Læknablaðið : fylgirit - 01.06.1999, Blaðsíða 9

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85/FYLGIR1T 38
9
þjónustu við geðfatlaða með þunglyndisrask-
anir.
Óbeinn kostnaður: Obeinn kostnaður vegna
sjúkdómsraskana felur í sér það persónulega
tjón sem sjúklingar og aðstandendur verða
fyrir. Hefðbundnar aðferðir til að meta það tjón
felast í að meta framleiðslutap eða tekjutap
aðila. Til dæmis ef sjúklingur hlýtur örkumlun,
en hefði átt 10 full starfsár eftir. Þá kemur til
álita bæði tap þjóðfélagsins að missa nýtan
þjóðfélagsþegn svo og tap sjúklings og hans
nánustu. Þetta atriði er oftast einhver kostnað-
arsamasta afleiðing örorkunnar. Margar gerðir
velferðarmælinga hafa verið þróaðar á undan-
förnum árum til að reyna að fóta sig á hinum
óbeina kostnaði og er svo sem engin aðferð
betri eða verri. Allir hneigjast þó að því að
óbeini kostnaðurinn sé miklum mun hærri en sá
beini og geti orðið allt að sjö sinnum meiri en
beini kostnaðurinn (15). Samkvæmt ofansögðu
gæti óbeini kostnaðurinn því numið 17-18
milljörðum króna á íslandi og heildarkostnaður
vegna þunglyndisraskana gæti því verið rúmir
20 milljarðar króna á ári fyrir íslenskt þjóðfé-
lag.
Niðurstaða
Áður er vikið að því að Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunin telji þunglyndisraskanir fjórðu mik-
ilvægustu ástæðuna fyrir glötuðum árum vegna
fötlunar og að samkvæmt bandarískri rannsókn
(10) megi áætla heildarkostnað Islendinga
vegna þessara raskana um þrjá milljarða króna.
Þessi kostnaður skiptist milli beinna útgjalda
og framleiðslutaps. Síðastnefnda liðinn er erfitt
að áætla, meðal annars vegna þess að þar koma
til tapaðar tekjur sjúklinganna sjálfra og þeirra
sem annast þá og aðstoða. Heildarkostnaður
vegna þunglyndisraskana er þó sennilega mun
meiri en sá sem bandaríska rannsóknin nefnir,
þótt 20 milljarðar séu sennilega vel í efri kant-
inum, þegar lagður er saman útlagður kostnað-
ur íslendinga og glötuð tækifæri þeirra vegna
þunglyndisraskana á ári hverju.
Greining og meðferð þunglyndisraskana
Þunglyndisröskunum má gróft skipta í þrjá
aðalflokka, geðlægðir (major depressions),
óyndi (dysthymia, neurosis depressiva) og að-
lögunarraskanir með depurð (adjustment dis-
orders with depressed mood), sem hafa mis-
munandi gang og þarfnast mismunandi með-
ferðar. Þessum aðalflokkum er skipt í fjöl-
marga undirflokka eftir því hvaða einkenni og
kvartanir sjúklingarnir hafa, hversu alvarleg og
mikið hamlandi þau eru, hve oft sjúklingarnir
hafa veikst og hve langvinn veikindin eru (16).
Vegna þess hve vel allir þekkja depurð og
leiða og margir halda að slíkar tilfinningar séu
alltaf eðlilegar og einfalt fyrir hvern sem er að
hrista þær af sér án aðstoðar er nauðsynlegt að
rifja upp kvartanir og einkenni sem þurfa að
vera til staðar samtímis til þess að greina þung-
lyndisröskun.
f geðlægð (major depression) finnur sjúk-
lingurinn sig breyttan og eru geðslagslækkun,
þrekleysi og/eða almennt áhugaleysi kjarni
kvartananna og þeirra einkenna sem aðrir taka
eftir. Auk þess þarf minnst tvennt af eftirtöldu
að vera til staðar: 1) minnkað sjálfstraust eða
sjálfsmat, 2) sjálfsásakanir eða sektarkennd, 3)
dauða- eða sjálfsvígshugsanir, 4) einbeitingar-
eða hugsanaörðugleikar, 5) eirðarleysi eða
tregða, 6) svefntruflanir og 7) breyting á matar-
lyst eða líkamsþyngd. Fólk getur veikst á
hvaða aldri sem er, sjaldan fyrir 10 ára aldur og
sjaldan í fyrsta sinn eftir 60 ára. Slíkar geð-
lægðir vara yfirleitt í fjóra til sex mánuði án
meðferðar, en geta jafnvel varað í mörg ár; upp
undir þriðjungur tilfella er talinn verða lang-
vinnur og fleiri konur en karlar veikjast. Gera
má ráð fyrir að sjúklingarnir veikist aftur fimm
til sex sinnum á ævinni. Dánarlíkur sjúklinga
með geðlægð eru tvöfalt hærri en almennt ger-
ist, einkum vegna meiri tíðni sjálfsvíga, en
einnig af öðrum orsökum. Sjúklingarnir nota
meiri heilbrigðisþjónustu en almennt gerist,
ekki aðeins vegna geðlægða heldur líka af öðr-
um ástæðum
Óyndi (dysthymia) er röskun sem hrjáir urn
það bil helming sjúklinga með þunglyndisrask-
anir. Það er langvarandi og þarf að hafa staðið í
meira en tvö ár, lítt breytt eða með minni háttar
sveiflum. Að minnsta kosti þrjú af eftirtöldum