Læknablaðið : fylgirit - 01.06.1999, Blaðsíða 10

10
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85/FYLG1RIT 38
einkennum þurfa að vera til staðar: 1) þrekleysi
eða lítil virkni, 2) svefnerfiðleikar, 3) lítið
sjálfstraust eða getuleysi, 4) einbeitingarörðug-
leikar, 5) hætt við gráti, 6) lítill áhugi eða
ánægja, 7) vonleysi, 8) finnst allt erfitt, 9)
svartsýni og grufl vegna fortíðarinnar, 10)
innhverfa og 11) þögli. Þó að þessir sjúklingar
njóti sín ekki sem skyldi er ástand þeirra ekki
eins hamlandi og þeirra sem hafa geðlægð og
þeir geta yfirleitt ekki bent á ákveðna breytingu
á sér eins og geðlægðarsjúklingarnir. Ástand
sjúklinganna er oft breytilegt eftir aðstæðum.
Þriðji flokkurinn er aðlögunarraskanir með
þunglyndiseinkennum, sem koma í kjölfar
áfalla eða meiri háttar breytinga í lífi fólks.
Kvartanir og einkenni ná hvorki fjölda eða
styrk þess sem sést hjá sjúklingum með geð-
lægð eða óyndi og standa stutt, venjulega
skemur en sex mánuði. Vanlíðanin getur þó
staðið allt að tveimur árum í undantekningartil-
vikum. Einnig geta þessar aðlögunarraskanir
þróast í langvarandi geðlægð eins og stundum
sést við óeðlilega langvarandi sorg. í þessum
flokki ber að telja aðlögunarraskanir með dep-
urð hjá sjúklingum með alvarlega líkamlega
sjúkdóma. Þar fyrir utan eru þunglyndisein-
kenni sem geta verið aukaverkun af ýmiss kon-
ar lyfjameðferð, eins og til dæmis sterameðferð
og meðferð með lyfjum gegn háþrýstingi.
Af framansögðu er ljóst að sjúkdómsgrein-
ing skiptir verulegu máli fyrir rétta meðferð,
hvenær á að gefa geðdeyfðarlyf, hvenær á að
beita samtalsmeðferð og hvenær þarf að leggja
áherslu á breytingar á félagslegum aðstæðum
eða bót á líkamlegu heilsufari.
Depurð sem einkenni við aðrar raskanir
(17,18)
Depurð getur verið fylgifiskur annarra geð-
raskana; hún er algeng hjá þeim sem hafa
kvíðaraskanir, persónuleikaraskanir, átraskan-
ir, vímuefnamisnotkun og geðklofa. Þunglynd-
isröskun er oft greind sérstaklega ef full skil-
merki eru fyrir hendi til dæmis í kvíðaröskun-
um eða persónuleikaröskunum en stundum er
umdeilanlegt hvort líta beri á depurðareinkenni
sem þátt í öðrum geðsjúkdómi, svo sem geð-
klofa.
Depurð kemur fyrir hjá þeim sem hafa ýmiss
konar aðrar raskanir í miðtaugakerfi, svo sem
vegna Parkinsonsveiki, heilaáverka, blóðrásar-
truflana í heila og heilabilunar. Þá er depurð vel
þekkt einkenni í tengslum við margvíslega aðra
sjúkdóma og má þar nefna raskanir á blóðsölt-
um, vítamínskort, ristilkrampa, lifrarsjúkdóma,
skjaldkirtilssjúkdóma, sykursýki, hjartasjúk-
dóma, lungnasjúkdóma, krabbamein í briskirtli
og lungum, heilaæxli, blóðleysi og gigtsjúk-
dóma.
Þegar depurð er einkenni um aðra röskun
getur verið álitamál hvort meðhöndla eigi með
geðdeyfðarlyfjum ef einstaklingur hefur ekki
full skilmerki um þunglyndisröskun. Á seinni
árum hefur þó verið vaxandi tilhneiging í þá
átt, ef til vill að nokkru tengd því að nýrri lyfin
eru auðveldari í notkun, lækka til dæmis síður
krampaþröskuld og hafa minni áhrif hjarta- og
blóðþrýsting, hafa færri milliverkanir með öðr-
um geðlyfjum, til dæmis hjá geðklofasjúkling-
um og eru hættuminni í ofskömmtum, til dæm-
is hjá persónuleikaröskuðum og vímuefnamis-
notendum. Notagildi lyfjanna í þessum tilvik-
um hefur þó sjaldnast verið staðfest með
óyggjandi hætti þótt klínísk reynsla bendi til að
þau geti komið að gagni.
Notagildi þunglyndislyfja í kvíðaröskunum
er hins vegar vel staðfest, bæði í felmtursrösk-
un, þráhyggju og áráttu og jafnvel félagsfælni,
hvort sem með fylgja depurðareinkenni eða
ekki. Einnig koma þau að gagni við sumar teg-
undir átraskana, svo sem lotugræðgi.
Meðferð (17,19)
Meðferð þunglyndisraskana getur verið með
ýmsum hætti og fer eftir hversu alvarleg ein-
kenni eru og hvers eðlis, hvort framkallandi
þættir í umhverfi séu til staðar, hvaða stuðning
einstaklingurinn hefur frá fjölskyldu og öðru
félagsneti og hvort aðrar raskanir séu til staðar
til dæmis vímuefnamisnotkun eða persónu-
leikaröskun. Aðrir þættir geta einnig haft áhrif
á val meðferðarúrræða, svo sem þungun,
brjóstagjöf og val einstaklingsins sjálfs.
Meðferð tvískauta þunglyndisröskunar og
þunglyndis með sturlunareinkennum er sér-
hæfð og að nokkru frábrugðin annarri geð-
deyfðarmeðferð og verður ekki fjallað nánar
um hana hér.
Líffræðileg meðferð, það er að segja lyfja-
meðferð eða raflost, er alger nauðsyn í alvar-
legum þunglyndisköstum. Einkenni um inn-
læga geðlægð (melancholia) (20), mjög lang-
varandi eða síendurtekin þunglyndisköst eru
einnig vísbendingar um gagnsemi lyfjameð-
ferðar umfram aðra meðferð. í alvarlegum geð-
lægðarköstum og þar sem merki um innlæga