Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 69

kaupa pipar fyrir þrjá aura, sagði ég. Alveg
einsog ég, sagði hann.“ (Bis. 114)......Á
grunaði mig ckki að það væri ég sjálfur sem
ég mætti hér á Laungustétt að kaupa pipar!
Svo þú ert líka farinn að tala við hann séra
Jóhann.“ (Bls. 116).......,Hver ert þú, segir
hann. Álfgrímur, sagði ég. Ja svo það er þá
eingin lýgi, sagði hann.“ (Bls. 160).
Líklega er það að sumu leyti farsælt til
skilnings á Brekkukotsannál að hafa til nokk-
urrar hliðsjónar æskuverk Kiljans, Heiman eg
fór, sem kom ekki út fyrri en 1952. 1 íormáls-
orðum segir höfundurinn:
„Þetta skáldsöguupphaf er í rauninni eitt
af drögum mínum að Velaranum; ég mun
hafa iokið við það haustið 1924 — um
leið og ég var að gánga upp til stúdents-
prófs í Menntaskólanum (við lítinn orð-
stír). Vefarinn var mjög að brjótast í mér
um þær mundir, ég var alltaf að reyna að
koma mér niður á höfuðpersónu hans,
Steini Elliða. Þegar ég hafði geingið nokk-
urnveginn frá þessum tuttugu og fimm
köflum, sem hlutu fyrirsögnina Heiman eg
fór, þá var mér orðið ljóst að á verkinu
var smíðagalli: í stað einnar höfuðpersónu
er ég að burðast með tvær sem draga hvor
frá annarri og hljóta að kljúfa verkið.“
Onnur höfuðpersónan er sögumaður sjálfur,
sá sem talar í fyrstu persónu, og við saman-
burð kemur það fljótt í ljós, að honum og
aðalpersónu Brckkukotsannáls, Álfgrími, svip-
ar mjög hvorum til annars. Lítum aðeins á
liessar tvær beinu, ytri lýsingar:
„Geta menn ímyndað sér sjón öllu
skríngilegri en sextán vetra gamlan dolp-
úng sem veit allt, lángan og h( raðan, með
mjóslegið andlit, alt of hvítt, og ljóst hár-
ið kembt aftur, á röndóttum fötum og
nýjum skóm, með heiðbláar barnshendur
fram úr glerhörðum ermalíníngum?"
(Heiman eg fór, bls. 5 ).
Og:
„Eg var einhver leingstur maður í skóla
í öðrum bekk, fermíngarárið mitt; til dæm-
is hafði ég svo lánga fætur að þeir voru
altaf fyrir mér þegar ég gekk; handlegg-
irnir héngu utan á mér eins og eymdarfar-
ángur sem ég kunni eingin ráð að losna
við. Andlitið á mér var með akkúrat aungu
brosi, líkast og hefði helst úr því sálin og
ekkert væri eftir utan beygurinn sem því
stóð af tómi sjálfs sín: ævifángi horfir útum
dagskrá
grindurnar. Tvöhundruð hár í kríngum
hvirfilinn á mér stóðu ævinlega út í loftið
einsog vöndur .... Samt finst mér að
ég geti ekki með öllu sleppt stígvélunum
nu'num, enda koma þau lítilsháttar við
sögu mína síðar . . . o.s.frv. (Brk. bls.
140).
Orðin eru að vísu ekki þau sömu og ekki
heldur öll atriðin, en skyldleikinn leynir sér
varla.
En nú segir höfundurinn enn í formálsorð-
unum, sem ég gat um áðan:
„. . . . og hvað sem bókmenntagildi
þessa litla verks líður, þá er það sjálfs-
mynd úr æsku, dichtung und wahrheit
æskumanns um gelgjuár sín fram til seytján
ára aldurs.“ (Heiman eg fór, bls. 6).
Með þessi orð höfundarins sjálfs í huga, svo
og náinn skyldleika aðalpersónunnar í Heim-
an eg fór og Álfgríms í Brekkukotsannál, er
svo rétt að lesa síðarnefndu bókina að nýju,
og mun þá ýmislegt í þeirri sögu fá nýtt
skilningsgildi fyrir lesandann.
Sögusviðið er sú Reykjavík, sem nú er
löngu horfin, fátæk og fákæn, einangrað
fiskimannaþorp á hjara veraldar. En þessi
mynd er vermd hlýju æskuminningarinnar; hér
talar barn horfinnar borgar af notalegri rækt-
arsemi um fátæka fóstru sína. Vonzka mann-
anna og mein þjóðfélagsins eru honum ekki
fyrst og fremst í hug, hann sér þau að vísu
og lýsir þeim um leið og hann gengur, en haun
deilir lítt eða agar. I þessari verðandi höf-
uðborg ríkir hvorki sár sultur né geypiauður,
heldur heiðarleg fátækt með nokkurn veginn
næga soðningu, og bjargálnir sums staðar.
Hins vegar gengur sagan ekki svo langt í alúð
sinni og elskulegheitum, að ekki sjáist, ef vel
er að gáð, votta fyrir beittum klónum á upp-
vaxandi auðvalds- og yfirstétt í mynd Gúð-
múnsensbúðar og aðstandenda hennar. Með-
ferð þeirra á Garðari Hólm byggist á eitil-
harðri sérhagsmunahyggju, þótt sú lýsing liggi
ekki í augum uppi við fyrstu sýn.
Yfir þeirri Reykjavík, sem sést af hlaðinu í
Brekkukoti, hvílir hins vegar tigin ró og hlut-
leysi. I þeim lýsingum er víða fögur, einföld,
en ógleymanleg stemning, allt frá því er segir
í 1. kafla:
„Og nú hef ég upp þessa bók þar sem
klukkan okkar gamla stendur heima í stof-
unm í Brekkukoti og er að tifa. í þessari
klukku er silturbjalla. Sláttur hennar var
67