Íslenzk tunga - 01.01.1961, Side 28

26
IIREINN BENEDIKTSSON
Dæmin úr S bera með sér, að breytingarinnar hefur fyrst gætt í
þriggja atkvæða orðmyndum með o í þriðja atkvæði. Hefur e (eða
ue) þar breytzt í o, og er það eflaust tillíking við sérhljóð þriðja at-
kvæðis. A þessa tillíkingu má Iíta sem eins konar kerfisbundna áhrifs-
hljóðbreytingu, þar eð langalgengast var, að i þriggja atkvæða orð-
um með o í þriðja atkvæði væri sérhljóð annars atkvæðis einnig o.
Gilti þetta, hvort sem þetta o skiptist á við a í öðrum beygingar-
myndum (eins og t. d. þát. elskaþa : elskoþom, lýs.h. þát. elskaþr :
elslcoþ : elskoþom, miðst. spakare : spokorom, hást. spakaste : spok-
osto, dómare : dómorom, mQnoþr : mánaðar : mQnoþom, heraþ :
heroþ : heroþom) eða ekki (t. d. þiónosta : þiónosto). Síðan færð-
ist það o, er þannig var til orðiö í öðru atkvæði, yfir í aðrar beyg-
ingarmyndir, og er það venjuleg (formfræðileg) áhrifsbreyting.
Þessi áhrifsbreyting gerðist fyrst í nf. et. kvk. og nf.-þf. flt. hvk.
npkkor (sem dæmi eru um í S og G), enda einkenndust þessar beyg-
ingarmyndir oft á tíðum af sérhljóðinu o, ekki einungis þar, sem það
skiptist á við a (t. d. gomol), heldur einnig þar, sem o var í öðrum
myndum (t. d. gpfog).
Þannig hafði þetta fornafn á elzta þróunarstigi í islenzku tvenns
konar beygingu aðallega, svo sem fram kemur í töflu I, annars vegar
stofnmyndina nekkuer-, hins vegar nakkuar- með hliðarmyndinni
npkkuor- í þeim beygingarmyndum, er sérhljóðaskiptin a : o og a :
o náðu til. Af stofnmyndinni nekkuer- myndaðist svo stofninn
npkkor-, svo sem að framan var rakið.
Er p og 0 runnu saman í ö á öndverðri 13. öld, urðu úr þessu stofn-
myndirnar nö/ckor- og nahkuar-/nökkuor-. Síðan breiddist stofnaf-
brigðið nökkuor- út í beygingunni á kostnað nakkuar-, en skilyrði
fyrir þeirri áhrifsbreytingu sköpuðust fyrst, er p og 0 runnu saman,
enda er hún afleiðing af þeirri breytingu, er varð á gagnkvæmri af-
stöðu þessara sérhljóða og a í hljóðkerfinu við samrunann.41 1 G,
ekki óalgengur. í öðru atkvæði í n0cyrom S 15935 stendur y fyrir u, en í n0ck-
0rum 9317 er 0 endurtekið frá fyrsta atkvæði (dittografi).
41 Sjá „Phonemic Neutralization,“ 93 og 98.