Þjóðlíf - 01.11.1986, Blaðsíða 33

Ólafur Oddsson, forstöðumaður
Hússins: Um þriðjungur ungl-
inganna sagði frá kynferðislegri
misnotkun á heimilum, flest stúlk-
ur og flest af hendi stjúpföður.
fyrir kynferðislegri áreitni af hendi
óskyldum aðila, hafi oft verið þol-
endur kynferðislegs ofbeldis í fjöl-
skyldu þeirra. Þetta þýðir, að börn og
unglingar, sem orðið hafa fyrir kyn-
ferðislegu ofbeldi á heimili, eiga mjög
erfitt með að dœma fólk og kringum-
stæður og verða því oft annars konar
þolendur einnig, verða t.d. fyrir að-
kasti, háði o.s.frv.
Margt fleira mætti telja upp hér,
eins og kemur nánar fram í viðtali við
Huldu Guðmundsdóttur síðar í
greininni. Ljóst er þó, að áhrifin eru
skelfileg.
Eru það svona einstaklingar sem
við viljum ala upp? Að sjálfsögðu
ekki. En þá er að stöðva athæfið, —
ekki loka augunum eins og hingað til
hefur verið gert, hversu óþægileg sem
okkur kunna að finnast þessi mál. Og
það fyrsta sem við þurfum að segja
við börnin og hina fullorðnu, sem
orðið hafa fyrir kynferðislegri mis-
notkun, er þetta: Ég trúi þér! Næsta
setning þarf að vera: Þetta var ekki
þér að kenna!
ákaflega illa að meðferð barnavernd-
armála yfirleitt, bæði vegna kynferð-
isafbrota og annarra afbrota í garð
barna. Mjög sterkar vísbendingar
þurfa að vera fyrir hendi til þess að
menn séu hnepptir í varðhald og
þeim er sleppt um leið og málið er
upplýst. Oftast halda mennirnir auð-
vitað beina leið heim til sín á ný og
barnaverndarnefnd getur ekki stjórn-
að ferðum fólks. Þá þyrfti að hraða
rannsóknum og dómsúrskurðum
mjög í þessum málum, en oft geta
liðið tvö til þrjú ár þar til dómur
gengur yfir mönnunum. Yfirleitt er
mönnum gert að sæta geðrannsókn,
en barnaverndarnefnd hefur ekki að-
gang að þeim skýrslum og enginn
fylgist með því, hvort þessir menn fá
viðhlítandi geðlæknismeðferð. Við
reynum eftir mætti að fylgjast með
fjölskyldunni áfram, en það er tak-
markað hvað við getum gert ef ekki
næst samvinna við hana. Þá getur líka
hugsast, að afbrotamaður hafi
gengist undir mjög vel heppnaða
meðferð, og þá kemur dómur eftir
dúk og disk dálítið á skjön við veru-
leikann. Vandinn er sá, að þarna eru
tvö eðlisólík kerfi að fást við sama
málið, réttarkerfið og félags-
málakerfið. Þarna vantar tengingu og
miklu meiri samvinnu á milli.“
Gunnar segir Félagsmálastofnun
hafa á að skipa sérhæfðu starfsliði,
þótt fámennt sé, og geti því boðið
upp á góða meðferðarþjónustu í þess-
um málum. Hann segir, að yfirleitt sé
byrjað á því að aðskilja barnið og
gerandann. í íslensku barnaverndar-
lögunum er ákvæði þess efnis, að
fjarlægja megi geranda af heimilinu,
en það mun líklega einsdæmi í laga-
setningu af þessu tagi, a.m.k. í grann-
löndum okkar. „Þetta er hins vegar
mjög erfitt í framkvæmd," segir
hann. „Oft skortir á samvinnu við
hitt foreldrið, og málið vandast enn
frekar ef gerandinn er ekki hnepptur
í gæsluvarðhald meðan rannsókn
stendur yfir. Þótt ég telji hiklaust, að
betra sé að fjarlægja gerandann af
heimilinu en þolandann, verðum við
að vega og meta hvert tilfelli fyrir
sig.“
Gunnar Sandholt kveðst vona, að
umræða um þessi mál verði til þess,
að augu almennings og stjórnenda
landsins opnist fyrir bágri réttarstöðu
barna þessa lands. „Við þurfum að fá
fram umræðu um réttindi barna,"
segir hann. „Börn eru ekki viður-
kennd sem mannverur með full
mannréttindi. Það er afskaplega lítið
tillit tekið til barna í okkar þjóðfélagi
yfirleitt, þótt við séum vitaskuld bet-
ur sett en margar þjóðir heimsins í
þessum efnum. Það þarf ekki að fara
mörgum orðum um húsnæðismál
okkar, vinnuálag, dagvistarmál,
skólamál, umhverfismál eða
umferðarmál, svo eitthvað sé nefnt.
Tilfinningaálag á fjölskyldur er hér
afskaplega mikið og foreldrum er því
oft mikill vandi á höndum að sinna
börnum sínum svo vel sé. Hér erum
við reyndar komin inn á stjórnmálin,
en það er auðvitað stjórnvalda fyrst
og fremst að skapa þann ramma, þar
sem gott fjölskyldulíf getur þrifist.
Barnaverndarlög okkar fjalla fyrst og
fremst um það hvað gera skuli þegar
allt er komið í óefni, en þau fjalla
lítið um almenna réttarstöðu barna.
Öllum borgurum ber skylda að til-
kynna til barnaverndarnefndar ef
grunur leikur á um e.k. misfellur í
uppeldi barna. Mörgum finnst þetta
hins vegar mjög erfitt; það er rík hefð
í okkar þjóðfélagi að skipta sér ekki
af börnum annarra. Slíkt er álitið af-
skiptasemi. En það er hins vegar allt-
af jákvætt að sýna börnum athygli því
velferð þeirra er á ábyrgð okkar
allra. Og það er hægt að skipta sér af
börnum á margan hátt, bæði já-
kvæðan og neikvæðan, og það er ekk-
ert sem segir að við eigum bara að
skipta okkur af þeim þegar eitthvað
ber út af. Að þessu leyti þarf að
verða hugarfarsbreyting meðal al-
mennings að mínu mati. Við þurfum
öll að taka ábyrgð á okkar yngstu
þegnum. Lögin leggja einnig samfé-
laginu skyldur á hendur ef foreldrarn-
ir bregðast.
Barnaverndarnefndum ber skylda
til að láta mál til sín taka ef eitthvað
ber út af. Gallinn er bara sá, að
barnaverndarnefndir eru mjög víða
óvirkar og þær hafa á mörgum stöð-
um ekki aðgang að fagfólki, einkum
úti á landi. Á smærri stöðum er vart
við öðru að búast, og því þarf að
breyta skipulagi nefndanna. Vonandi
ýtir þessi umræða á eftir því, að öll
byggðarlög viðhlítandi þjónustu."
ÞJÓÐLÍF 33