Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 15

skýringar á fyrirbærum náttúrunnar,
sem stungu mjög í stúf við goðsögu-
legar skýringar t. d. Egypta og Babý-
lóníumanna. (Fyrir hentugleikasakir
tala ég um Babýlóníumenn, þar sem
átt er við konungsríkin Sumer, Akkad
og Assur, sem voru miðstöðvar þess-
arar menningar í röð). Voru spurn-
ingar og svör hinna jónísku manna
með svo miklum vísindablæ, laus við
hjátrú og goðsögulegar myndir, að
talað var um „dögun rökrænnar hugs-
unar“ lijá þeim. Töldu fræðimenn því
réttmætt að eigna þeim uppgötvun
vísinda og heimspeki í þeirri merk-
ingu, sem vestrænir menn síðustu alda
hafa lagt í þau orð. En við nánari
kynni af menningu Egypta og Babý-
lóníumanna telja beztu sagnfræðingar
nú ekki lengur mögulegt að neita því,
að þessar þjóðir hafi byggt menningu
sína á vísindaþekkingu, sem á fylli-
lega það nafn skilið. Er nú ekki leng-
ur hægt að efast um, að Forn-Grikkir
hafi byggt vísindi sín að verulegn
leyti á aldagamalli þekkingu fyrr-
nefndra þjóða. (Sbr. t. d. hina af-
burðasnjöllu vísindasagnfræðinga
próf. Benjamin Farrington og próf.
George Sarton, sem skoða forn-gríska
menningu í nokkuð öðru ljósi en tíðk-
azt hefur). En um það eru menn á
einu máli, að vísindaþekking Egypta
og Babýlóníumanna hafi verið verk-
læg og hlutstæð, aðallega bundin við
tæknileg og iðnfræðileg vandamál, þar
sem á hinn bóginn vísindi Grikkja
voru óbundnari af reynslunni og urðu
snemma óhlutstæðar bollaleggingar
nm veröldina í heild. Hér er það ein-
mitt sem vísindi Grikkja renna saman
við heimspeki þeirra, svo að varla er
unnt að segja, að þetta tvennt sé að-
DAGSKRÁ
greint hjá hinum fyrstu grísku hugs-
uðum. Heimspeki fyrstu jónísku spek-
inganna er naumast meira enn nátt-
úru- eða eðlisfræðiathuganir útfærðar
sem skýringar á öllum veruleikanum.
Er ekki óviðeigandi að kalla þessar
kenningar heimsfrœði — gagnstætt
goðfræðilegum heimsupprunahug-
myndum Egypta og Babýlóníumanna.
Ekki er ástæða að efast um, að þessir
menn gerðu sér Ijóst, að þeir voru að
fara nýjar leiðir, voru fulltrúar nýs
lnigsunarháttar og horfs við tilver-
nnni. — Nú er eðlilegt að spyrja,
hvers vegna jónísku mennirnir gerast
brautryðjendur nýrrar heimsskoðun-
ar, sem kom svo í bága við hefðgró-
inn hugsunarhátt, að yfirvöld og al-
menningur litu illu auga. Þessu hafa
margir sagnfræðingar velt fyrir sér og
sett fram ýmsar tilgátur.
Aður en ég tek til athugunar tilgát-
ur þær, sem Gunnar Dal hefur eftir
fræðimönnum og gagnrýnir harðlega,
ætla ég að minnast lítið eitt á vanda-
mál, sem nauðsynlegt er að hafa í
huga, þegar fjallað er um samband
grískrar og austrænnar menningar.
Þetta vandamál er fornmenning Ind-
verja og Kínverja. Rannsóknir á
menningn þeirra eru skammt á veg
komnar, og sérstaklega eru óleystir
erfiðleikar varðandi tímatalsákvarð-
anir í sögu þeirra. Ekki virðist þó hægt
að draga í efa, að um það bil þremur
eða fjórum öldum fyrir upphaf grískr-
ar flatamálsfræði höfðu menn nokkurn
skilning, ekki aðeins í Egyptalandi
og Babýlóníu, heldur og í Indlandi og
Kína, á þeim stærðarhlutföllum, sem
sett eru fram í Pyþagórasarsetning-
unni. Virðist ekki nein fjarstæða að
gera ráð fyrir, að öruggari vitneskja
13