Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 18

izt nokkuð áleiðis í sumum greinum
raunvísinda. En vísindahugsun þeirra
komst þó aldrei á það stig, að þeir,
svo vitað sé, gerðu tilraun til að setja
fram allsherjar náttúrulögmál eins
og Grikkir. í heimsupprunakenning-
um þeirra ríkir goðafræði og líkinga-
tal, og þær eru yfirleitt gersneyddar
hinum gríska anda rökrænnar hugs-
unar. Finnst mér því illa við eiga að
tala um heimspeki í sambandi við
Memfis-sjónleikinn egypzka. (sbr. bls.
18 og áfram). Fæ ég ekki annað séð
en það sé um hreina goðafræði og yf-
irnáttúrlegar bollaleggingar að ræða.
Hvað merkja t. d. orð eins og „andinn
í tilverunni“ og „guð sköpunarinnar",
er við skoðum veröldina í ljósi okkar
takmörkuðu reynslu og skynsemi?
Fru J>au nokkuð annað en innantómt
skáldlegt tal, sem ekkert eiga skylt
við rökræna hugsun, gufa upp eins og
dögg fyrir sól. ef beitt er á þau rök-
tækjum? Þekkjum við nokkurn ann-
an „anda“ en þann, sem við þykjumst
sjálfir liafa, og finnst þó harla aum-
ur, cða þann, sem við teljum okkur
geta merkt í öðrum kvikindum af
hátterni hliðstæðu okkar eigin? Er
])að „djúp speki“ að tala eins og mað-
ur viti það, sem maður getur ekki
vitað? Eða, ef Jæssir menn höfðu
J)ekkingarhæfileika, sem náðu miklu
lengra en venjuleg jarðbundin reynsla,
sérstaka innsýn í veruleikann, hvaða
rétt höfum við, sem vitum okkur
ekki hafa þessa hæfileika, til að taka
mark á tali, sem eftir gaumgæfilega
íhugun reynist merkingarsnautt fyrir
okkur? Ég held hyggilegast sé, að
innleiða ekki yfirnáttúrlegan guð í
heimspekina. A þeim vettvangi verð-
ur hann aldrei annað en formlaus
óskapnaður eða þá formið tómt, og
ber öll heimspekisagan því órækt
vitni.
í sambandi við notkun orðsins
heimspeki hjá Gunnari Dal vil ég taka
fram, að mönnum er heimilt að nota
orð í þeirri merkingu, sem þeir sjálfir
kjósa, svo framarlega sem það veldur
ekki alvarlegum misskilningi í bókum,
sem gera kröfu til að vera vísinda-
og fræðirit, og þeir eru sjálfum sér
samkvæmir í notkun þeirra. En mér
sýnist ekkert unnið með því annað
en ruglingur að útfæra svo merkingu
orðsins heimspeki (sem J)ýðing á erl.
orðinu filosofia), að það nái yfir goða-
fræði og frumstætt líkingatal.
Vík ég nú að hinurn tveimur skýr-
ingunum (sem Gunnar Dal gagnrýnir)
á því, að heimspekin sé upprunnin
með Grikkjum.
„Aðrir halda því fram, að saga
heimspekinnar hefjist með Grikkjum,
þar sem þeir fyrstir þjóða hafi iðkað
heimspeki vegna heimspekinnar sjálfr-
ar, án sérstaks tilgangs. (Sjá t. d. Alf
Ahlberg: Filosofiens Historia). Enn
aðrir segja, að í Austurlöndum, Ind-
landi t. d., séu fjöllin of há, fljótin of
breið og ströng og skógarnir og eyði-
sandarnir of geigvænlegir til að fóstra
vísindi og heimspeki. Þar halda, segja
þeir, jarðskjálftar, fellibyljir og rán-
dýr manninum í stöðugum ótta við
náttúruöflin og umhverfi sitt og gera
hann fullan hjátrúar og ófæran um að
leita og finna hina sönnu orsök hlut-
anna.
í Grikklandi aftur á móti, segja
þeir, er náttúran mildari. Þar gat
maðurinn lifað óttalaus og leitað
hinna sönnu orsaka í friði við nátt-
16
DAGSKRÁ