Íslenzk tunga - 01.01.1961, Page 54

ÁSGEIR BLÖNDAL MAGNÚSSON
Úr fórum Orðabókarinnar
ii
Þúa, oggþóa, ojþóa
IORÐABÓK Blöndals segir, að so. þúa merki m. a. ‘atyrða, hasta á’.1
Þar er og nefnd so. oggþóa eða ogþóa og vitnað í Orðabók
Björns Halldórssonar og Vísnabókina.
Það er nokkuð síðan, að mér flaug í hug, að þessar sagnir væru
skyldar sín á milli og sennilega í ætt við hina torráðnu orðmynd
þvat í Fyrstu málfræðiritgerðinni. En það var naumast annað en
óljóst hugboð; það skorti tengiliði og millistig, er sýnt gætu merk-
ingarþróun orðstofnsins og breytt hugboðinu í rökstudda skýringar-
tilgátu.
En seinni part síðastliðins vetrar barst Orðabók Háskólans bréf
austan úr Rangárvallasýslu, og var þar greint frá ýmsum orðum, er
þar hefðu tíðkazt eða tíðkuðust enn. Eitt þeirra var so. ofþóa ‘of-
þjaka e-n, ofbjóða með erfiði’, og var haft bæði um menn og skepn-
ur. Ég tók nú að spyrjast fyrir í útvarpsþættinum um íslenzkt mál,
bæði um so. ofþóa, sem við höfðum engin dæmi um áður, og líka um
so. þúa og og(g)þóa. Og skal ég nú rekja stuttlega þá vitneskju, er
barst.
Dæmin um so. ofþóa voru allmörg og öll af Suðurlandi. Og merk-
ingin var jafnan hin sama, ‘ofþjaka e-n, ofreyna hann eða ofgera
honum með áreynslu eða striti’, og sagt bæði um fólk og um skepnur,
einkum hesta; þú ofþóar drengnum með því að láta hann gera þetta;
það má ekki ofþóa honum; það lítur ekki út fyrir, að hann œtli að
ofþóa tengdadótturinni með vinnu; bölvað þrœlbeinið að ofþóa hest-
inum svona.
Um so. og(g)þóa fengum við aðeins tvö dæmi, bæði frá Skaftfell-
1 Sigfús Blöndal, íslensk-dönsk oröabók (Reykjavík 1920—24), 988.