Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 42

hann er ekki einungis heimur slíkra verka;
síðan í þennan heim hafa bætzt verk sem aug-
ljóst er, að vekja með okkur kenndir óskyld-
ar þeim er skapari þeirra ætlaðist til. Okkar
listheimur er sá heimur, þar sem rómanskur
róðukross og egypzk stytta af látnum manni
geta orðið nálæg verk. Delacroix fannst þau
vera æðri furðugripir; enda þótt hann dveld-
ist mánuðum saman lijá George Sand við
hliðina á kirkjunni í Nohant-Vicq, hafði
hann ekki hugmynd um rómanska list frem-
ur en Baudelaire og jafnvel Cézanne. Fyrir
okkar daga hatði engin menning þekkt list-
heim skapaðan af listamönnum, sem engar
hugmyndir gerðu sér um list.
Hafi framkoma þúsunda trúarlegra verka
sem enginn hafði áður dáðst að saman, sem
enginn dáðist að fyrri öld, orðið til þess að
draga i efa listhugmyndir ekki aðeins Dela-
croix, Baudelaires og Wagners, heldur einnig
Taines og Marx, er það vegna þess, að helgi-
listin (hún er okkar list skyld og er henni að
því er virðist óþrjótanleg, leyndardómsfull
réttlæting) neitar eða liirðir ekki um að
beygja myndirnar undir vitnisburð skynfær-
anna. í augum myndhöggvaranna frá Moissac
og Ellora, freskmálaranna í Ajanta og mósaik-
listamannanna í Býzans hefur ytraborð og
raunveruleiki sömu þýðingu: allur mannleg-
ur raunveruleiki er ytraborð (apparence) fyr-
ir heimi Sannleikans, sem markmið listar
þcirra cr að sýna eða gefa í skyn.
Meðan grundvallarverðmæti listarinnar voru
bundin grundvallarverðmætum barokk- og
klassiskrar Hstar eða ruglað saman við þau,
var þessi höfnun ytraborðsins óskiljanleg.
Menn kenndu um villimennsku þjóðfélagsins,
sem listamennimir unnu fyrir, tryggð þeirra
við virðingarverðar en klunnalegar fyrirmynd-
ir (Leonardo da Vinci skilgreindi býzanska
list út frá þessu sjónarmiði) og einkum þó
klaufaskap þeirra sjálfra. l'egar hætt var að
kenna honum um af sjálfbirgingi, töldu menn
í allri virðing, að hún ætti rætur sinar að
rekja til samræmis líkneskjanna við bygging-
arlistina — við ákveðinn byggingarstíl, því
barokkstytturnar í Feneyjum eru ekki sfður í
samræmi við sinn stíl en hinar rómönsku.
Súlustyttan átti smám saman að hafa að-
greinzt frá súlunni. En frægustu súlustytturn-
ar, í Chartres, eru ekki af súlutn kornnar,
heldur cr uppruna þeirra að rekja til Tou-
lousestyttnanna sem ekki eru jafnílangar; og
frantlenging styttnanna fylgir alls ekki í kjöl-
lar gotneska byggingarstilsins. Við höfum
þvert á ntóti orðið hennar varir i etrúrskum
bronsstyttum, Weistyttunum, í lágmyndum
höggnum í fjallshamra á svæðinu frá Afgha-
nistan til Kyrrahafs. Hvemig er unnt að
réttlæta afríkönsku höggmyndalistina, sem
var uppgötvuð skötnmu á eftir hinni asfa-
tísku, með þvf að byggingarlistin ltafi setið
í fyrirrúmi? Og hvað eiga hellarnir í Ellora
byggingarlistinni upp að inna? I fjölmörg-
um musterum Indlands hafa stytturnar orðið
til á undan sjálfri byggingunni, sem reist var
utan um þær. Búddhahelgistaðirnir við Silki-
leiðina eru ekki byggingar, heldur hellar; og
Gúdea prius.
Mesópótamia, um 2500 f. Kr.
40
DAGSKRÁ