Þjóðlíf - 01.11.1986, Blaðsíða 27

vanmáttarkennd og vandkvæði í
tengslum við það, og séu sifjaspjöllin
leið þeirra til að „leysa" hin félags-
legu vandamál sín. í sumum öðrum
fjölskyldum birtast vandamálin í
alkóhólisma, kvennamisþyrmingum
eða öðrum geðrænum einkennum, —
en hvaða leið maðurinn velur byggist
oft á fyrri reynslu hans, er þannig
með vissum hætti lært atferli.
Margir sem rannsakað hafa þessar
fjölskyldur hafa komist að því, að
þeir sem beiti slíku ofbeldi hafi oft
sjálfir orðið fyrir hliðstæðri reynslu
sem börn eða annarri valdbeitingu.
Mig langar aðeins í þessu samhengi
að minnast á bandaríska rannsókn
sem ég las um nýlega. Rannsóknin
tók til 75 feðra, sem uppvísir höfðu
orðið að kynferðislegri misbeitingu á
börnum sínum, og í ljós kom, að
langalgengasta kynofbeldið var, að
faðir misnotar dóttur sína eða stjúp-
dóttur. Um 50 prósent þeirra karla,
sem stunduðu kynsferðislega vald-
beitingu, höfðu sjálfir orðið fyrir
slíku í æsku, og 25 prósent höfðu
orðið fyrir Iíkamlegri valdbeitingu. 5
prósent minntust ekki neinnar slíkrar
áreitni. Sérfræðingar eru sammála
um, að þessir feður hafi visst sam-
kenni. Þeir eru yfirleitt stjórnunar-
samir, drottnunargjarnir, en með lágt
sjálfsmat og hafa mjög mikla þörf
fyrir tilfinningatengsl, — þörf, sem
þeir virðast aldrei hafa lært að tjá
vegna ófullkominna tilfinninga-
tengsla í bernsku. Þeir eru oft fremur
að reyna að fullnægja þörf sinni fyrir
blíðu, hlýju og öryggi, en um leið
valdi, fremur en kynhvöt sinni í bók-
staflegum skilningi."
Hverjar eru afleiðingarnar og
helstu einkenni þeirra sem fyrir þessu
verða?
„Þetta er svo viðamikið efni, að því
er ógerlegt að svara til neinnar hlítar.
Einkennin geta verið mjög margvís-
leg og mismunandi mikil. í hnotskurn
má þó segja, að oft eru um að ræða
verulegar truflanir á tilfinningalífi og
skert sjálfsmat og sjálfsímynd. Börn-
in fá oft smánar- og sektarkennd og
sjálfsfyrirlitningu, sem ýmist getur
leitt til þess að þau verða þunglynd
og innhverf eða reiði- og árásargjörn.
Þessu geta fylgt ýmiskonar afbrigði-
legt hátterni, sjálfseyðileggjandi
hegðan, tengsla- og aðlögunarerfið-
leikar og félagsleg og geðræn vand-
kvæði.
Rannsóknir hafa leitt í ljós, að hjá
konum sem orðið hafa fyrir þessu í
bernsku má oft vænta ýmissa sál-
rænna og líkamlegra einkenna. Þung-
lyndi og kynlífsvandamá! eru tíð.
Sjálfsímynd einkennist oft af lágu
sjálfsmati og smánarkennd. Slík kona
trúir því oft, að hún sé eða hljóti í
eðli sínu að vera fórnarlamb kúgunar
og misnotkunar, hlutverk hennar sé
að fullnægja þörfum annarra. Oft
greinir hún óljóst á milli þess að vera
elskuð og að vera notuð. Þessar kon-
ur verða oft fyrir ofbeldi af hálfu
karla, og rannsóknir hafa leitt í ljós,
að margar þeirra leiðast öðrum kon-
um fremur út í áfengis- og vímuefna-
neyslu, vændi og sjálfsmorðstil-
raunir.
Það er því ákaflega mikilvægt, að
hægt sé að grípa inn í slíka óheillaþró-
un — og því fyrr því betra. Óttinn
hindrar börnin oftast í að segja opin-
skátt frá. Þau óttast að þeim verði
ekki trúað og að þeim verði hafnað
enn meir en orðið er, og því miður
oft ekki að ástæðulausu. Flest börn
reyna þó með ýmsu móti að vekja
athygli á því að eitthvað er að. Það er
auðvitað geysilega brýnt, að þeir aðil-
ar fullorðnir sem næstir standa, og þá
fyrst og fremst móðirin, veiti slíku
athygli. Takist að vinna traust barns-
ins og sjá til þess að það hljóti við-
eigandi rannsókn og meðferð er oft
hægt að fyrirbyggja alvarlegar afleið-
ingar og að barnið fái varanleg ein-
kenni.
Auðvitað er móðirin sjálf stundum
svo óttaslegin við afleiðingar slíkra
uppljóstrana fyrir sjálfa sig, að hún
hikar og heldur að sér höndum. En
þáttur hennar er geysilega mikil-
vægur og hefur ómetanlega þýðingu
fyrir barnið."
Hvað mætti gera í þessum málum,
bæði til að uppræta þau og til að
koma þeim til hjálpar sem orðið hafa
fyrir kynferðislegri misnotkun?
„Það þarf að huga vel að því hvern-
ig hægt er að fá börn til að segja frá
þessum hlutum án þess að fá við það
aukna sektarkennd og kvíða, sem eru
ærin fyrir. Sama á við um aðstand-
endur, einkum móðurina. Þarna þarf
nærfærni og stuðningur að koma til.
En mikilvægasta markmiðið er auð-
vitað að stöðva þetta athæfi og stuðla
að því að sem flest og helst öll tilfelli
komist upp.
Á það skal minnt, að öllum sem
vita af barnavaldbeitingu í einhverju
formi ber iögum samkvæmt skylda til
að tilkynna slíkt barnaverndar-
nefndum og lögreglu. Fólk má ekki
loka augunum fyrir þessum aivarlegu
málum, þagga þau niður eða afneita
þeim að mestu eða öllu leyti, eins og
raunin hefur stundum verið. Hér
verður að vera vel á verði, því rétt
greining getur markað tímamót sem
skipta skjólstæðinginn sköpum og
umhverfi hans.“
Fjölskyldurnar
Það er ákaflega stutt síðan fólk fór
að gera sér grein fyrir umfangi sifja-
spella og því eru ekki margar athug-
anir til um þetta efni. Það hefur hins
vegar komið í ljós, að fjölskyldur
þeirra barna, sem verða fyrir kyn-
ferðisafbrotum á heimilum sínum,
eru býsna líkar. Hér verður stiklað á
stóru um þetta efni.
Linda Sanford hefur rekið með-
ferðarheimili í Bandaríkjunum um
ellefu ára skeið, þar sem hún veitir
bæði börnum og foreldrum þeirra að-
stoð. Hún segir, að um 85 prósent
kynferðisafbrotamanna gegn börnum
séu karlmenn. Konur fremji sín af-
brot yfirleitt ekki á heimilum, heldur
umgangist þær börn í vinnu sinni, t.d.
á dagheimilum eða sem dagmæður,
og ef um afbrot sé að ræða sé það
yfirleitt þannig að þær hleypi karl-
mönnum að börnunum gegn þóknun.
Það kemur þó fyrir, að konur fremja
afbrot gegn börnum sínum — og taki
jafnvel þátt í athæfi eiginmanns síns
(sjá íslenskt dæmi síðar), en þetta eru
undantekningar, segir Linda. Þau til-
felli kynferðisafbrota, sem mest er
Þessir einstaklingar
upplifa heiminn sem
kaldan stað og
grimman.
vitað um, eru þau tilfelli þar sem
faðir/stjúpfaðir misnotar dóttur/
stjúpdóttur. Því verður hér rætt um
hann (gerandann) og hana (þol-
andann), en það sem sagt er hér um
fjölskyldur þeirra getur einnig átt við
um tilfelli þar sem fórnarlambið er
drengur.
Linda Sanford heldur því fram, að
kynferðisafbrot séu aðeins eitt af því,
sem að er hjá þessum fjölskyldum.
Hún Ieggur ríka áherslu á, að ef upp-
víst verður um óhóflega áfengis-
neyslu, líkamlegt ofbeldi á börnum
og vanrækslu á þeim, eigi einnig að
leita að kynferðislegri misnotkun.
Mjög sjaldan sé aðeins eitt þessara
atriða til staðar án hinna, — fylgnin
sé a.m.k. ákaflega sterk.
Oftar en ekki eru foreldrar barna,
sem misnotuð eru kynferðislega á
heimilum sínum, ákaflega óstjálf-
stæðir einstaklingar, viljalausir með
lítið sjálfsálit. Þessir einstaklingar
upplifa heiminn sem kaldan stað og
grimman og leita sér að maka í því
augnamiði fyrst og fremst að bæta
upp kuldann, sem þeim finnst
streyma frá umhverfinu. Linda San-
ford segir að þessir einstaklingar
hneigist til mikilla barneigna; meðal-
barnafjöldi í þeim fjölskyldum sem
hún hefur haft afskipti af er fjögur til
sex börn, en meðaltalið í Bandaríkj-
ÞJÓÐLÍF 27