Tímarit Máls og menningar - 01.10.1981, Blaðsíða 66

Tímarit Aíáls og menningar
Austur-Evrópumenn á hana sem mikilvæga bót á núverandi stöðu sinni. Það er
táknrænt að það eru finnskir sérfræðingar sem svara þessari spurningu afdrátt-
arlaust neitandi. Þar eð finnskir stjórnmálamenn mega stundum þola full
stóran skammt af auðmýkingu af hálfu sovéskra leiðtoga, hættir þeim til að líta
á stöðu sína sem torsóttan ávinning af einstakri, óviðjafnanlegri og viturri
viðleitni sinni. Stalin hafði engu að síður enga ákveðna stjórnlistaráætlun fyrir
Austur-Evrópu 1945, burtséð frá því að vilja ná yfirráðum í Póllandi, auka áhrif
sín á svæðinu eins mikið og hægt var og ná til sín eins miklu herfangi og honum
væri unnt. Siðar knúðu tvö ólík viðhorf í sameiningu hann til að gera upp hug
sinn. Annað þeirra var pólitískt: Sú trú að einungis valdaeinokun kommún-
istaflokksstjórna sem austur-evrópskar þjóðir yrðu þvingaðar til að lúta gæti
þjónað hagsmunum Sovétríkjanna nógu vel. Eftir 30 ára timabil nær samfelldra
uppreisna er óþarfi að fara mörgum orðum um hagnýtt giidi þessarar hugsýnar.
Þegar allt kemur til alls ræðst tilvist slíks veldis röklega af þvi hvort það færir
hinu drottnandi landi meiri gróða en sem nemur þeim byrðum sem það leggur
þvi á herðar.
Hitt viðhorfið var hernaðarlegt, mótað samkvæmt „fótgönguliðastjórnlist“
sem var orðin úrelt um leið og hún varð til. Hér er aftur gott að taka dæmi af
Finnlandi: Landamærum Finnlands var þannig hagað að fyrstu bylgjur fót-
gönguliðaárásar á Leníngrad gætu ekki orðið sigursælar. Það er óþarfi að sýna
fram á hversu haldgóð slik stjórnlist er á tímum flugskeyta sem draga heimsálfa
á milli. Sé haft í huga hversu gífurlega byrðar það leggur á rikissjóð að halda úti
fjölmennu hernámsliði og hve úrelt sú hernaðarkenning sem liggur að baki þvi-
er, er ekki óraunsætt að halda því fram að „finnlandiseruð", þ. e. háð en ekki
einfaldlega hernumin lönd myndu sem stuðpúðar henta sovéskum hernaðar-
hagsmunum jafnvel betur.
Annað vandamálið er þetta: ættu andstöðuhreyfingarnar að gera endurreisn
frjálslynds kapítalisma að vestrænum hætti að markmiði sínu? Þetta kann í
fyrstu að virðast langsótt og léttvægt varðandi níunda áratuginn þegar jafnvel
þeir sem ekki eru algerlega svartsýnir búast ekki við meiru en takmörkuðum
eftirgjöfum ríkjandi félagshópa í Sovétríkjunum og í hinum einstöku löndum.
Engu að síður er félagsleg stjórnlist aldrei léttvæg og hún hefur áhrif á
skammtima hegðun þeirra sem þátt taka i stjórnmálum. Og tali maður um
„finnlandiseringu“ má ekki gleymast að Finnland er frjálslynt, kapítalískt land.
Eins og Georg Konrad hefur sýnt fram á í nýlega útkominni neðanjarðarút-
gáfu (samizdat), eru tvær meginástæður til þess að kapitalisminn verður ekki
endurreistur i þessum löndum á lýðrceðislegan hátt. Onnur er röksemd Isaacs
312