Tímarit lögfræðinga - 01.10.1989, Blaðsíða 4

ríki þurfi að skrifa forsendur dóma, og hann biður um að forsendur séu í
sem allra stystu máli, en þó ,,góðar“.
Hjördís svarar Birni í 2. hefti tímaritsins 1989. Hún rifjar upp að kjarninn
í skírnismálum hennar hafi verið sá að öruggan skilning væri ekki hægt að
leggja ( hluti sem ekki væru sagðir glögglega. Ef niðurstaða dóms væri ekki
studd rökum sem leiddu til niðurstöðunnar væri ekki hægt að sjá hvort hún
væri réttlát eða lögum samkvæm. Hún tekur Björn á orðinu þegar hann bið-
ur um ,,góðar“ forsendur dóms án þess að skýra hvað hann á við, og segir
að sínu mati þurfi ,,góðar“ forsendur að uppfylla tvö skilyrði: Að lúta lög-
málum fræðigreinarinnar þannig að þær leiði til réttlátrar niðurstöðu að gild-
andi rétti, og að sýna hverjum skynsömum manni sem hafa vill hvers vegna
niðurstaðan er þessi.
Jón Steinar Gunnlaugsson hrl. svarar Birni einnig og andmælir harðlega
því sjónarmiði að rökstuðningur fyrir dómsniðurstöðum skipti ekki miklu máli,
hvorki fyrir aðila né aðra. Hans reynsla sé sú að langflestir hafi á því mikinn
áhuga hvernig dómsniðurstaðan sé fengin, og að það sé oft grundvallaratriði
varðandi það hvort málsaðili sættir sig auðveldlega við niðurstöðu i máli sem
hann hefur tapað. Jón segir, að kannski sé þýðingarmest að dómarinn semji
forsendur dómsins fyrir sig sjálfan. örugglega sé ekkert betur til þess fallið
að vernda borgara gegn röngum dómsniðurstöðum en brýn skylda sem hvilir
á dómara um að rökstyðja niðurstöðu sína.
Björn fær að auki þá athugasemd frá Ragnari Aðalsteinssyni hrl., að orð
hans bendi til þess að haldgóðar upplýsingar um störf lögmanna sé ekki að
finna meðal fræðimanna ( lagadeild.
Allar þessar hugleiðingar benda til þess að mönnum verði fljótt heitt í
hamsi þegar talið berst að dómsforsendum, rökstuðningi og réttlæti. Mig
langar til þess að hnykkja á þessu og taka undir með Hjördísi, Þór og Jóni
Steinari, að röksemdir fyrir niðurstöðu í deilu manna skipti sköpum.
Oft er sagt að hlutverk lögfræðinga sé að stuðla að því að réttlæti verði
náð með lögum. Þetta er göfugt markmið, en hver er raunveruleikinn? Ef
ágreiningur verður um rétt manna, skyldur og lög, þá er dómstólaleiðin sú
sem farin er þar sem rétturinn ríkir, þ.e. í réttarríki. Þess vegna verða dóm-
ar og meðferð mála fyrir dómi það sem einblínt er á, þar sameinast þræð-
irnir, þar koma lögmenn, aðilar og dómarar saman og baráttan fer fram, í
friði en ekki í stríði.
Auðvitað eru dómarar í niðurstöðum sfnum ekki að skrifa fræðirit, það er
hlutverk fræðimannanna í lagadeild. En dómarar þurfa að byggja á fræðiritun-
um og kannast við efni þeirra, og lögmenn málsaðilja bera fram rök sín byggð
á þeim. En dómarar verða að komast að niðurstöðu í málinu með rökleiðslu,
þar sem forsendur eru gefnar í reglum um sönnun og reglum um lögskýringar.
Þegar niðurstaðan er fengin er tvennt til: Að rökleiðslan, sem dómarinn not-
aði, sé ekki rituð með í dóminn, og að hún sé það. Ef hún er ekki rituð þá
getur enginn vitað hvernig niðurstaðan er fengin. Og þá er komið að merg
málsins.
Réttlæti hlýtur að vera eitthvað sem á að sjá til þess að hver fái það sem
honum ber, og þá jafnframt að lagfæra það sem fer úrskeiðis í þeim efnum,
innan samfélags sem þegar er til. Sumum ber að fá skaðabætur dæmdar,
146