Morgunblaðið - 24.05.2014, Qupperneq 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. MAÍ 2014
Áratuga reynsla og framúrskarandi þjónusta
Stórhöfða 37 | 110 Reykjavík | Sími 586 1900 | framrudur@simnet.is | bilrudur.is
Opið: 8
:00 - 18
:00
mánud
.– fimm
tud.,
8:00 - 1
7:00 fö
stud,
bílalakk
frá þýska fyrirtækinu
Ekki bara fyrir
fagmenn líka
fyrir þig
Eigum einnig sprautukönnur, réttingahamra, einnota hanska og pensla.
HÁGÆÐA
Ægilegur og undrafríður
ertu hið mikla fossaval.
Þannig ávarpar Kristján Jónsson Fjallaskáld hið magnaða nátt-úruundur Dettifoss, sem hefur slík áhrif á mig að ég þori varlaað standa andspænis honum. En nú hefur hann skroppið saman ínáttúruperlu! Sama máli gegnir um gamla Geysi sem hefur borið
hróður lands og þjóðar umfram önnur fyrirbæri. Mér finnst orðið nátt-
úruperla flatneskjulegt og engan veginn samboðið þeim tröllauknu kröft-
um sem liggja að baki fossi og hver. Af því er líka einhver keimur af aug-
lýsingabrellum og sölumennsku, sem mér er illa við.
Eftir því sem ég kemst næst kemur orðið náttúruperla fyrst fram í rit-
uðu máli í kringum 1970, löngu áður en erlendir ferðamenn tóku að
streyma hingað og raunar áður en við Íslendingar gerðum okkur almennt
grein fyrir hvílík auðlegð fólst í náttúru Íslands. Um svipað leyti fór ég
nokkrar ferðir um óbyggðir landsins með Ferðafélagi Íslands og með í för
voru einkum furðufuglar á ýmsum aldri. Á meðan við klifum Snæfellsjökul
eða skokkuðum upp Gjátind í Eldgjá og böðuðum okkur í Landmanna-
laugum bar orðið nátt-
úruperlu hvergi á góma
enda vorum við nánast
orðlaus yfir dýrðinni sem
við okkur blasti á báðar
hendur. Og heimaríka eig-
endur, ef einhverjir voru,
var hvergi að sjá með kröf-
ur um aðgangseyri.
En smám saman tóku erlendir ferðamenn að streyma hingað og upp
spratt blómleg atvinnugrein sem lengi vel nefndist því óþjála nafni ferða-
mannaiðnaður en breyttist sem betur fer í ferðaþjónustu enda erfitt að sjá
hvernig er hægt að vinna úr ferðamönnum, sbr. ullariðnaður. Sagt er að
hið illræmda gos í Eyjafjallajökli hafi orðið ein helsta vítamínsprauta í
þeirri atvinnugrein og nú er svo komið að viðkvæmt landið ber ekki allan
þennan ágang fremur en af sauðfénu hér áður. Og ef marka má orð helstu
forkólfa á því sviði, virðist sem Ísland, í sinni tign og mikilfengleik, sé orð-
in ein allsherjar náttúruperla og heimaríkir eigendur hafa víða látið á sér
kræla með kröfur um aðgangseyri.
Ekki ætla ég að lasta þá búbót sem ferðaþjónusta hefur orðið á síðustu
árum en mér stendur stuggur af þeirri hamslausu græðgi sem hún hefur
haft í för með sér og hættunni sem viðkvæmum náttúruvinjum er búin
með vaxandi ágangi. Og svo ég víki aftur að orðinu náttúruperla er það
löngu orðið svo merkingarsnautt að nánast hvaða jarðeigandi sem er virð-
ist geta klínt því á holt og móa og gert að markaðsvöru. Ef okkur skortir
viðeigandi samheiti yfir vinsæla viðkomustaði ferðamanna, svo sem Detti-
foss og Geysi, væri nær að tala um náttúruundur, náttúrufegurð eða -fyr-
irbæri og hér má líka nefna orðið náttúruvætti, sem samkvæmt nátt-
úruverndarlögum er notað um friðlýst landsvæði en gæti sjálfsagt haft
víðari skírskotun.
Í öllum þeim kynstrum af náttúruljóðum, sem þjóðskáldin okkar ortu á
síðustu öldum og ég hef pælt í gegn, hef ég hvergi komið auga á orðið
perla, en þar er ýmist slegið á mjúka strengi og harða. Í ljóði sínu til Paul
Gaimard dregur Jónas Hallgrímsson þessar andstæður skýrt fram og í
lokin sameinar hann þær í orðinu gersemar. Gaimard var franskur vís-
indamaður, einn af fyrstu erlendu ferðalöngunum sem hingað komu, gaf út
mikla ferðabók sem við hann er kennd og bar víða hróður lands og þjóðar.
Hvernig væri að nota orðið gersemar í staðinn fyrir náttúruperlur í virð-
ingarskyni við þá Jónas og Gaimard! Svo er líka spurning hvort við þurf-
um á öllum þessum stóryrðum að halda til að njóta landsins.
Pirrandi perlur
Tungutak
Guðrún Egilson
gudrun@verslo.is
Því er ekki að leyna að minn aldursflokkur áerfitt með að skilja þann stjórnmálaflokk,sem virðist vera að festa sig í sessi og nefn-ist Píratar. Þó er þetta flokkur, sem hefur
meira fylgi í Reykjavík en Vinstri grænir og Fram-
sóknarflokkurinn og reyndar jafnmikið fylgi og þessir
tveir flokkar samanlagt.
Þegar ég hef verið að reyna að skilja málflutning
Pírata hefur stundum rifjast upp fyrir mér samtal,
sem ég átti við Birgittu Jónsdóttur, alþingismann einn
helsta forystumann þeirra, löngu áður en hún hóf af-
skipti af stjórnmálum. Hún átti erindi við Morg-
unblaðið, sem snerist um samtímalist. Eftir að hafa
hlustað á hana sagði ég sem satt var að ég skildi ekki
hvað hún væri að tala um. Ég skildi t.d. ekki hvernig
myndlist gæti verið eitthvað annað en myndlist, þ.e.
málverk. Birgitta tók þessum vandræðum mínum af
skilningi og sagði að þetta væri ekki mitt vandamál
heldur hennar og hennar kynslóðar að útskýra fyrir
þeim sem eldri væru hvað þau væru að fara.
Þrátt fyrir þessa erfiðleika er þó einn þáttur í mál-
flutningi Pírata, sem ég skil og tel að
aðrir stjórnmálaflokkar eigi að taka upp
en það er sú áherzla, sem Píratar leggja
á opna upplýsingamiðlun í nútíma-
samfélagi.
Skilji ég Pírata rétt er boðskapur
þeirra sá að íbúi hvers sveitarfélags eigi
að hafa greiðan aðgang í krafti net- og samskiptabylt-
ingar að nánast öllum upplýsingum, sem varða sam-
eiginleg málefni viðkomandi sveitarfélags. Og það
sama eigi við á landsvísu.
Þetta er sjálfsagt. Sveitarfélög fjalla um sameig-
inleg málefni íbúanna. Það er ekkert sem mælir gegn
því að íbúar í viðkomandi sveitarfélagi geti setzt við
tölvu heima hjá og flett upp á heimasíðu sveitarfé-
lagsins upplýsingum um mál sem þar eru til með-
ferðar, umræðu og afgreiðslu. Að sjálfsögðu hljóta
einstaka mál að vera undanskilin í slíkri upplýsinga-
miðlun, svo sem málefni einstaklinga sem barnavernd-
arnefndir eða félagsmálayfirvöld fjalla um en almenn-
ar upplýsingar eiga að vera opin bók. Og auðvitað er
það svo að þessi þróun er hafin fyrir alllöngu og kom-
in vel á veg.
Slíkur beinn aðgangur borgaranna að upplýsingum
er lykilatriði í stjórnskipun samfélags, sem hefur hafið
þá vegferð að færa sig frá fulltrúalýðræði 20. ald-
arinnar til beins lýðræðis 21. aldar. Sú þróun er hafin
hér og hún verður ekki stöðvuð. Þáttur í þeirri þróun
er að almennir borgarar hafi aðgang að sömu upplýs-
ingum og kjörnir fulltrúar, embættismenn og sérfræð-
ingar hafa haft aðgang að á undanförnum áratugum.
Slíkur aðgangur að upplýsingum er forsenda þess að
almennir borgarar geti tekið ákvörðunarvald í meg-
inmálum í sínar hendur sem Alþingi útfærir svo í lög
hverju sinni.
Stundum skynja almennir borgarar betur en hefð-
bundnir stjórnmálaflokkar þær breytingar sem eru að
verða í undirdjúpum samfélagsins. Flokkarnir eru
orðnir valdatæki, sem hugsa meira um að viðhalda
eigin stöðu en berjast fyrir breytingum og umbótum í
samfélaginu. Þess vegna eiga hefðbundnir flokkar í
vök að verjast.
Fólk skynjar og skilur að píratarnir eru að berjast
fyrir þessum sjálfsögðu breytingum og það er ekki
sízt ungt fólk sem áttar sig á mikilvægi þeirra. Þess
vegna eru píratar sterkir í yngri aldursflokkum. Fólk
skilur líka og skynjar að hinir hefðbundnu flokkar eru
ýmist áhugalausir um slíkar breytingar eða vinna
jafnvel gegn þeim.
Í gamla daga voru þær skýringar gefnar á stærð
Sjálfstæðisflokksins og smæð Alþýðuflokksins gagn-
stætt því sem var á öðrum Norðurlöndum, að Sjálf-
stæðisflokkurinn hefði lagt undir sig, þ.e. tekið upp,
vinsæl baráttumál Alþýðuflokksins. Þetta var orðað
svo á þeim tíma manna á meðal
að Sjálfstæðisflokkurinn hefði
„stolið“ baráttumálum Alþýðu-
flokksins.
Staðreynd er í stjórnmálum
bæði hér og annars staðar að
stundum þarf skrýtnar grasrót-
arhreyfingar til þess að koma fram breytingum á
samfélögum. Þeir sem fyrir eru með völdin í sínum
höndum láta þau ógjarnan af hendi, alla vega ekki
baráttulaust.
Fjórflokkurinn svonefndi þarf að gefa málflutningi
píratanna gaum. Þeir eru að segja eitthvað sem yngri
kynslóðir skilja og höfðar til þeirra þótt hér skuli við-
urkennt að ég skil ekki að öðru leyti en þessu um
hvað stjórnmálabarátta þeirra snýst.
En hér er vissulega um grundvallaratriði í sam-
félagsþróuninni að ræða.
Það er umtalsvert pólitískt afrek að festa svona
hreyfingu eins og Pírata í sessi með 10% fylgi í
nokkrum sveitarfélögum eins og skoðanakannanir nú
benda til.
Það er afrek annarrar tegundar að missa fylgi
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík úr 60% árið 1990 í
20% aldarfjórðungi síðar.
Píratarnir eru að ganga í takt við einhverja hluta
samfélagsins.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur á sinni vegferð orðið
viðskila við verulegan hluta fylgismanna sinna.
Það er ekki úr vegi fyrir forystumenn Sjálfstæð-
isflokksins, bæði í Reykjavík og á landsvísu, að huga
að því, hvernig Sjálfstæðisflokkurinn varð margfalt
stærri flokkur en Alþýðuflokkurinn á sama tíma og
jafnaðarmenn stjórnuðu öðrum Norðurlöndum.
Tíðarandinn er vísbending um að lýðræðisbylting er
í uppsiglingu. Sú bylting mun ná til allra stofnana
samfélagsins, ekki bara Alþingis og sveitarstjórna
heldur líka flokka, fyrirtækja og ekki sízt lífeyr-
issjóða.
Og upplýsingabyltingin er forsenda hennar.
Hvernig á að skilja Pírata?
Tíðarandinn er vís-
bending um að lýðræð-
isbylting sé í aðsigi
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Föstudagsmorguninn 6. júní2014 flyt ég fyrirlestur á al-
þjóðlegri ráðstefnu í Öskju, nátt-
úruvísindahúsi Háskóla Íslands,
um „Kúgun karla“. Tilvísunin er í
rit enska heimspekingsins Johns
Stuarts Mills um Kúgun kvenna,
sem hefur komið tvisvar út í ís-
lenskri þýðingu. Ég er að sjálf-
sögðu sammála Mill um það, að
kynin tvö eigi að njóta fullra rétt-
inda til sjálfsþroska og þátttöku í
opinberu lífi. Konur voru því mið-
ur löngum kúgaðar. En eru þær
það lengur á Vesturlöndum? Hef-
ur þetta ef til vill snúist við? Í því
sambandi kynni ég niðurstöður
ýmissa nýrra rannsókna.
Á meðan ég var að semja fyr-
irlesturinn, rifjaðist upp fyrir
mér, þegar Helga Kress flutti
það, sem hún kallaði „jómfrúrfyr-
irlestur“ sinn sem prófessor í Há-
skóla Íslands 10. október 1991.
Fyrirlesturinn nefndist „Skassið
tamið“ og var um frásagnir í ís-
lenskum fornbókmenntum af
ruddaskap og yfirgangi karla við
konur. Benti Helga á ýmis dæmi
um þetta, sem farið hefðu fram
hjá körlum í röðum bókmennta-
skýrenda vegna kynlægrar ein-
sýni þeirra. Eftir fyrirlesturinn
svaraði hún spurningum. Ég bar
fram eina. Hún var, hvað Helga
segði um frásagnir í íslenskum
fornbókmenntum af misjafnri
framkomu kvenna við karla, til
dæmis Gunnhildar konungamóður
við Hrút Herjólfsson og griðkon-
unnar, sem gerði lítið úr Gretti,
svo að ekki sé minnst á allar þær
konur, sem eggjuðu feður, bræður
eða syni sína til hefnda.
Helga var snögg til svars: Þá
var það textinn, sem kúgaði.
Þennan texta hefðu karlar sett
saman konum til hnjóðs, oft kven-
hatarar í klaustrum. Þetta svar
Helgu var afar fróðlegt. Hún tók
mark á textanum, þegar sagði frá
kúgun karla á konum, en þegar í
textanum sagði frá kúgun kvenna
á körlum, var hann orðinn enn
eitt dæmið um kúgun karla á kon-
um. Kenning Helgu var með öðr-
um orðum óhrekjanleg. Hún
geymdi í sér skýringar á öllum
frávikum frá sér. Hún var alltaf
rétt. Slíkar kenningar kenndi
ensk-austurríski vísindaheimspek-
ingurinn Karl Popper við gervivís-
indi, en tvö dæmi um þau taldi
Popper vera marxisma og freud-
isma. Ef fræðimaður hallaðist að
borgaralegum skoðunum, þá var
hann að sögn marxista leiguliði
borgarastéttarinnar. Ef hann hall-
aðist að skoðunum marxista, þá
var hann sannur fræðimaður.
Kenningin var alltaf rétt.
Því miður get ég hins vegar
ekki lofað því, að í væntanlegum
fyrirlestri setji ég fram kenningu,
sem verði alltaf rétt.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegn-
ar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Kúgun karla?