Læknablaðið : fylgirit - 01.06.1999, Blaðsíða 12

12
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85/FYLGIRIT 38
um skömmtum og hækka smám saman upp í
fulla skammta. Mikill munur er á milli einstak-
linga á hvað reynist hæfilegur dagskammtur og
geta lyfjamælingar í blóði stundum aðstoðað
við að meta hvort hæfileg skammtastærð hafi
verið notuð og til að meta hugsanleg eituráhrif.
Sérstakrar varúðar þarf að gæta við notkun
þessara lyfja hjá eldri einstaklingum og hjá
þeim sem hafa alvarlega hjarta- og æðasjúk-
dóma eða eru á flókinni lyfjameðferð. Þessi lyf
geta verið banvæn í ofskömmtum og þarf að
gæta varúðar hjá þeim sem taldir eru í sjálfs-
vígshættu og að börn nái ekki að taka lyfin af
slysni. Læknum með litla reynslu í meðferð
þunglyndisraskana hættir oft til að nota of litla
skammta af þessum lyfjum og vanmeta því
gjarnan gagnsemi þeirra.
Nýju lyfin, SSRI lyfin, (flúoxetín, cítaló-
pram, paroxetín og sertralín) eru auðveldari í
notkun í byrjun meðferðar og skömmtun ein-
faldari. Þau þolast almennt betur hjá eldra fólki
og hjartveikum og hafa færri milliverkanir með
öðrum lyfjum. Þau eru sjaldnast banvæn í of-
skömmtum.
Tvö ný lyf, mirtazapín og venlafaxín eru
ekki af gerð sérhæfðu blokkara serótónín end-
urupptöku (SSRI) og virðast hafa verkunarsvið
líkt og eldri lyfin. Ekki er enn komin veruleg
reynsla af notkun þeirra hérlendis. Bæði eru
talin hættulítil í ofskömmtum, hafa litlar milli-
verkanir með öðrum lyfjum og þolast vel, en
venlafaxín er mun flóknara í skömmtun en
önnur nýrri lyf.
Eitt lyf, míanserín, fellur líka „utan flokka“
en hefur verið lengi á skrá. Það er nú orðið
mest notað með öðrum þunglyndislyfjum, sér-
staklega SSRI lyfjunum, til að bæta svefn.
Aðeins einn MAO blokkari (MonoAmine
Oxidase) er í notkun hérlendis, móklóbemíð.
Það þolist nokkuð vel og er hættulítið í of-
skömmtum, en stilla þarf skammta nokkuð ná-
kvæmlega til að æskilegur árangur náist.
Nokkrar ábendingar aðrar en algengar þung-
lyndisraskanir eru skráðar hérlendis fyrir notk-
un geðdeyfðarlyfja. Af eldri lyfjum hefur að-
eins trímípramín skráða sérstaka ábendingu er
varðar svefnleysi og kvíða í tengslum við geð-
lægð. Flúoxetín er skráð fyrir matgræðgiköst
(skammtímameðferð), þráhyggjusýki og þung-
lyndi sem á sér ytri orsakir. Cípramíl, paroxetín
og sertralín eru skráð fyrir felmtursröskun með
eða án víðáttufælni. (24).
Þótt kvíðaábendingar séu ekki skráðar hér-
lendis fyrir flest eldri lyfjanna eru þau ekki síð-
ur gagnleg í felmtursröskun en SSRI lyfin og
eitt þeirra, klómípramín, hefur sannað gildi sitt
í þráhyggjusýki.
Eins og áður er getið er orðið algengt að geð-
deyfðarlyf, bæði af eldri og nýrri flokkum séu
notuð við margvíslegar aðrar geðraskanir þótt
gagnsemi sé ekki staðfest með vissu, til dæmis
við almennan kvíðasjúkdóm, áfallastreitu, ein-
falda fælni og félagsfælni, vímuefnamisnotk-
un, brottfallseinkenni geðklofa, persónuleika-
raskanir, langvinna verki og mígreni. Vegna
þess hversu einföld SSRI lyfin eru í notkun og
vegna ítarlegra kynninga lyfjafyrirtækja er
hugsanlegt að þessi notkun hafi aukist til muna
á seinni árum.
Frábendingar: Helstu frábendingar eldri
lyfja (TCA lyfja) eru nýlegt hjartadrep og aðrir
alvarlegir hjartasjúkdómar, ómeðhöndluð
þrönghomsgláka og nýlegar eitranir af völdum
áfengis og annarra vímuefna. Sérstakrar varúð-
ar þarf að gæta við flogaveiki, stækkun á
blöðruhálskirtli og lifrarkvilla. Frábendingar
við SSRI lyfin eru færri, helst skert nýrna- og
lifrarstarfsemi við paroxetín og minnst er á
varúð gagnvart öldruðum, við flogaveiki,
alvarlega nýmabilun og nýlegt hjartadrep hjá
flúoxetíni (17,19,24).
Verkun og aukaverkanir geðdeyfðarlyfja,
meðferðarheldni (17,18,24)
TCA lyfin hindra endurupptöku boðefna
milli taugafrumeinda; þau eru noradrenalín,
serótónín og í minna mæli dópamín. Þessi áhrif
eru talin tengjast verkun lyfjanna. Að auki
blokka lyfin nokkra viðtaka í miðtaugakerfi
(múskarín-kólinerg-, H1 histamín- og alfa
adrenerga- viðtaka) og tengjast þau áhrif auka-
verkunum lyfjanna.
SSRI lyfin blokka endumpptöku serótónín
boðefnisins en ekki noradrenalíns og þau hafa
ekki áhrif á múskarín-kólinergu-, H1 histamín-
eða alfa-adrenergu viðtakana. Þessi sérhæfða
verkun skýrir að þau hafa færri hættulegar auka-
verkanir og em sjaldnast banvæn í ofskömmtum.
Móklóbemíð (MAO blokkari) eykur mónó-
amín boðefni milli taugafrumuenda með því að
lama enzým (monamineoxidase) sem hamlar
virkni boðefnanna. Gagnstætt eldri MAO
blokkerandi lyfjum (sem ekki eru lengur á skrá
á íslandi) er þessi enzýmlömun viðsnúanleg og
því er móklóbemíð öruggara í notkun en sam-
bærileg eldri lyf, en þau gátu valdið lífshættu-