Íslenzk tunga - 01.01.1961, Síða 32

30
HREINN BENEDIKTSSON
1) Svo sem áður var vikið að, táknaði o í elztu handritum ekki
aðeins o, heldur og mjög oft p og stundum einnig 0. Síðar, eftir að
g og 0 voru runnin saman, táknaði það því einnig ö. Af þessu er
ljóst, að erfitt verður að ákveða, hversu snemma sérhljóðið í nokk-
ut varð o. Þó skal bent á, að t. d. í A er ö mjög oft, sennilega oftast,
ritað au, en einnig alloft o, en sjaldan öðruvísi (t. d. o). í þessu
handriti er sérhljóð fyrsta atkvæðis í nokkurr, nokkut hins vegar
nærri undantekningarlaust ritað o, og er ekkert dæmi um au.47 Virð-
ist því ljóst, að o hafi verið komið inn í þennan stofn á seinni helm-
ingi 13. aldar, a. m. k. að einhverju leyti.48
2) Það virðist augljóst, að kringing sérhljóðsins í fyrsta atkvæði
hafi að miklu leyti orðið samfara og því sennilega orsakazt af breyt-
ingunni í öðru atkvæði. í S er þannig ætíð 0 í fyrsta atkvæði, þegar
sérhljóð annars atkvæðis er kringt (§ 8), en aftur á móti mjög sjald-
an, þegar e er í öðru atkvæði.49 Á hinn bóginn er svo mjög sjald-
gæft, að e sé í fyrsta atkvæði, eftir að breytingarnar í öðru atkvæði
voru um garð gengnar.50 Á kringinguna e > 0 í fyrsta atkvæði má
47 Eitt dæmi er um o með lykkju yfir í þessu orði (sjá neðanmálsgr. 26).
48 Á hinn bóginn er Ijóst, aff ö hefur varffveitzt aff einhverju leyti a. m. k.
allt fram á 16. öld. Sjá Björn K. Þórólfsson, Um íslenskar orSmyndir á 14. og
15. öld og breytingar þeirra úr jornmálinu (Reykjavík 1925), 49; O. Bandle,
Die Sprache der GuSbrandsbiblía (Bibliotheca Arnamagnæana, XVII; Hafniæ
1956), 80—81 og 368—369.
48 Á einum staff er vafasamt, hvort lesa skal 0 effa e (þgf. et. kvk. necquene
313), og er þaff dæmi taliff meff e-myndunum í I. töflu. Annars kemur affeins
fyrir stofnmyndin n0kker-, sem um eru þrjú dæmi (n0cqem, nþcqenom, n0ck-
erom, sjá § 7). I G er hins vegar eitt dæmi um n0kkuer-, þgf. et. kk. nocqueriom
5923.
50 Dæmi eru um stofnmypdina nekkor- í AM 623, 4°, og AM 325 II, 4° (§ 12).
Eðlilegast er að líta á þennan stofn sem blendingsmynd tveggja málsstiga,
stofnsins nekkuer- annars vegar og nökltor- hins vegar. Hið sama gildir sjálf-
sagt um stofninn nakkor-, sem dæmi er um í AM 623, 4°, og örsjaldan endra-
nær (t. d. í AM 921 IV, 4°, 1 -j- NRA 72 & 76). Hann er blendingsmynd úr
nakkuar- og nökkor-. Þess skal þó getið, að skv. upplýsingum Stefáns Karlsson-
ar (í bréfi) eru tvö dæmi utn nakkor- í fornbréfum, þgf. flt. nakkorum (Hólum
1315) DI II nr. 220 („Mál bréfsins er þrænzka meff ísl. einkennum skv. Ilæg-