Fréttablaðið - 20.05.2011, Page 16

20. maí 2011 FÖSTUDAGUR16
þvingaður eða neyddur til kynferð-
ismaka,“ samkvæmt því er fram
kemur í ritgerð Bryndísar.
Stelpur í meiri hættu
Rúmur þriðjungur stúlkna undir
átján ára aldri sagðist hafa orðið
fyrir einhverju kynferðislegu
ofbeldi, eða 35,7 prósent. „Þetta er
mjög hátt en er alveg innan ramma
þess sem hefur verið að koma í
ljós í Bandaríkjunum og víðar þar
sem svipuð skilgreining er notuð.
Þetta segir okkur ekki að það sé
algengara hér en annars staðar
en þetta segir okkur að kynferðis-
ofbeldi í víðri merkingu er mjög
algengt, sérstaklega meðal ung-
lingsstelpna.“ Tæpur fimmtungur
stráka, eða 17,8 prósent, sagðist
hafa orðið fyrir kynferðisofbeldi
og Bryndís segir að ofbeldi gegn
strákum hafi verið mikið tabú og
ekki síður falið. Í heildina hefur
því rúmur fjórðungur, 27,3 prósent
framhaldsskólanema, orðið fyrir
ofbeldi af þessu tagi. Fleiri höfðu
orðið fyrir ofbeldi milli þrettán til
sautján ára aldurs en fyrir þann
tíma. „Stúlkur eru líklegri til að
verða fyrir kynferðisofbeldi en
strákar og unglingar eru líklegri
en yngri börn. Erlendar rannsókn-
ir hafa sýnt að stelpur eru 1,5 til
2,5 sinnum líklegri til að verða þol-
endur kynferðisofbeldis.“
Vissir áhættuhópar til staðar
„Niðurstöðurnar sýna að kyn-
ferðisofbeldi er ekki mjög breyti-
legt eftir stétt og stöðu,“ segir
Bryndís en segir að þó séu viss-
ar vísbendingar. „Unglingar sem
búa hjá einu foreldri eða hjá stjúp-
foreldri eru líklegri til að verða
fyrir ofbeldi, sérstaklega stúlkur
sem hafa búið hjá stjúpföður. Ein
af ástæðunum er talin vera sú að
stjúpforeldrar séu oft gerendur.
Menntun foreldra, minni menntun,
spáir fyrir um meiri líkur en það
eru ekki sterk tengsl þar. Sterkasti
forspárþátturinn er fjölskylduerj-
ur eða ofbeldi á heimili. Það eru
taldar vera tvær líklegar skýring-
ar á því. Í fyrsta lagi að ef það er
mjög erfitt á heimilinu er líklegt
að barnið fái ekki mikið eftirlit,
mikilvægt er að foreldrar viti hvar
barnið er og með hverjum. Sömu-
leiðis ef barnið er vanrækt að ein-
hverju leyti þá leitar það frekar í
athygli og umbun frá öðrum full-
orðnum aðilum eða öðrum sem
þeir þekkja ekki mikið.“
„Þessir bakgrunnsþættir sýna
að það eru vissir áhættuhóp-
ar sem mætti vinna sérstaklega
með til að reyna að fyrirbyggja
ofbeldi þó svo að vissulega sé það
þannig að mjög stór hluti þeirra
sem verða fyrir kynferðisofbeldi
er ekki í þessum áhættuhóp. Það
dugir ekki eitt og sér því svo eru
líka mjög margir unglingar sem
búa við góðar aðstæður en verða
samt fyrir ofbeldi.“
Afleiðingarnar misjafnar
„Almennt má segja að afleiðingar
kynferðisofbeldis geti verið mjög
víðtækar, fjölbreyttar og mismun-
andi eftir einstaklingum. Þær eru
líka mismiklar og geta birst á
mjög mismunandi hátt.“ Bryn-
dís segir sum ungmenni upplifa
mikið þunglyndi og kvíða og geti
þá verið líklegri til að skaða sig og
hugsa um sjálfsvíg á meðan önnur
séu líklegri til að verða mjög reið
og verði þá árásargjörn og fari
hugsanlega út í afbrotahegðun og
vímuefnaneyslu. „Stelpur eru lík-
legri til að beina vanlíðaninni inn
á við á meðan strákar eru líklegri
til að fara út í hegðun sem bein-
ist að öðrum – afbrotahegðun. Þar
kemur kynjamunurinn skýrastur
fram.“
Bryndís segir að munurinn milli
einstaklinga sé mjög mikill. Sumir
komi mjög illa út úr ofbeldi en aðrir
virðist geta unnið sig út úr því svo
afleiðingarnar verði sem minnstar.
„Rannsóknir hafa sýnt að það eru
nokkrar tegundir þátta í lífi okkar
og fari okkar sjálfra sem geta
hjálpað við að glíma við erfiðar
aðstæður og erfiða streituvaldandi
atburði eins og kynferðisofbeldi.“
Þarna spili inn í persónuleiki og að
einhverju leyti líffræðilegt upplag.
Þá sé fjölskylduumhverfi, góðar
uppeldisaðstæður og stuðningur
mikilvægir þættir sem og félags-
legt umhverfi. Þá sé sjálfsmynd
ungmenna að stærra leyti vernd-
andi þáttur í lífi þeirra sem hafa
orðið fyrir ofbeldi en hjá öðrum
börnum. Stuðningur foreldra, gott
viðhorf til skóla og íþrótta- og tóm-
stundaiðkun geti allir leitt til betri
sjálfsmyndar sem getur verndað
fyrir slæmum afleiðingum kyn-
ferðisofbeldis.
Félagslegt net gegnir lykilhlutverki
„Tölurnar sýna að það skiptir miklu
máli að börn segi frá. Hins vegar
getur það skaðað eins og það getur
hjálpað. Viðbrögð þess sem heyrir
frásögn skiptir mjög miklu máli, og
að börn fái ekki neikvæð viðbrögð.“
Annars geti það sett barnið í baklás
og aukið vanlíðan. Börn sem hlust-
að er á og fá stuðning við frásögn
koma betur út en önnur.
„Fólk sem vinnur í skólum og
tómstundastarfi er í lykilhlutverki
í þessum málum. Mikilvægt er því
að þar sé til staðar viðbragðsáætl-
un og þekking svo fólk geti beint
málum í réttan farveg, það má ekki
gerast að börn segi frá og svo ger-
ist ekkert.“
Bryndís segir mikilvægt að sjón-
um sé beint að því hvernig hægt sé
að fyrirbyggja afleiðingarnar. Mik-
ilvægt sé að byggja upp stuðnings-
ríkt samfélag. „Það er mikilvægt
að við horfumst í augu við þetta
allt saman og horfum á þetta heild-
stætt. Það þarf að nýta þá þekkingu
sem við höfum til að vinna mark-
visst gegn ofbeldi.“
Föstudagsviðtaliðföstuda
gur Bryndís Björk Ásgeirsdóttir lektor við sálfræðisvið og forstöðumaður BSc náms í sálfræði HR
Unglingar
sem búa hjá
einu for-
eldri eða hjá
stjúpforeldri
eru líklegri
til að verða
fyrir ofbeldi,
sérstaklega
stúlkur sem
hafa búið
hjá stjúp-
föður.
V
iða mesta könn-
un sem gerð hefur
verið á kynferðis-
legu ofbeldi gegn
börnum hér á landi
leiðir í ljós að um
fjórðungur þeirra hefur orðið
fyrir einhvers konar kynferðis-
legu ofbeldi fyrir átján ára aldur.
Bryndís Björk Ásgeirsdóttir hefur
undanfarin ár unnið úr gögn-
um rannsóknarinnar og skilaði
doktorsritgerð í sálfræði í vor.
„Þetta er rannsókn sem var gerð
meðal allra framhaldsskólanema
á Íslandi, í samstarfi við Barna-
verndarstofu og Rannsóknir og
greiningu,“ segir Bryndís, sem
er lektor við sálfræðisvið og for-
stöðumaður BSc náms í sálfræði
hjá Háskólanum í Reykjavík.
Allir framhaldsskólanemendur
sem mættu í skólann daginn sem
könnunin var lögð fram haustið
2004 tóku þátt. „Þetta eru ofboðs-
lega góð gögn að því leyti, þetta er
ekki úrtak með lágu svarhlutfalli.
Þetta byggir á svörum rúmlega níu
þúsund nemenda á Íslandi.“
Rannsókn á vændi upphafið
„Aðdragandinn að þessari rann-
sókn var önnur rannsókn sem ég
gerði fyrir dómsmálaráðuneytið
um vændi á Íslandi árið 2000. Ég
komst að því að vændi væri til í
ýmsum myndum og einn samnefn-
arinn sem ég sá var að margir ein-
staklingar sem voru í vændi höfðu
orðið fyrir kynferðisofbeldi í
æsku. Þannig fór ég að hafa áhuga
á kynferðisofbeldi sem einni af
mögulegum rótum vandamála á
unglingsárum.
Það eru margar ólíkar skil-
greiningar á kynferðisofbeldi, og
það er ein af ástæðunum fyrir því
að tíðnitölur eru mismunandi.“
Skilgreiningin sem Bryndís not-
aði miðar við að börn séu sautján
ára og yngri og hún gerir líka ráð
fyrir því að börn geti verið gerend-
ur. „Nýjar rannsóknir hafa sýnt
að kynferðisofbeldi getur líka átt
sér stað milli unglinga. Nauðgan-
ir eru augljóst dæmi um það, þar
sem gerandinn er undir átján ára
aldri. Skilgreiningin sem ég nota
er mjög víð og þar með eru tölurn-
ar háar.“ Í rannsókn Bryndísar var
kynferðisofbeldi gegn einstakling-
um undir átján ára skilgreint sem
„að einhver hafi berað sig fyrir
framan hann á ósæmilegan hátt
eða káfað á líkama hans eða kyn-
færum á ósæmilegan hátt, að hann
hafi verið sannfærður, þvingaður
eða neyddur til að snerta kynfæri
einhvers eða verið sannfærður,
Þriðjungur orðið fyrir ofbeldi
Könnun um kynferðisofbeldi gegn börnum hér á landi leiðir í ljós að 35 prósent stúlkna og 17,8 prósent drengja hafa orðið fyrir
ofbeldi af því tagi. Bryndís Björk Ásgeirsdóttir hefur rannsakað þessi mál, meðal annars bakgrunn, afleiðingar og verndandi
þætti í lífi unglinga. Hún sagði Þórunni Elísabetu Bogadóttur frá doktorsrannsókn sinni.
BRYNDÍS BJÖRK ÁSGEIRSDÓTTIR Hugmyndin að rannsókninni kviknaði þegar Bryndís Björk var að vinna að rannsókn um vændi fyrir dómsmála-
ráðuneytið árið 2000. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Drukkin 3+ Vímuefna-
neysla
Sjálfsvígs-
hegðun
Sjálfskað-
andi hegðun
Afbrota-
hegðun
Drukkinn 3+ Vímuefna-
neysla
Sjálfsvígs-
hegðun
Sjálfskað-
andi hegðun
Afbrota-
hegðun
80
60
40
20
%
60
40
20
%
Hlutfall stúlkna sem hafa sýnt tilgreinda hegðun, eftir því hvort þær
segjast hafa orðið fyrir kynferðislegu ofbeldi og alvarleika þess.
Hlutfall drengja sem hafa sýnt tilgreinda hegðun, eftir því hvort þeir
segjast hafa orðið fyrir kynferðislegu ofbeldi og alvarleika þess.
■ Aldrei
■ Strípihneigð / káf á líkama
■ Káf á kynfærum
■ Kynferðismök
Sláandi niðurstöður
Aðalfundur Exista ehf.
30. maí 2011
EXISTA ehf. ı Ármúla 3 ı 108 Reykjavík ı Sími 550 8600
Aðalfundur Exista ehf. verður haldinn mánudaginn 30. maí 2011 í höfuðstöðvum
félagsins að Ármúla 3, 5. hæð, Reykjavík, og hefst fundurinn kl. 10:00.
Dagskrá:
1. Skýrsla stjórnar um starfsemi félagsins árið 2010.
2. Ársreikningur félagsins fyrir árið 2010 ásamt skýrslu endurskoðenda
lagður fram til staðfestingar. Ákvörðun um greiðslu arðs og jöfnun taps
fyrir síðastliðið reikningsár.
3. Kosning stjórnar.
4. Kosning endurskoðunarfélags.
5. Ákvörðun um þóknun til stjórnarmanna.
6. Tillaga stjórnar um að samþykkja starfskjarastefnu Exista ehf.
7. Önnur mál.
Tillögur frá hluthöfum sem bera á upp á aðalfundi skulu vera komnar í hendur
stjórnarinnar eigi síðar en sjö dögum fyrir aðalfund.
Framboð til stjórnar félagsins skal berast skriflega til stjórnar eigi síðar en fimm
dögum fyrir aðalfund.
Fundargögn verða afhent á aðalfundardegi frá kl. 9:30 á fundarstað.
Reykjavík, 20. maí 2011.
Stjórn Exista ehf.