Morgunblaðið - 28.10.2010, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. OKTÓBER 2010
Samstarf foreldra í
framhaldsskólum hef-
ur tekið á sig nýja
mynd síðan ný
menntastefna leit
dagsins ljós og
menntalög tóku gildi
2008. Þar er gert ráð
fyrir foreldraráðum í
öllum framhalds-
skólum landsins.
Markmið foreldraráða
er að vera samstarf-
vettvangur foreldra, efla og tryggja
gott samstarf heimila og skóla, vinna
að velferð nemenda og styðja heimili
og skóla við að skapa nemendum góð
uppeldis- og menntunarskilyrði.
Samstarf á milli heimila og skóla
þarf öðru fremur að einkennast af
gagnkvæmri upplýsingamiðlun.
Margir framhaldsskólar hafa þegar
sýnt frumkvæði með öflugri upplýs-
ingamiðlun og leggja áherslu á gott
upplýsingastreymi til foreldra og
forráðamanna nemenda sinna. Slíkt
framtak er til fyrirmyndar fyrir alla
framhaldsskóla.
Á fyrstu árum í framhaldsskóla er
hætta á að foreldrar gefi eftir eða
sleppi hendinni af ung-
mennum of fljótt, sér-
staklega þegar horft er
til niðurstaðna kann-
ana sem gerðar hafa
verið á neysluvenjum
16 til 18 ára ungmenna
hvað varðar neyslu
áfengis og annarra
vímuefna. Með virkri
og markvissri þátttöku
foreldra í framhalds-
skólastarfinu felast
sóknarfæri fyrir for-
eldra til að hafa áhrif á
almenna stefnumótun í
skólamálum, þar á meðal forvarnar-
málum.
Heilusefling og forvarnir í fram-
haldsskólum er eitt af þeim mark-
miðum sem brýn eru og skiptir hlut-
verk foreldraráða þar miklu máli.
Hlutverk foreldraráða í framhalds-
skólum er meðal annars að styðja
við skólastefnu, mótun hennar, huga
að hagsmunamálum nemenda og
efla samstarf foreldra og forráða-
manna nemenda í samstarfi við skól-
ann. Með samstarfinu er hægt að
halda uppi öflugu og góðu forvarn-
arstarfi. Hvetja foreldra til að sýna
samstöðu og halda ekki eftirlitslaus
samkvæmi, leyfa ekki áfengi fyrir
viðburði á vegum skólans í heima-
húsum og í samkvæmum fyrir skóla-
böll, svo dæmi séu tekin. Ungt fólk
þarf á stuðningi foreldra að halda til
að koma í veg fyrir neyslu vímuefna
og brýnt er að bregðast fljótt við ef
ungmenni eru að leiðast út í neyslu.
Sérstaklega þarf að beina sjónum að
16 til 18 ára ungmennum. Niður-
stöður rannsókna sem hafa verið
gerðar hér á landi á líðan og högum
ungmenna sýna fram á að eftirlit
foreldra, stuðningur þeirra, magn
tíma sem varið er með ungmennum,
tengsl foreldra við aðra foreldra og
vini ungmenna draga úr líkunum á
vímuefnaneyslu og auka líkur á góð-
um námsárangri.
Hlutverk foreldraráða í samráði
við skólayfirvöld, nemendafélög og
aðra sem vinna að málefnum fram-
haldsskólanema geta verið margs
konar, meðal annars með því að:
 Að halda fræðsluerindi sem
snerta líf ungmenna, t.d. forvarna-
og vímuefnafræðslu og leiðsögn um
uppeldishlutverkið.
 Að hafa samráð og samskipti –
hvetja til öflugs upplýsingaflæðis á
milli heimila og skóla með tækninni.
Með öflugri heimasíðu, foreldra-
aðgangi að innra neti, foreldra-
viðtölum, vefritum og tölvupósti.
 Með því að halda skipulagða
kynningarfundi með foreldrum ný-
nema.
 Hafa samráð í ákvörðunartöku,
samstarf við skólastjórnendur,
kennara, forvarnarfulltrúa og nem-
endaráð.
 Taka sameiginlega þátt í
undirbúningi viðburða, t.d. busa-
vígslu, árshátíða og þemavikna svo
dæmi séu tekin. Einnig geta for-
eldrar haft áhrif á að eineltisáætlun
sé við skóla.
 Að efla samvinnu við nærsam-
félagið – Það þarf heilt þorp til að
ala upp barn og þess vegna er brýnt
að vinna með samfélaginu, íþrótta-
félögum, fyrirtækjum, heilsugæslu,
lögreglunni og öðrum sem tengjast
nærumhverfi hvers skóla.
Hvert skólasamfélag hefur tæki-
færi til að mynda sér sína sérstöðu –
skólastefnu miðað við aðstæður og
umhverfi – en samstarf skilar alltaf
árangri. Til að mynda er hægt að
setja saman samráðshóp innan sam-
félags til bregðast við ákveðnu
ástandi o.s.frv.
Með öflugu foreldrasamstarfi,
samstarfi við skólayfirvöld, nem-
endafélög, fræðslu, upplýsingastarfi
og hvatningu til heilbrigðra lífshátta
er m.a. hægt að sporna við brottfalli
ungmenna í framhaldsskólum. Einn-
ig gegna foreldrar lykilhlutverki í að
stuðla að góðri hegðun ungmenna á
netinu, til að koma veg fyrir einelti á
netinu eða úti í samfélaginu.
Með því að ganga á undan með
góðu fordæmi getum við foreldrar
lagt okkar af mörkum til að vinna að
því að efla og styrkja sjálfsmynd
ungmenna. Foreldrar geta stuðlað
að því að ungmenni tileinki sér góð
samskipti, jákvæðni, ábyrgðar-
kennd, samkennd, umhyggju og
virðingu fyrir margbreytileika.
Einnig er ákaflega mikilvægt nú
þegar erfiðleikar steðja að mörgum
heimilum í landinu að stuðla að sam-
stöðu í umhverfi okkar og með því að
vera góðar fyrirmyndir fyrir börnin.
Foreldrar framhaldsskólanema í skólabyrjun
Eftir Sjöfn
Þórðardóttur » Samstarf á milli
heimila og skóla þarf
öðru fremur að einkenn-
ast af gagnkvæmri upp-
lýsingamiðlun.
Sjöfn
Þórðardóttir
Höfundur er grunnskólakennari og er
formaður Heimilis og skóla – lands-
samtaka foreldra.
Undanfarin 3 ár hef
ég unnið að eigindlegri
rannsókn um afleið-
ingar kynferðisofbeldis
á brotaþola. Markmið
mitt var að skoða lang-
tíma-afleiðingar kyn-
ferðisofbeldis á kyn-
verund kvenna út frá
sjónarhóli brotaþola.
Jafnframt lagði ég
áherslu á að skoða
hvaða áhrifavaldar
væru að verki sem ýttu undir upplif-
anir þeirra og þær afleiðingar sem
þeim fannst erfiðast að kljást við. Ég
tók viðtöl við 18 konur á aldrinum 25-
63 ára, áhersla mín var á að láta
raddir og reynslu þeirra hljóma, þar
sem raddir brotaþola fá yfirleitt lít-
inn hljómgrunn og nánast útilokaðar
í hjúpi þagnar og skammar. Nið-
urstöður mínar birtast í mast-
ersritgerð minni sem ber nafnið
„Mér var stolið“ – Af kynverund
kvenna eftir kynferðislegt ofbeldi.
Afleiðingar og áhrifavaldar og hvet
ég ríkissaksóknara og starfsmenn
hans að lesa þá ritgerð og annað efni
sem fjallar um þessi mál, þar sem
ummæli ríkissaksóknara undanfarið
bera vitni um vanþekkingu á kyn-
ferðisbrotum.
Áhersla á verknaðarþátt í kyn-
ferðisbrotamálum, frávísanir kæra,
mildir dómar og goðsagnir um kyn-
ferðisofbeldi sem byggjast á því að
konur ljúgi eða hafi á einhvern hátt
boðið upp á það ofbeldi sem þær
urðu fyrir, eru hugmyndakerfi sem
virðast sniðin fyrir gerendur kyn-
ferðisbrota. Einn viðmælandi minn
sagði að almenningur héldi bjargfast
í þá trú að lögin væru algildur mæli-
kvarði á réttlæti. Þegar kæra hennar
var felld niður hjá ríkissaksóknara
mætti viðmælandi minn þeim við-
horfum að hún hefði verið að kæra að
ósekju. Gerandinn veifaði niðurfell-
ingu ríkissaksóknara á kæru hennar,
sem sönnun fyrir sakleysi sínu og
staðfestingu á því að hún væri að
ljúga.
Réttarkerfið okkar setur tóninn
sem almenningur tekur upp gagn-
rýnislaust. Samfélagið virðist bregð-
ast við með því að sakfella þolanda
þegar gerandi er sýkn-
aður eða kæra felld nið-
ur. Almenn tiltrú á sjálf-
stæði og hlutleysi
laganna virðist hafin yf-
ir alla gagnrýni. Í rétt-
arkerfinu virðist ríkja
tortryggni gagnvart
kynferðisbrotamálum
og það vígi er erfitt við-
ureignar fyrir þolendur.
Í meirihluta tilvika fá
brotaþolar í kynferð-
isbrotamálum ekki
tækifæri til að leggja
mál sitt undir dóm. Það eitt er brot á
mannréttindum því allar manneskjur
eiga rétt á því að dómstólar úrskurði
um mál þeirra. Hvergi veita lögin
eins takmarkaða vernd og á kynfrelsi
einstaklingsins og kynferðisofbeldi
mun halda áfram að þrífast í skjóli
þess að brotaþolar eru sjálfir gerðir
ábyrgir fyrir því eins og ummæli Val-
týs Sigurðssonar bera vitni um. Þess
vegna skora ég á Valtý Sigurðsson og
starfsmenn hans að endurskoða þau
viðhorf sem virðast liggja til grund-
vallar í mati þeirra á kynferð-
isbrotakærum og leita sér þekkingar
á kynferðisofbeldi. Að öðrum kosti
tel ég nauðsynlegt að Valtýr Sigurðs-
son, settur ríkissaksóknari, segi af
sér enda ekki fært að sitja í embætti
sem á að grundvallast á því að jafnt
sé horft til sektar og sýknu. Ummæli
hans undanfarið virðast benda til
þess að hann taki skýra afstöðu með
þeim sem eru kærðir og hans hjart-
ans mál virðist beinast að því að sak-
laus maður sé ekki dæmdur. Hvað
með þá seku? Voru bara 7 nauðganir
á síðasta ári og voru þær 240 konur
sem leituðu til Stígamóta og Neyð-
armóttöku vegna nauðgana á sama
tíma bara að ljúga?
Opið bréf til Valtýs
Sigurðssonar
ríkissaksóknara
Eftir Önnu Bentínu
Hermansen
Anna Bentína
Hermansen
» Voru bara 7 nauðg-
anir á síðasta ári og
voru þær 240 konur sem
leituðu til Stígamóta og
Neyðarmóttöku vegna
nauðgana á sama tíma
bara að ljúga?
Höfundur er kynjafræðingur.
Stam. Hvað er það?
Er það ekki bara eitt-
hvað sem svona
taugaveiklaðar týpur
gera? Eða fólk sem
veit ekki alveg hvað
það ætlar að segja?
Stamar fólk ekki bara
þegar það er stress-
að? Þetta eru algeng-
ar hugmyndir um
stam og þá sem stama
en engar þeirra eru réttar. Sumir
stamarar eru taugaveiklaðir, aðrir
ekki. Eins og annað fólk. Stamarar
vita alveg upp á hár hvað þeir ætla
að segja og fólk sem stamar ekki
stamar stundum þegar það er
stressað. Við sem stömum í grunn-
inn stömum kannski ennþá meira
við þær aðstæður. Við vitum hins
vegar ekki hvað orsakar stam.
Ýmsar rannsóknir hafa verið gerð-
ar og eru skiptar skoðanir meðal
fræðimanna um hvort stam orsak-
ist af líffræðilegum þáttum, and-
legum eða félagslegum. Til dæmis
hefur verið sýnt fram á annars
konar virkni í talstöðvum heila
þess sem stamar þegar á staminu
stendur, miðað við þegar talið er
laust við stam. Stam getur verið
ættgengt þótt það sé engan veginn
algilt. Við vitum einnig að til eru
einstaklingar sem hafa byrjað að
stama vegna andlegs áfalls. En það
er frekar óalgengt. Það eru ýmsar
hugmyndir um orsakir stams, en
þrátt fyrir miklar rannsóknir er
ekki enn hægt að útskýra ná-
kvæmlega hvað veldur þessum
flókna eiginleika.
Börn byrja yfirleitt
að stama á aldrinum
þriggja til sex ára, eða
þegar þau eru að ná
tökum á málinu og
framburði. Algengt er
að börn stami á
ákveðnu tímabili á
þessu málþroskaskeiði
meðan þau eru að ná
valdi á talmálinu og
síðan hætti það. Hjá
sumum, eða 1% barna,
hættir það ekki. 1%
mannkyns stamar. Í
rauninni er það alveg fullt af fólki.
Það þýðir að á Íslandi stama rúm-
lega 3.180 manns. En stam getur
verið falið vandamál. Misjafnt er
hvort fólk vill telja stam til fötl-
unar eða ekki en það væri þá helst
talið til félagsfötlunar. Afleiðingar
þess að stama geta haft alvarleg
félagsleg áhrif á þann sem stamar.
Hætta er á því að sá sem stamar
tali minna og hætti alveg við að
tala í ákveðnum aðstæðum af ótta
við að stama. Hann eða hún á þá á
hættu að einangrast og félagsleg
virkni minnkar. Þetta verður svo
að vítahring, þar sem óttinn við að
tala (stama) verður meiri og meiri
og ýtir þá jafnvel undir meira
stam. Þess vegna er mikilvægt fyr-
ir þá sem stama að tala, þrátt fyrir
stamið, og venja sig á að stama í
kringum aðra og í hvernig að-
stæðum sem er. Fyrir marga er
það besta meðferðin.
Til þess að samskipti megi fara
sem auðveldast fram er mikilvægt
að ræða stamið og að við sem
stömum leiðbeinum viðmælendum
okkar hvernig sé best að bregðast
við. Því oft liggja samskiptaörð-
ugleikarnir ekki í staminu sjálfu,
heldur í óvissu viðmælenda um
hvað „sé í gangi“ og hvernig við-
komandi eigi að haga sér í þeim
aðstæðum. Og það er í sjálfu sér
einfalt: að sýna biðlund meðan
stamarinn talar (og stamar) og að
hlusta.
Hvernig þekkir maður stam?
Það getur verið erfitt að þekkja
stam hjá manneskju, jafnvel þótt
maður eigi einhvern nákominn sem
stamar. Því stam getur birst á mis-
munandi hátt. Sumir stama oftast
svokölluðu „höktstami“, þ.e. end-
urtaka atkvæði, orð eða setningar
aftur og aftur áður en þeir halda
áfram að tala. Aðrir „festast“
meira í talinu og geta verið stopp á
sama orðinu allt upp í nokkrar
mínútur, en talað tiltölulega reip-
rennandi þess á milli. Margir þeir
sem stama þróa með sér auka-
hreyfingar sem fylgja staminu.
Þær eru oft útskýrðar sem ein-
hvers konar viðleitni stamarans til
að „hjálpa orðunum út“ en verða
svo oft að ósjálfráðum viðbrögðum
við staminu. Einnig getur hægst á
hreyfingum þegar stam gerir vart
við sig og hjá mörgum getur
reynst erfitt að samhæfa stam og
líkamsbeitingu. Einnig getur radd-
beiting bjagast svo tjáningin sem
felst í blæbrigðum raddarinnar,
svo sem raddstyrk og áherslu í
setningum, kemst ekki til skila. Og
sumir stama án alls þessa.
En stam þarf ekki bara að vera
vandamál. Mörgum tekst að láta
það hafa lítil eða engin áhrif á líf
sitt. Að sumu leyti getur það líka
haft jákvæð áhrif. Það sem hefur
reynst mörgum vel er að kynnast
öðru fólki sem stamar. Málbjörg,
félag um stam, er eins og nafnið
gefur til kynna félagsskapur fólks
sem stamar, aðstandenda þeirra og
annars áhugafólks. Félagið veitir
upplýsingar og ráðgjöf um sér-
fræðiaðstoð og meðferðir en leitast
einnig við að skapa vettvang fyrir
stamara að kynnast, deila reynslu
sinni og sækja styrk og hugmyndir
hver í annan. Málbjörg hefur verið
virk í alþjóðlegu samstarfi og
styrkt félagsmenn sína til að sækja
ráðstefnur erlendis á ári hverju.
Sú reynsla getur reynst dýrmæt
og hjálpar manni að bæta viðhorf
sitt gagnvart staminu. www.stam-
.is.
Ééég heiti GuGuGuðbjörg
og ég ststama
Eftir Guðbjörgu
Ásu Jónsd.
Huldudóttur
» Oft liggja sam-
skiptaörðugleikarnir
ekki í staminu sjálfu,
heldur í óvissu viðmæl-
enda um hvað „sé í
gangi“ og hvernig
bregðast eigi við í slík-
um aðstæðum.
Guðbjörg Ása Jónsd.
Huldudóttir
Höfundur er leikkona, stjórn-
armeðlimur í Málbjörg, félagi um
stam, og stamari.
Stórfréttir
í tölvupósti