Morgunblaðið - 28.10.2010, Qupperneq 17

17
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. OKTÓBER 2010
Hálkutími Nú þegar vetur hefur gengið í garð er hætt við hálku á götum höfuðborgarinnar. Hjólreiðamenn þurfa því að hafa varann á og hyggilegt getur verið að setja nagladekk á hjólin.
Ernir
Ég hef oft hugsað
til gullaldaræðisins
sem hér ríkti í að-
draganda banka-
hrunsins. Ekkert var
heilagt og allt var falt
fyrir rétt verð. Tek ég
hér dæmi af banka-
stjóra einum sem var
keyptur á milli banka
fyrir 300 milljónir.
Síðar kom í ljós að
aðrar 300 milljónir
áttu að greiðast ári síðar. Ekki
liggur fyrir hvort þessar greiðslur
voru til að losa gylltu
handjárnin af honum í
gamla bankanum eða
smella nýjum um úln-
liði hans í þeim nýja.
Í bankageiranum
fylgdu gylltu hand-
járnunum líka launa-
hlunnindi, kúlulán og
kaupréttarsamningar.
Þannig voru lyk-
ilstarfsmenn læstir
inni í bönkunum með
hlutabréfakaupum
sínum og lánum. Þeir
voru einfaldlega gerð-
ir að þrælum viðkomandi banka.
Margir fullyrða að gylltu hand-
járnin sé að finna á einhverjum
stjórnmálamönnum samtímans.
Gekk svo langt á gullaldarárunum
að þáverandi forsætisráðherra full-
yrti að honum hefðu verið boðnar
300 milljónir af ákveðnum aðilum –
kunnugleg tala. Síðar var látið líta
svo út að um flimtingar hefði verið
að ræða af bjóðendum gylltu hand-
járnanna.
Ég veit um aðila sem sagði frá
því hróðugur árið 2006 að hann
hefði keypt sér stjórnmálamann.
Þannig kann að vera um fleiri.
Aðrir fullyrða að nokkuð margir
blaðamenn beri gylltu handjárnin á
úlnliðum sínum. Helsta einkenni
gylltu handjárnanna í fjölmiðlastétt
er að viðkomandi aðilar skipta
skyndilega um skoðun og fara að
verja fráleitan málstað. Þeir eru
einfaldlega gerðir að þrælum „hins
rétta eiganda“ fjölmiðilsins. Mál
eru afvegaleidd, önnur sett á dag-
skrá, níð skrifað um stjórn-
málamenn – allt til að beina sjón-
um almennings í fyrirfram gefnar
áttir.
Ef við lítum yfir íslenska fjöl-
miðlaflóru og margan manninn sem
hefur sig þar í frammi þá vakna
margar spurningar. Það hvarflar
ekki að mér að öll blaðamanna-
stéttin sé undir þetta seld. Margir
fylgja sem betur fer lögmálum
stéttarinnar og sannfæringu sinni
eins og meginþorri stjórnmála-
manna. Hitt þarf að rannsaka.
Eftir Vigdísi
Hauksdóttur »Helsta einkenni
gylltu handjárnanna
í fjölmiðlastétt er að við-
komandi aðilar skipta
skyndilega um skoðun
og fara að verja fráleit-
an málstað.
Vigdís
Hauksdóttir
Höfundur er lögfræðingur og þing-
maður Framsóknarflokksins í
Reykjavík.
Gylltu handjárnin?
Jafnvel þótt efnahagslegur
samdráttur hafi markað svo til öll
milliríkjasamskipti undanfarin
tvö ár fer það ekki fram hjá nein-
um sem fylgist með þróun milli-
ríkjasamkipta að við erum að
öðru leyti að upplifa miklar og
hraðar breytingar sem eiga eftir
að hafa stórfelld áhrif á þann
veruleika sem við í almennu tali
köllum alþjóðlegt samfélag.
Bandaríkin, sem frá falli Berl-
ínarmúrsins hafa borið höfuð og
herðar yfir önnur ríki á nánast
hvaða styrkleikamælikvarða sem er, standa
andspænis því að mikill efnahagsuppgangur í
mörgum ríkjum er smám saman að breyta
heimsmyndinni. Þau ríki sem stundum ganga
undir skammstöfuninni BRICs (Brasilía, Rúss-
land, Indland, Kína) hafa öll verið á uppleið þótt
með mismunadi hætti sé. Önnur ríki eins og
Tyrkland og Suður-Afríka gera sig æ meira
gildandi. Frá sjónarhóli Bandaríkjanna skipar
Evrópa ekki lengur fyrsta sætið í forgangsröð-
inni þegar kemur að utanríkismálum. Kína hef-
ur þegar hér er komið sögu algeran forgang.
Þungamiðjan í alþjóðastjórnmálum færist frá
Atlantshafinu yfir á Kyrrahafið.
Í þeim hræringum sem eiga sér stað velta
menn eðlilega vöngum yfir hver verði staða
Evrópu í breyttum heimi og þá nánar tiltekið
Evrópusambandsins enda hefur það á stefnu-
skrá sinni að gera sig gildandi á heimsvísu. Frá
sjónarmiði efnahagsstyrks eru forsendurnar
augljósar. Ef litið er til samanlagðrar lands-
framleiðslu hinna 27 aðildarríkja ESB stenst
ekkert þjóðríki samanburð. Bandaríkin og Kína
koma í annað og þriðja sætið. Efnahagslega hef-
ur ESB alla burði til að stíga fram og taka á sig
veigamikið hlutverk í alþjóðasamskiptum.
Á móti kemur að sambandið er enn sem kom-
ið er aðeins að takmörkuðu leyti í
stakk búið til að takast á hendur
veigamikið hlutverk í fjarlægum
heimshlutum enda ekki til þess
stofnað í þeim tilgangi. ESB var
sett á fót með það fyrir augum að
draga úr líkum á enn einni stór-
styrjöldinni með því að tvinna
þjóðríkin í Evrópu saman í efna-
hagslegum skilningi. Forsenda
þess er og hefur verið nánari sam-
vinna á nánast öllum sviðum þjóð-
lífsins sem skilar sér í aukinni
hagsæld fyrir aðildarríkin.
Sú vegferð að koma ESB á
heimskortið á sviði utanríkismála
er ung að árum og hófst í alvöru fyrir áratug eða
svo. Viðleitni til að samræma og samhæfa utan-
ríkispólitík aðildarríkjanna í ýmsum málaflokk-
um, ekki síst viðskiptamálum, á sér raunar
nokkuð langa sögu en vendipunkturinn verður á
árinu 1998 þegar leiðtogar öflugstu hervelda
ESB, þeir Jacques Chirac, þáverandi forseti
Frakklands, og Tony Blair, forsætisráðherra
Bretlands, áttu fund í St. Malo í Frakklandi þar
sem þeir náðu samkomulagi um að ESB þyrfti
að geta látið til sín taka á hernaðarsviðinu. Þar
með var viðurkennt að hermálaþátturinn væri
nauðsynlegur hluti öryggis- og utanrík-
ismálastefnu ESB. Án hervalds væri sambandið
bitlaust.
Í ESB gildir að landvarnir aðildarríkjanna
eru á ábyrgð þeirra sjálfra en ekki sambands-
ins. Langflest aðildarríkjanna (21 af 27) byggja
stefnu sína í öryggis- og varnarmálum á NATO
aðild sem eins og kunnugt er sækir styrkleika
sinn til tengslanna við Bandaríkin. Hermálasvið
ESB er þess vegna að mestu leyti takmarkað
við friðargæslu og krísustjórnun af ýmsu tagi.
Tíminn mun leiða í ljós metnað ESB á þessu
sviði en eins og staðan er nú er þessi þáttur í
starfsemi sambandsins tiltölulega skammt á
veg kominn.
Höfuðforsenda þess að ESB geti virkjað
stærð sína og styrk til þess að láta að sér kveða
á hnattræna vísu er samstaða aðildarríkjanna
um utanríkispólitísk stefnumið. Það segir sig
sjálft að meðal 27 aðildarríkja geta verið uppi
afar mismunandi sjónarmið og hagsmunir á
hverjum tíma. Af þessu leiðir að oft á tíðum er
erfiðleikum bundið að ná saman um stærri mál
og tala einni röddu. Dæmi um slík mál eru t.d.
afstaðan til Rússlands, stríðsins í Írak, Afgan-
istan, Kosovo og Darfur. Íran, málefni Mið-
Austurlanda og viðleitnin til að stemma stigu
við útbreiðslu kjarnavopna eru aftur á móti
dæmi um mál þar sem samstaðan hefur rist
dýpra. En á heildina litið er skortur á samstöðu
meira áberandi.
Henry Kissinger, fyrrum utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, setti einhverju sinni fram
spurninguna, „Í hvern hringi ég ef ég vil tala við
Evrópu?“ Spurning Kissingers hefur gjarnan
verið mælikvarði á Evrópusamrunann og
hversu langt hann er á veg kominn. Til hvaða
átta líta menn ef þeir vilja banka upp hjá Evr-
ópu; Brussel, London, París, Berlín eða ein-
hvers staðar annars staðar?
Með Lissabon-samningnum sem tók gildi
undir lok síðasta árs töldu sumir að nú væri
hægt að svara spurningu Kissingers enda var
það embætti háttsetts fulltrúa í utanríkismálum
sem Javier Solana hafði haft með höndum um
10 ára skeið styrkt til muna og búið til embætti
eins konar utanríkismálastjóra. Haft var eftir
forseta framkvæmdastjórnarinnar, Jose Manu-
el Barroso, að utanríkisráðherra Bandaríkjanna
gæti nú hringt í bresku barónessuna Catherine
Ashton sem fékk það hlutverk að gegna hinu
nýja embætti. Hún væri hinn eiginlegi utanrík-
isráðherra ESB.
Sjálf svaraði Ashton spurningunni í léttum
dúr þegar dagblaðið Financial Times bar hana
upp á sumarmánuðum. Hún sagði Bandaríkja-
menn nú geta hringt í Evrópu og hennar rödd
mundi heyrast á símsvaranum og segði mönn-
um að ýta á einn til að heyra afstöðu Frakk-
lands, tvo til að hlusta á afstöðu Þýskalands,
þrjá til að heyra viðhorf Breta o.s.frv. Hún bætti
við að hún væri rétt að hefja það starf að skapa
rödd fyrir Evrópu og það mundi taka tíma að ná
því markmiði. „Í bili erum við að byggja und-
irstöðurnar.“
Þegar fyrirrennari hennar, Javier Solana, lét
af embætti var haft eftir honum að í þeirri ver-
öld sem við blasti væru það draumórar að ætla
að Evrópuríkin gætu rekið marktæka utanrík-
ispólitík ein og sér. Árangur Ashton í starfi væri
háður pólitískum vilja aðildarríkjanna til að
sameina krafta sína og markmið.
Það dylst engum að í pólitísku tilliti er áhrifa-
vald Evrópusambandsins mjög verulegt þegar
kemur að nærliggjandi umhverfi. Þá er til þess
að taka að ESB er langstærsti veitandi þróun-
araðstoðar í veröldinni. Framhjá því verður
ekki litið. Einnig ber að hafa í huga að evran er
annar sterkasti gjaldmiðillinn á heimsvísu. Það
skiptir augljóslega máli. En það er hins vegar
engan veginn auðvelt að henda reiður á því
hvort við munum sjá þann aukna pólitíska vilja í
verki sem Solana vísar til. Við vitum þess vegna
í orði kveðnu hvert stefnir en ekki að sama
skapi á borði.
Eftir Gunnar Gunnarsson » Í þeim hræringum sem
eiga sér stað velta menn
eðlilega vöngum yfir hver
verði staða Evrópu í breyttum
heimi og þá nánar tiltekið
Evrópusambandsins …
Gunnar
Gunnarsson
Höfundur er sendiherra í utanríkisþjónustunni.
Hann var fastafulltrúi Íslands hjá NATO 2002-
2008.
Hvert stefnir Evrópusambandið í utanríkismálum?