Morgunblaðið - 06.12.2008, Qupperneq 39

39
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. DESEMBER 2008
Sleginn Þótt KK sé þekktastur fyrir að spila blús og kántrý átti hann ekki í vandræðum með að slá rokk á uppboði sem hann stýrði í Góða hirðinum í gær.
Kristinn
Stefán Gíslason
| 5. desember 2008
Kerti er ekki bara kerti
Nú fer í hönd mikil kerta-
tíð. En ef manni er annt
um komandi kynslóðir er
ekki alveg sama hvernig
kerti maður kaupir. Upp-
runi kertanna er nefnilega
ærið misjafn.
Almennt talað er um tvo valkosti að
ræða varðandi hráefni til kertafram-
leiðslu, annars vegar hráolíuafurðir og
hins vegar afurðir úr (nýlegri) dýra-
og plöntufitu. Líklega er parafín lang-
algengasta hráefnið. Það telst alls
ekki umhverfisvænt, enda í sama
flokki og aðrar olíuafurðir, með til-
heyrandi losun gróðurhúsaloftteg-
unda, eyðingu óendurnýjanlegra auð-
linda o.s.frv. Kerti úr hinum flokknum
eru almennt mun ákjósanlegri frá um-
hverfislegu sjónarmiði, þó að upprun-
inn sé vissulega misjafn. Þar er al-
gengasta hráefnið væntanlega stearín,
sem er blanda af stearínsýru og pal-
mitínsýru. Einnig er sojavax notað í
einhverjum mæli, svo og býfluguvax,
já og jafnvel tólg eða eitthvað enn
annað.
Allur kertabruni getur haft einhver
neikvæð áhrif á umhverfi og heilsu.
Að olíutengdu atriðunum frátöldum
(sjá framar), er þar einkum um að
ræða áhrif á inniumhverfið, annars
vegar vegna sótmengunar og hins
vegar vegna aukaefna sem oft er að
finna í kertum, einkum ilmefna og lit-
arefna. Ilmefnin eru t.d. undantekn-
ingarlítið mögulegir ofnæmisvaldar.
Meira: stefangisla.blog.is
Sigríður Laufey Einarsdóttir
| 5. desember 2008
Hver er árangurinn?
Hvatning til aukinnar
framleiðslu í útgerð og
landbúnaði þarf að endur-
skoða til að tryggja út-
flutning og nægilega mat-
vælaframleiðslu í landinu.
Auka veiðar/vinnslu með ströndum
landsins er gefa bæði útflutnings-
verðmæti og atvinnutækifæri. Byggðarlög
hafa verið svipt veiðiheimildum með „svo-
kallaðri hagræðingu“ er hefur valdið því
að blómlegt atvinnulíf og mannlíf hefur að
mestu leyti verið lagt í rúst víða úti á
landi.
Það er þjóðhagslegur veruleiki að auka
aflaheimildir í sjávarbyggðum allt í kring-
um landið ekki síst smærri byggðum þar
sem útgerð - og landbúnaður gæti dafnað
af miklum krafti þjóðinni til gjaldeyrisöfl-
unar. Undanfarna áratugi hefur þessum
greinum verðið gert erfitt fyrir um rekst-
ur; óskiljanlegt í landi þar sem fyrrnefndar
greinar ættu að bera uppi stærsta hlut-
ann af atvinnu og byggðaþróun - þar sem
ferðamennska hefði jafnframt en betri
skilyrði til að dafna samtímis.
Hver hefur árangurinn verið vegna
markvissrar eyðingar minni byggða
landsins til sjávar og sveita? Hér á höf-
uðborgarsvæðinu standa auðar nýbygg-
ingar engum til gagns - svo ekki sé
minnst á íbúðir með myntkörfulán er ekki
standa undir eigin virði - þar við bætist at-
vinnuleysi í stórum stíl - ekki síst hjá
menntuðu ungu fólki er nú hefur misst
vinnuna í verslunargeiranum;en munu
innan skamms tíma verða sprotafyrirtæki
framtíðarinnar...
Meira: logos.blog.is
Eyþór Arnalds | 5. desember 2008
Veitir ekki af …
Þessi styrking er verulega
góð fyrir alla þá sem eru
með erlend lán, verð-
tryggð lán, hafa áhyggjur
af háum vöxtum eða
þurfa á innfluttri vöru að
halda; Íslendinga.
Í öldudal þar sem slæmar fréttir eru
nær einu fréttirnar eru þetta kærkomin
tíðindi.
Ekki veitir af.
Gjaldeyrislögin umdeildu eru sem bet-
ur fer að virka og ef svo fer sem horfir
verða áramótin mun skárri en við blasti
fyrir nokkru. Gott væri að fá greiningu
bankanna á horfum miðað við gengi
krónunnar í 150, 200 og 250 þar sem
ólík staða krónunnar hefur gríðarleg
áhrif á afkomu fyrirtækja og heimila.
Meira: ea.blog.is
SAMKOMULAGIÐ við Al-
þjóðagjaldeyrissjóðinn hefur nú
komið til framkvæmda, og þar
með hafa nokkur þáttaskil orðið í
viðureigninni við efnahagsvand-
ann. Unnt er nú að snúa sér að því
að endurreisa bankana og verja
fyrirtæki og heimili fyrir afleið-
ingum áfallsins. Hinu má þó ekki
gleyma að árangur þeirrar bar-
áttu er undir því kominn að
ákveðin stefna hafi verið tekin um
framtíð peningamála landsins.
Þeir sem að endurreisninni koma,
hvort sem það eru erlendir bank-
ar og fjárfestar eða innlend fyr-
irtæki, stofnanir og samtök, verða
að vita hvers er að vænta í þess-
um efnum. Að öðrum kosti verður
grundvöll ekki að finna.
Það er sem fyrr álit okkar sem
þessar línur ritum að upptaka
evru á grundvelli fullrar aðildar
að Evrópusambandinu og mynt-
bandalagi þess sé eina haldbæra
lausnin á peningamálum landsins.
Þess vegna eigi að leita aðild-
arviðræðna við ESB þegar í stað.
Hugmyndir um einhliða upptöku
evru eða dollars á grundvelli
myntráðs, sem borið hefur á
góma að undanförnu, eru ekki
raunhæfar í landi þar sem banka-
kerfi hefur hrunið og fjár-
málatraust glatast. Það er ekki
eftir neinu að bíða.
Einar Benediktsson og Jónas H. Haralz
Að marka stefnu
Einar Benediktsson er fv. sendi-
herra og Jónas H. Haralz fv.
bankastjóri.
BANKAMENN frá
öllum heimshornum
komu saman í Frank-
furt í liðinni viku til
þess að baða sig í
ljómanum af tíu ára
tilvist evrunnar. Fyrir
þátttakendur frá þeim
ríkjum, sem eru á evr-
ubiðlistanum, var við-
burðurinn hins vegar
eins og köld vatns-
gusa. Einmitt þegar
hin alþjóðlega fjár-
málakreppa hefur gert
að verkum að aðild að
evrunni virðist meira aðkallandi og
nauðsynlegri en nokkru sinni áður
taka þeir, sem eru með evruna, upp
á því að fleyta hugmyndum, sem
myndu hækka þröskuldinn fyrir að-
ild.
Samkvæmt tillögunni, sem rædd
var fyrir opnum tjöldum í Frank-
furt, yrðu auk þeirra hagfræðilegu
skilyrða, sem felast í Maastricht-
sáttmálanum og hafa verið í gildi
frá því að evran var tekin upp, gæði
bankakerfis viðkomandi lands notuð
sem viðbótarskilyrði fyrir aðild að
evrunni. Burtséð frá þeirri hræsni
vestrænna ríkisstjórna að setja sig
á háan hest í þessu máli um leið og
þær eru að bjarga bönkum út af yf-
irgengilegu klúðri í sínu regluverki
er þessi tillaga meingölluð.
Hið evrópska hagvaxtarmódel
Til að átta sig á fáránleika tillög-
unnar er rétt að skoða hið austur-
evrópska hagvaxtarmódel, sem á
undanförnum tveimur áratugum
hefur skilað ótrúlegum árangri.
Vestur-Evrópa mælti með þessu
módeli og Austur-Evrópa tók því
opnum örmum. Það var byggt á
þeirri hugmynd að peningar myndu
flæða frá löndum, þar sem fjármagn
væri mikið, til landa þar sem það
væri lítið. Hagfræðingar þurfa að
fara alla leið aftur til Bandaríkj-
anna á nítjándu öld til að finna svip-
að skólabókardæmi um hagvöxt þar
sem mikill vöruskiptahalli hefur
verið fjármagnaður að mestu leyti
með beinni erlendri fjárfestingu.
Fjármagnsflæðinu hefur fylgt
fjármálasamþætting, sem á ekki
sinn líka, og eru austurevrópskir
bankar nú flestir undir stjórn vest-
rænna móðurfyrirtækja.
Þetta módel hefur
borið verulegan árang-
ur, ekki bara vegna
þess að það hefur ýtt
undir hagvöxt, heldur
hefur það einnig, eins
og kemur fram í þró-
unarskýrslu End-
urreisnar- og þróun-
arbankans 2008, eflt
þær stofnanir sem
styðja við markaði og
lýðræði í Austur-
Evrópu. Um leið hefur
módelið hins vegar
gert að verkum að
þessi lönd eru við-
kvæm fyrir sveiflum á
fjármálamörkuðum heimsins. Á
undanförnu einu og hálfu ári hafa
þau staðist þennan þrýsting ótrú-
lega vel; en nú þegar heimskreppan
dynur á þeim af öllu afli leita þau
hjálpar hjá Alþjóðagjaldeyr-
issjóðnum.
Lán í erlendri mynt
Veikasti bletturinn í yfirstand-
andi kreppu er að þau hafa verið
berskjölduð gagnvart hreyfingum á
gjaldeyrismörkuðum. Aðilar á öllum
stigum hagkerfisins, jafnt heimili
sem fyrirtæki, veðjuðu á að gengi
myntarinnar í viðkomandi landi
myndi halda áfram að styrkjast.
Húsnæðislán í svissneskum frönk-
um og bílalán í japönskum jenum
hafa verið algeng á svæðinu öllu.
Útbreiddust voru slík lán þó senni-
lega í Ungverjalandi, sem var
fyrsta landið til að leita aðstoðar Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins.
Þessi veikleiki var hins vegar að
miklu leyti búinn til eða í það
minnsta látinn óátalinn af vestræn-
um bönkum. Fjármögnun móð-
urbankanna, sem á upphafsstigi
kreppunnar stuðlaði að auknu fram-
boði á lánsfé í bankakerfum í Aust-
ur-Evrópu, virðist nú fremur vera
íþyngjandi og möguleg uppspretta
sýkingarinnar. Vesturevrópskir eft-
irlitsmenn áttu líka samkvæmt
„heimareglunni“ að vara við þessum
öfgum. Innrás erlendra banka hefur
líka í raun svipt ríki í Mið- og Aust-
ur-Evrópu peningastjórnunartækj-
um þannig að þau hafa litla stjórn á
ótrúlega hraðri aukningu útlána.
Þar við bætast áhrif yfirstand-
andi björgunaraðgerða fyrir vest-
urevrópska banka á bankakerfin í
Austur-Evrópu. Annars vegar
stuðla þessar aðgerðir að stöð-
ugleika með því að styðja við móð-
urbankana, sem eru virkir á þessu
svæði. Hins vegar hafa inngripin
grafið undan fjármálakerfunum í
Austur-Evrópu.
Ríkisstjórnir í Austur-Evrópu
geta ekki með trúverðugum hætti
jafnað hinar víðtæku innlánatrygg-
ingar, sem vestrænir nágrannar
þeirra gefa, og drjúg endur-
fjármögnun hefur læknað hlutfalls-
lega fjármögnunarkostnað vest-
rænna banka, sem enn hefur dregið
veikt samkeppnisstöðu stofnana í
austrinu. Að síðustu hafa margar
ríkisstjórnir beint eða óbeint tak-
markað getu móðurbankanna til að
styðja við dótturfyrirtæki sín í
Austur-Evrópu og mörg þeirra
skipta sköpum um stöðugleika fjár-
málakerfanna í viðkomandi landi.
Að gera gæði bankakerfis að nýju
skilyrði fyrir aðild að evru er ekki
bara hræsni, það gerir illt verra.
Hlutfallslega há verðbólga er meg-
inástæðan fyrir því að aðild að evr-
unni var talin sífellt fjarlægari kost-
ur í flestum löndum og forsenda
þess að möguleikinn á upptöku evru
hefur haft þverrandi áhrif á til-
raunir til umbóta í löndum Austur-
Evrópu. Það er örlítil huggun í yf-
irstandandi neyðarástandi að verð-
bólgan er nú á undanhaldi.
Mikilvægara er að neyðarástandið
hefur sýnt gildi þess fyrir lítil hag-
kerfi að vera hluti af stærra mynt-
svæði.
Í stað þess að nota tækifærið,
sem felst í þessari einstöku stöðu,
til að þrýsta á þá um að laga sig að
Maastricht-skilyrðunum, eru evr-
uþjóðirnar að íhuga ný og sérlega
óljós skilyrði byggð á gæðum
bankakerfa. Og hver á þá banka?
Hvern erum við að blekkja?
Eftir Erik Berglof » Í stað þess að nota
tækifærið, sem felst
í þessari einstöku stöðu,
til að þrýsta á þá um að
laga sig að Maastricht-
skilyrðunum, eru evru-
þjóðirnar að íhuga ný og
sérlega óljós skilyrði
byggð á gæðum banka-
kerfa.
Erik Berglof
Höfundur er yfirhagfræðingur
Endurreisnar- og þróunarbanka
Evrópu, EBRD. ©Project Syndi-
cate, www.project-syndicate.org.
Evrudyrunum skellt
BLOG.IS