Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 30

Á á milli himnanna, þar sein mætast
trefjar og taugabolur. I taugaendun-
um hafa sézt fjölmargir belgir um
það bil 300 Á í þvermál, frá hlut-
vcrki þcirra verður sagt síðar. Rúm-
tak hreyfitauganna er ca 2,5X10-T
cm3 og yfirborð þeirra ca 5X10-4
cnr'. Til samanburðar má geta þess,
að rúmtak hinna svo kölluðu píra-
mídafruma í heilaberkinum er aðeins
2X10-8 cm3: Þetta yfirborð er allt
þakið taugaendum; þermál þeirra
hvers og eins er 1—2 /a, svo að fjöld-
inn er mikill. Þetta skapar mögu-
leika fyrir hin margbreytilegustu
áhrif og samspil ertandi og hamlandi
taugaboða.
Til þess að skýra það að sumir
taugaendar hvetja cn aðrir letja,
enda þótt báðir miðli áhrifum sínum
á sama hátt, eins og síðar verður
vikið að, hefur verið sett fram sú
kenning, að himnan sé lík síu með
misstórum götum. Götin undir sum-
um taugaendum séu stór, þegar þau
opnast, þá flæða natríumjónarnir í
gegn og spennan lækkar, stundum
mcð þeim afleiðingum, að taugaboð
er sett af stað. Á öðrum stöðum eru
götin svo lítil, að aðeins kalíum- og
klórjónar komast í gegn, taugaboð,
sem berst þangað gegnum taugaenda,
veldur því, að spennan hækkar og
torveldar þannig leiðslu taugaboðs í
taugung þeim, sem það endar á.
Himnan verður þar stöðugri, við-
kvæmni hennar minnkar. Þetta er
aðeins tilgáta, enn vantar smásjárat-
huganir, sem staðfesti þetta. Annað
mjög veigamikið apparat, sem eng-
inn hefur séð, er natrium-kalium dæl-
an, sem nauðsynlegt er að gera ráð
fyrir. Hún hlýtur að vera staðsett í
himnunni. Megnið af efnaskiptaorku
frumuntiar fer í að knýja þá dælu.
Hún verður að flytja þá natríum-
jóna, sem leka inn, þegar fruman
hvílist, út aftur á móti tífaldri kon-
sentrasjón. Og hún verður líka, þeg-
ar taugaboð hefur farið hjá, að dæla
út öllum natríumjónunum, þar til
jafnvægi er fengið, þ. e. hlutföllin 15
á móti 150.
Það virðist sem starfsemi dælunn-
ar ákvarðist af natríumjóna kon-
sentrasjóninni inni í frumunni.
Nú höfum við kynnzt byggingu
taugafrumunnar lítið eitt: líffæra-
lcgri undirstöðu rafmagnseiginleik-
anna og viðkvæmni hennar. Þekkjum
eðli taugaboðanna, sem alltaf eru
eins. Eftir er þá aðeins að ræða um
miðlun taugaboðs frá einni frumu til
annarrar. Sá þáttur verðskuldar ýt-
arlega greinargerð, því það er ein-
mitt við skipulagningu þess flutnings
sem grundvöllur skapast fyrir úr-
vinnslu taugaboða og því að gefa
þeim ákveðna meiningu. Af þeirri
margundirstrikuðu staðreynd. að
taugaboðin eru öll eins, leiðir að þau
áhrif, sem berast frá hverri taug eða
skynfæri inn til miðtaugakerfisins eru
hin söinu.
Hvernig stendur þá á því, að þau
fá að lokum ákveðna merkingu,
vekja ólíkar skynjanir?
Það er verk miðtaugakerfisins, og
tilheyrir raunar efni næstu greinar.
Starfsháttur taugakcrfisins hcfur
verið kallaður heilun (integrasjón)
taugaboðanna. Grundvallarskilning-
ur á eðli miðlunarinnar frá tauga-
frumu til annarrar er nauðsynlegur
til skilnings á því starfi.
28
DAGSKRÁ