Félagsbréf - 01.07.1957, Síða 14

12
FÉLAGSBRÉF
félaginu og afstaða hans til þess og þess til hans (Júlíus, Hégómi,
Sprettur, Hernaðarsaga blinda mannsins, Grimmd, Björgunar-
laun, Strok, Draumur til kaups o. fl.). Hann lýsir ekki einungis
þeim, sem halloka fara í viðskiptum sínum við stórbokka og
yfirstétt, heldur — og eigi síður þeim, sem náttúran og örlögin
leika grátt — oft með liðstyrk náinna félaga og vandamanna
jafnvel. H. St. deilir jafnt á þau máttarvöld, sem Þorsteinn Er-
lingsson kallar „harðstjóra himins og jarðar". Og alls staðar
lýsir hann smælingjunum með svo djúpri samúð, að hvert hjarta,
sem ekki er freðið og forhert, hlýtur að hrærast með, jafnvel
allt til tára, enda þótt ekkert sé fjær höfundi en tilfinningavæl
og væmni. Hann lætur sér nægja að lyfta tjaldinu frá og sýna
það, sem á bak við býr, umbúðalaust og miskunnarlaust, án dóms-
orða — sýnin, myndin ein, á að nægja lesandanum til ályktana
og dómsniðurstöðu.
Fátt er um náttúrulýsingar í sögum H. St.; hins vegar kann
hann þá list að láta dauða hluti tala fyrir sig á þann hátt, að
sterkari áhrif náist en með beinum lýsingum. Tökum tvö dæmi
af handahófi úr sögunni Hégómi: ... „Orð hennar hljómuðu
eins og dauðadómur í þessu hálfdimma eldhúsi, þar sem prím-
usinn þuldi sínar óskiljanlegu bölbænir við grautarpottsbotninn".
Hér er prímushvinurinn notaður til að auka áhrif atviks og
umhverfis, og allir, sem heyrt hafa í prímus, skilja það.
Síðar: „Hún hengdi ekki upp floskápuna, heldur fleygði henni
á rúmgaflinn. Þaðan datt hún á gólfið og lá eins og ólöguleg
hrúga fyrir aftan rúmið. Það var einsog hlutverki hennar væri
lokið og hún mundi aldrei verða floskápa aftur“.
Hér notar höfundur floskápuna sem tákn gömlu konunnar
umkomulausu. Hún kemur í stað beinnar lýsingar og nær meiri
áhrifum. Þannig vinnur H. St. oft.
Halldór Stefánsson er í langfremstu röð íslenzkra smásagna-
höfunda.
Þótt þetta muni vera fyrsta bók Jóns Dan, getur hann varla
talizt neinn byrjandi, því að sögur hans hafa birzt víða áður;