Ritmennt - 01.01.1998, Blaðsíða 20

EIRÍKUR ÞORMÓÐSSON OG GUÐSTEINN ÞENGILSSON
RITMENNT
Og í lok Fnjóskdæla sögu sinnar segist Sig-
urður á Snæbjarnarstöðum hafa tekið flest
af því sem hann hafi ritað um Fnjóskadal
eftir frásögnum greinargóðra og réttorðra
manna sem uppi hafi veriö á æskuárum
hans. Þar í hópi var
síðast, en ekki sízt, Jónatan á Þórðarstöðum og
Guðlaug móðir hans. [...] Jónatan á Þórðarstöð-
um má með vissu telja rnesta sagnfræðing og
ættfræðing í Fnjóskadal á nítjándu öld. Fiann rit-
aði margar sögur og viðburði um margt, sem við
bar í Þingeyjarsýslu og víðsvegar um land, og
sömuleiðis vísur og kvæði eftir ýmsa höfunda og
alþýðuskáld; voru margir þeirra góðir liagyrðing-
ar, þótt fátt sé á prenti eftir þá. (...) Hefur Jónatan
með þessu forðað frá glötun fjöldamörgum all-
merkum ljóðmælum,- á hann heiður skilið fyrir
það og margt annað, sem lýtur að sögulegum
fróðleik landsins. Líka ritaði hann margar ættar-
tölur fyrir ýmsa menn, einkar greinilegar. Hann
kunni auk þess ógrynni af gömlum alþýðukvæð-
um, þulum og sögum.33
í húskveðju sem séra Jónas á Hrafnagili hélt
yfir Jónatan á Ongulsstöðum 2J. febrúar ár-
ið 1906 er það athyglisvert að eftir að Jónas
segist eldci ætla að relcja sundur nákvæm-
lega hvern mann Jónatan hafi haft að
geyma, til þess hafi hann verið honum per-
sónulega of ól<unnugur, segist hann þó
þurfa að talca eitt fram, hjá því lcomist hann
eldd, af því að fyrir þaó hafi Jónatan verió
orðinn kunnur um allt land og jafnvel til út-
landa. Er Jónas þá að slcírslcota til ættjarðar-
ástar Jónatans og í hverju lrún kom fram,
nefnilega í ást til allra fornra minja, fornra
mennta og fornra rita landsins og í ást til
þeirra leifa sem enn séu til af slcógum lands-
ins. Að þessum hugðarefnum hafi Jónatan
starfað með óþreytandi elju alla ævina, safn-
að og varðveitt fjölda fornra hluta sem sjá-
aldur auga síns, safnað gömlum handritum
með sérstakri áherslu á því sem laut að ætt-
vísi, enda með bestu og áreiðanlegustu ætt-
fræðingum norðanlands, og hafi löngu á
undan öllum öðrum farið að annast skógar-
leifar þær sem eftir voru á ábýli hans og
komist svo langt með framúrsltarandi um-
hyggju og rælctarsemi að þar sé nú einhver
hinn blómlegasti og fegursti slcógur á landi
liér sem veld bæði undrun og aðdáun allra
sem skoði hann.34 Eldd er ástæða til að ve-
fengja að Jónatan hafi verið fyrstur manna
til að fara að hlúa að skógi á bújörð sinni og
þar með líldega fyrstur í Fnjóskadal öllum
til þeirra verka og á landsvísu hefur hann
áreiðanlega verið meðal frumherja skóg-
hirðingar, ella hefði framtak hans í þeim
efnum eklci lrlotið eins milda atliygli og
raun var á. Hversu kunnur Jónatan var er-
lendis fyrir verk sín vita greinarhöfundar
ekki en vera má að einhver hróður hafi af
honum borist þangað með Kristian Kálund
sem heimsótti Jónatan sumarið 1873 og fór
þá ekki fram lijá honum kunnugleiki Jón-
atans á fornum örnefnum og sögum sem
gerðust í sveit hans. Eru tvö bréf varðveitt
frá Kálund til Jónatans, dagsett 18. olctóber
1873 og 12. júní 1874, og er efni beggja
þeirra að ræða örnefni við hann og leita til
hans upplýsinga um þau.35
I líkræðu sem séra Ásmundur Gíslason
hélt yfir Jónatan við útför hans í Illugastaða-
kirkju kemst hann svo að orði eftir að hafa
sagt frá helstu áhugamálum fónatans, þ.e.
33 Sigurður Bjarnason: Fnjóskdæla saga. Nýjar kvöld-
vökur 26 (1933), bls. 151.
34 ÍB 956 8vo.
35 Lbs 3028 4to. Sbr. einnig ÍB 99 fol, bréf Jónatans til
Jóns Borgfirðings dagsett 15. janúar 1874.
16