Læknablaðið : fylgirit - 01.06.1999, Blaðsíða 8

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85/FYLGIRIT 38
eru reiðubúnir til að verja öllu sínu fé til að forða
því óhjákvæmilega og draga það á langinn. Þar
með má segja að allir hefðbundnir verðmætis-
mælikvarðar séu ónothæfir og gæðin sem leitað
er eftir óskilgreinanleg. Öll þessi atriði valda því
að mat á heildarbyrði einstakra sjúkdóma fyrir
þjóðfélagið er bæði fræðilega flókið og afar erf-
itt í framkvæmd.
Kostnaðarliðum má skipta í tvo flokka. Ann-
ars vegar er um að ræða persónulegt álag, það
er kostnað sem fellur á þá einstaklinga sem
fyrir sjúkdómnum verða, sem getur verið af
ýmsum toga, svo sem: 1) Lækkun velferðar
vegna lakari lífsskilyrða, vegna sjúkdóms-
hömlunar, eða vegna kostnaðar af sérstökum
neysluþörfum, til dæmis vegna lyfja. 2) Kaup-
máttarskerðing vegna breyttra aðstæðna, til
dæmis lægri launa vegna skertrar starfsgetu og
þess háttar. 3) Verri efnahagur vegna eignatjóns
sem gelur verið afleiðing lakari launa. Hins
vegar er ýmis kostnaður við sjúkdóma sem
fellur á þjóðfélagið svo sem: 1) Kostnaður
vegna örorku, 2) vegna lyfjanotkunar, 3) af
rekstri sjúkrastofnana og 4) af félagslegri þjón-
ustu.
Ymsa af ofangreindum kostnaðarliðum er
tiltölulega auðvelt að mæla. Það á til dæmis við
um flesta af hinum samfélagslegu kostnaðar-
liðum. Hins vegar er stærsti hluti hins persónu-
lega sjúkdómskostnaðar huglægur og í besta
falli illmælanlegur. Sjúkdómar valda lækkun
velferðar einstaklinga vegna lakari lífsskilyrða
eða þvingaðra neyslubreytinga. Þar sem sjúk-
dómar eru ekki neysluvara og hafa þar af leið-
andi ekki markaðsverð, eru verulega tæknilegir
örðugleikar á að mæla þetta tjón og þar með
sjúkdóma í heild sinni. Örðugleikarnir verða
jafnvel enn meiri þegar hugað er að því að
greina þjóðfélagslegan kostnað við einstaka
sjúkdóma, til dæmis þunglyndisraskanir. Þó að
hann sé oftast nær auðmælanlegur fyrir alla
sjúkdóma í heild, er erfitt að brjóta hann niður
og heimfæra á einstaka sjúkdóma, þar eð flestir
sjúklingar hafa fleiri en einn sjúkdóm samtím-
is.
Um einstaka kostnaðarliði
Örorka samfara geðsjúkdómum: Samkvæmt
upplýsingum frá Tryggingastofnun ríkisins
voru 7.577 einstaklingar á fullum örorkubótum
(>75%) 1. desember 1996 og 1.531 einstak-
lingur á 65% örorkustyrk. Vegna geðsjúkdóma
voru 2.756 einstaklingar á fullum örorkubótum
eða meira en 30% af heildarfjöldanum. Aðeins
249 einstaklingar voru á 65% örorku vegna geð-
sjúkdóma eða rúmlega 16% þeirra sem slíkar
bætur fengu. Á árinu 1996 voru greiddar 3.823
milljónir króna í örorkubætur eða meira en 3,8
milljarðar króna. Af örorkubótum runnu um
35% til geðsjúkra eða rúmir 1,3 milljarðar
króna. Samkvæmt upplýsingum tryggingayfir-
læknis fengu 960 einstaklingar örorkulífeyri
vegna þunglyndis og kvíðaraskana og má því
gera ráð fyrir að kostnaður þeirra vegna hafi
numið 455 milljónum króna.
Kostnaður vegna geðlyfja: Með lyfseðla-
könnunum hafa verið gerðar rannsóknir á notk-
un geðlyfja hér á landi (í Reykjavík) á eins
mánaðar tímabili 1984, 1989 og 1993. Staðfest
var að notkun sérhæfðra þunglyndislyfja fór
mjög vaxandi og var kostnaður vegna þeirra
orðinn meiri en 550 milljónir króna árið 1997.
Enn hélt sú þróun áfram og var svo komið árið
1998 að útgjöld vegna þessa lyfjaflokks voru
kominn í 700 milljónir króna.
Kostnaður af rekstri sjúkrastofnana: Þennan
kostnaðarlið má sundurgreina í þjónustu stofn-
ana annars vegar og hins vegar í þjónustu
vegna samskipta við sérfræðinga á stofu og við
heilsugæslulækna. Ef gengið er út frá því að
kostnaður vegna innlagna á geðdeildir nemi
um um 567 milljónum (850 innlagnir í 29 daga
(meðallegutími vegna þunglyndisraskana á
geðdeild Lanspítalans 1997) á kr. 23.000 á dag
(áætluð rekstargjöld 1998 á geðdeild Landspít-
alans)), þá er einungis gert ráð fyrir breytileg-
um kostnaði. Sé fastakostnaður tekinn með og
reiknaður upp eins og hugsanlegur útseldur
dagur myndi kosta á geðdeild, þá má hins veg-
ar gera ráð fyrir kostnaði (ekki útgjöldum) sem
nemur 1075 milljónum króna. Sé áætlað að
helmingur viðtala geðlækna (3) sé vegna þung-
lyndisraskana er kostnaður þeirra vegna um 68
milljónir, og sé fjöldi samskipta heilsugæslu-
lækna vegna þunglyndisraskana svipaður og í
Garðabæ (2) er kostnaður þeirra vegna um 55
milljónir. Því má gera ráð fyrir því að þessi
kostnaðarliður geti numið um það bil 1,2 millj-
örðum króna.
Kostnaður af félagslegri þjónustu: Á fjár-
lögum fyrir árið 1999 er áætlaðar 2200 milljón-
ir til svæðisstjórna fatlaðra. Gera má ráð fyrir
því að 25% fatlaðra séu geðfatlaðir og að 37%
þeirra séu öryrkjar vegna þunglyndisraskana,
sem þurfi þjónustu svæðisstjórna. Gera má því
ráð fyrir að 200 milljónir króna séu ætlaðar til