Íslenzk tunga - 01.01.1961, Page 23

OAKV. FORN. NOKKUR, NOKKUÐ
21
þeirra sérhljóða, sem heima áttu í áherzlulausri stöðu, sem sé [u]
(síðar [y]). Breyting þessi var því kerfisbundin áhrifshljóðbreyt-
ing.30
Þetta lokastig breytingarinnar sést fyrst og fremst í nútímamáli,
þar sem annað atkvæði fornafnanna hefur sömu hljóð og gömul
áherzlulaus atkvæði í ósamsettum orðum, nokkur eins og t. d. sögur,
önnur; nokkuð eins og t. d. töluð. Að 13. aldar breytingin hafi verið
i þessu fólgin, sést á því, að er á líður, skiptast o og u á í fornöfnun-
um eins og endranær í áherzlulausum atkvæðum. Það sést ennfrem-
ur glöggt á því, að í AM 623, 4° (sem talið er vera frá því um eða
fyrir miðja 13. öld) er ritað navckr 467 5822 fyrir -vr(r) á sama
hátt og t. d. auNr, tungr fyrir -vr. Allt eru þetta dæmi um öfugan rit-
hátl í sambandi við tilkomu hvarfahljóðsins u á undan r (t. d. sonor,
dyrligvr).31
VII
En enda þótt heildarstefna breytinganna og niðurstaða séu þannig
ótvíræðar, eru einstök atriði þeirra engan veginn fullljós. Segja má,
að breytingarnar skiptist í þrjá þætti:
1) i það (eða ;), er stofn forn. nekkuerr endaði á (< *-hwarja-),
hefur horfið í allri beygingunni, þ. e. einnig í þeim þríkvæðu mynd-
um, þar sem það var enn varðveitt í elztu heimildum (á eftir stuttu r,
ef á eftir fór a eða o).
2) u (eða w) í stofni síðari liðs hefur horfið.
3) Sérhljóðin í stofni síðari liðs, e og a, hafa breytzt í [u], þ. e.
o, síðar u.
í einu elzta handritinu, G, kemur fyrir þf. et. kvk. necquera 5113,
án i, en að öðru leyti óbreytt. Sams konar orðmyndir koma og fyrir
30 Um breytingar þessarar tegundar sjá „Nokkur dæmi um áhrifsbreytingar
í islenzku," Lingua Islandica — Islenzk tunga, I (1959), 63—67.
31 Sjá F. Jónsson, AM 623, 4°, Helgensagaer (Samfund til Udgivelse af
gammel nordisk Litteratur, LII; K0benhavn 1927), s. iv og vii. Dæmin eru til-
færð eftir þessari útgáfu, en textinn var borinn saman við handritið.