Læknablaðið : fylgirit - 01.06.1999, Blaðsíða 24

24
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85/FYLGIRIT 38
Orsakir aukinnar notkunar
geðdeyfðarlyfja
Tíðni geðraskana hefur ekki breyst hér á
landi á árabilinu 1928-1987 ef frá eru taldar
vímuefnaraskanir og hugsanlega kvíðaraskanir
(46) og ekki er ástæða til ætla að hún hafi snar-
aukist síðan. Hins vegar hafa meðferðarmögu-
leikar stóraukist og batnað, sérstaklega eftir
1954 þegar byrjað var að nota nútíma geðlyf
hér á landi og síðan með auknum fjölda fag-
manna á sviðinu sem kunnað hafa að beita lyfj-
um og öðrum meðferðarformum, samtalsmeð-
ferð ýmiss konar, þjálfun og endurhæfingu.
Framfarir í geðlækningum hafa verið að
minnsta kosti jafnmiklar og framfarir í öðrum
lækningum, þó að kostnaður við geðlækning-
arnar hafi aukist mun minna en kostnaður við
aðrar lækningar.
Vitneskja lækna og annarra um tilvist mikils
fjölda lyfja sem tiltölulega auðvelt er að taka í
réttum skömmtum hefur skipt miklu. Fyrstu
geðdeyfðarlyfin, sem enn eru notuð næstum
jafnmikið og þau voru notuð fyrir tilkomu
hinna nýrri og dýrari lyfja, höfðu aukaverkanir,
sérstaklega á ósjálfráða taugakerfið og hjarta-
og æðakerfið í formi munnþurrks og svita,
hjartsláttartruflana og blóðþrýstingsfalls í upp-
réttri stöðu. Þessar aukaverkanir kunna að hafa
leitt til þess að lyfin hafa verið og eru oftast enn
gefin í alltof litlum skömmtum, sem ekki gera
gagn. Ennfremur skipti máli að venjulega
þurfti að smáauka skammtinn sem gefinn var
og bíða í tvær til fjórar vikur eftir að full verk-
un kæmi fram. Vegna aukaverkananna var oft
nauðsynlegt að gefa dagskammtinn í tveimur
til þremur hlutum, oft tvær til þrjár töflur í
hvert skipti.
Það var því mikil framför að fá ný lyf sem
hægt er að gefa í einni töflu einu sinni á dag.
Þetta hefur leitt til þess að hin nýju lyf eru oftast
notuð í fullum skilgreindum dagskammti. Ann-
að mál er að stundum þarf að gefa meira til að ná
árangri. Þessu nýju lyf hafa annars konar auka-
verkanir en hin eldri, sérstaklega í meltingarfær-
um, sem gera það að verkum að meðferðarheldni
er lítið betri en við notkun hinna eldri lyfja.
Nauðsynlegt er að hafa í huga að öll geð-
deyfðarlyf hafa verið þróuð til að draga úr ein-
kennum geðlægða og duga nokkurn veginn
jafnvel til þess, ef þau eru notuð í réttum
skömmtum. En oft þarf að prófa sig fram til að
finna það lyf sem verkar og þolist best, líkt og
við ýmsar aðrar raskanir eins og til dæmis
hækkaðan blóðþrýsting, meltingarkvilla og
gigtsjúkdóma. Þegar komið hefur í ljós að lyfin
verka vel á geðlægð er farið að reyna þau við
aðra kvilla sem hafa að einhverju leyti svipuð
einkenni, svo sem óyndi, ýmsar kvíðaraskanir
og depurð eða leiða sem fylgir öðrum sjúkdóm-
um. Þó að ýmislegt bendi til að lyfin geti verk-
að á óyndi, sérstaklega ef við bætist geðlægð,
og kvíðaraskanir eins og felmtursröskun og
árátta/þráhyggja er enn órannsakað hver verka
best og að hve miklu leyti eða hvort aðrar að-
ferðir dugi jafnvel eða betur til dæmis við
óyndi. Óvíst er hvort lyfin gera gagn í blönduð-
um kvíða- og þunglyndisröskunum, sem eru al-
gengar hjá fólki sem leitar heilsugæslulækna.
Lítill vafi leikur á að hið mikla kynningar-
starf sem fram hefur farið í kringum hin nýju
lyf hefur orðið til þess að fólk leitar sér frekar
læknishjálpar vegna þunglyndisraskana og að
læknar eru opnari fyrir slíkum greiningum en
áður var. Nýju lyfin eru einfaldari í skömmtun
og því handhægari, þrátt fyrir að þau séu miklu
dýrari en eldri lyf. Loks ber að hafa í hug að nú
er kynningarstarfið í vaxandi mæli farið að
beinast að því hversu gagnleg hin nýju lyf séu
við ýmiss konar kvíðaröskunum og einkennum
eins og gömlu lyfin eru raunar líka. Þetta kynn-
ingarstarf leiðir væntanlega með sama hætti og
kynningarstarfið um meðferð þunglyndisrask-
ana til enn aukinnar sölu lyfjanna.