Þjóðlíf - 01.11.1986, Blaðsíða 56

verkalýðsfélögin hafa á allrasíðustu
árum og áratugum tekið upp.
Stofnanaeinkenni eru ekkert sér-
einkenni á verkalýðsfélögum; þau
setja einnig mark á aðrar hreyfingar
og samtök: samvinnufélögin,
kirkjuna, stjórnmálaflokka. Sú þjón-
usta, sem félögin og heildarsamtökin
veita, er mikil og nauðsynleg. Þar
skiptir ekki máli þótt ekki sé haft hátt
um hið daglega starf, það sé lítið í
fréttum eða frásögnum fjölmiðla.
Það er hins vegar augljóst, að
„stofnanavæðingin" hefur skapað
verkalýðsfélögunum mikinn vanda,
eða réttara sagt: verkalýðshreyfingin
sem stofnun er ekki þess megnug að
takast á við þau verkefni, sem eru
mest aðkallandi í dag. Stofnun getur
ekki einu sinni skilgreint þau verk-
efni, sem takast þarf á við, þau eru
einfaldlega verkefni hreyfingar en
ekki stofnunar.
Sem stofnun þarfnast verkalýðsfé-
lögin ekki virkrar þáttöku félags-
manna, langt í frá; í reynd ríkir
skylduaðild að félögunum og tekjur
þeirra eru tryggar og reglulega inn-
heimtar — af atvinnurekendum. Hið
sama gildir um aðild verkalýðsfélaga
að samningum og stofnunum, — hún
er lögvernduð og oftast virt.
Þátttaka í starfi verkalýðsfélaganna
er víðast hvar bágborin. í félögum
sem telja e.t.v. þúsundir eru kannski
nokkrir tugir virkir í starfinu. Þessi
litla þátttaka hefur hins vegar ekki
truflandi áhrif á starfsemi stofnunar-
innar, kannski þvert á móti, því það
er nærtækt fyrir stofnunina að segja
að þögn sé sama og samþykki. Síðan
eru ákvarðanir teknar, samningar
sem snerta hag þúsunda eru af-
greiddir á fámennum fundum og allt
gengur sinn vanagang. Eða hvað?
Á síðustu árum hefur komið í ljós,
að verkalýðsfélögin sem stofnun eru
nánast varnarlaus þegar að þeim er
sótt. Verkalýðsfélögin geta sem stofn-
un einfaldlega ekki helgað sér víð-
tækt verksvið, sem þau fengju að
hafa í friði út af fyrir sig. Það hefur
sem sé opinberast, að á bak við
verkalýðsfélögin er ekki þjóðfélags-
legt vald. Stofnunin er, þegar á
reynir, ósköp varnarlítil.
Framtíðin
Verkalýðsfélögin eru grundvölluð
á andstœðum hagsmunum launa-
vinnu og auðmagns; annars vegar eru
þeir sem selja vinnuafl en hins vegar
þeir sem kaupa vinnuafl. Þetta eru
ekki gamlir frasar, — ef þetta væri
ekki rétt væru verkalýðsfélög að sjálf-
sögðu að mestu óþörf, eða væru
a.m.k. ekki þátttakandi í baráttu um
þjóðfélagslegt vald.
Einhvers staðar stendur
skrifað: „Byltinginer
ópíum menntamanna".
Þetta er óþægileg staðreynd að því
leyti, að við íslendingar viljum yfir-
leitt lifa í sátt og samlyndi. Verka-
lýðsfélögin eiga þess ekki kost að lifa
í friðsömum stofnanaheimi til eilífðar
nóns, nema þau hætti að sinna því
hlutverki sem þeim er ætlað, þ.e. að
sækja og verja hagsmuni launafólks.
Stofnun getur ekki barist; hún getur
ekki hrifið fólk með sér, kveikt í því
eldmóð, hugsjónir, kærleika og veitt
því þrek. Stofnun getur að vísu lagt
fram skynsamleg rök og reynt að tala
um fyrir fólki, en hún hefur ekki
þjóðfélagslegt vald, ekki lýðhylli.
Verkalýðsfélögin eiga því aðeins
tveggja kosta völ. Annars vegar að
halda áfram að verjast með svipuðum
aðferðum og undanfarið hefur verið
gert, taka litla áhættu. Ef til vill skilar
þetta árangri, en ytri skilyrði ráða þar
mestu. Hins vegar er unnt að leitast
Atvinnurekendur eru
eina stéttin á íslandi
sem er eins og skínandi
staðfesting á þeirri stað-
hæfingu, að efnahags-
munir ákvarði hug-
myndir.
við að gera félögin að virkilegri hreyf-
ingu, fara nýjar leiðir, taka áhættu og
vera mótandi um þjóðfélagið.
Verkalýðshreyfingin gæti um
margt tekið atvinnurekendur sér til
fyrirmyndar. Þeir hafa kunnað að
beina efnahagslegri, hugmyndafræði-
legri og pólitískri baráttu í einn
farveg.
í áðurnefndri Hagvangskönnun
kemur í ljós, að íslenskir atvinnurek-
endur eru býsna samstæður hópur.
Raunar virðast þeir vera eina þjóðfé-
lagsstéttin hér á landi, sem er skín-
andi staðfesting þeirrar staðhæfingar
Karls Marx, að efnahagslegir hags-
munir ákvarði hugmyndir fólks. Um
þrír fjórðu hlutar atvinnurekenda
styðja nefnilega einn stjórnmála-
Þessari umræðu munu
fylgja átök og óvissa, —
en slíkt er einfaldlega
einkenni allra félags-
hreyfinga.
flokk, Sjálfstæðisflokkinn. Svipað
hlutfall þeirra telur sig vera hægra
megin við miðju í stjórnmálum. Ein-
hugur atvinnurekenda kemur einnig
fram í ýmsum málum; t.d, telja 75
prósent þeirra, að eigendur, þ.e. þeir
sjálfir, eigi einir að reka fyrirtæki eða
útnefna framkvæmdastjóra.
Skipulag og samstaða hagsmuna-
samtaka atvinnurekenda er einnig
býsna góð og starf þeirra einskorðast
alls ekki við beina samninga um kaup
og kjör. Verslunarráð Islands sinnir
fyrst og fremst upplýsinga- og
fræðslustarfi, eða áróðursstarfi eftir
því hvernig á málin er litið. Á síðustu
árum hefur Verslunarráðið farið að
hegða sér að ýmsu leyti eins og
stjórnmálaflokkur, sbr. almenna
stefnumótun þess í efnahagsmálum.
Endurnýjun og uppbygging verka-
lýðshreyfingar er forsenda árangurs.
Að öðrum kosti munu verkalýðssam-
tökin reyna að koma sér hjá átökum,
t.d. freista þess að ná árangri með
samráði eða samningum eingöngu.
Þessi leið mun síðan festa í sessi mátt-
leysi verkalýðsstofnunarinnar.
Verkalýðsfélögin standa þannig á
krossgötum. Þróuninni verður ekki
snúið við nema fram fari víðtæk um-
ræða um hugmyndir, hugsjónir, bar-
áttumál og pólitík samtakanna. Slíkri
umræðu munu fylgja átök og óvissa,
— en slíkt er einfaldlega einkenni
allra félagshreyfinga og er aðeins
þroskamerki. Þarna hafa verkalýðs-
foringjar veigamiklu hlutverki að
gegna. Þeir virðast upp til hópa
kunna glögg skil á gangverki stofn-
ana. Hins vegar er heldur óljóst um
vilja þeirra og getu til að vera í for-
svari fyrir verkalýðs/irey/mgn, þar
sem tengja þarf saman ólík öfl, innan
og utan verkalýðsfélaganna, til sam-
stilltrar baráttu fyrir réttlátari skipt-
ingu auðs og valda í íslensku þjóðfé-
lagi.
Svanur Kristjánsson er dósent í stjórn-
málafræði við Háskóla Íslands.
56 ÞJÓÐLÍF