Tímarit Máls og menningar - 01.10.1981, Blaðsíða 74

Tímarit Máls og menningar
sjálfskilning en þeir. Hvað efnisval og sjónarhorn snertir hljóta bókmenntirnar
sem þær skrifa þess vegna líka að vera öðruvísi.
Þegar við tölum um sérstöðu kvennabókmennta, þ. e. a. s. bókmennta eftir
konur, þá erum við ekki að hylla neinn mismun sem ekki er til og ekki að
krefjast sérstöðu sem á sér engar forsendur. En það er munur á bókmenntum
karla og kvenna og ástæður hans eru fólgnar í þeirri þjóðfélagsgerð kapítalisma
og karlveldis sem við lifum við. Við teljum að skiptingin í karla- og kvenna-
bókmenntir sé ill nauðsyn sem ekki eigi nokkurn einasta rétt á sér — þegar frelsi
og jöfnuði kynjanna er náð. Þá verði hægt að tala um „sameiginlegan sjóð sem
rithöfundar af ætt þeirra Evu og Adams eiga kost á að sækja í, hver eftir sínum
þörfurn". En — sú lukkulega staða er ekki komin upp ennþá. Eins og sakir
standa róum við ekki á sama báti í bókmenntunum — frekar en öðru.
Bókmenntir og einkalíf
A síðasta áratug hafa þær bókmenntir sem fjalla gagnrýnið um svið einkalífsins
átt sér nokkurt blómaskeið á Vesturlöndum og þess sér líka stað hér heima.
Vitaskuld hafa þær ekki orðið til af sjálfum sér frekar en aðrar afurðir andans
heldur standa þær í augljósum tengslum við pólitískar fjöldahreyfingar sam-
timans. — A uppgangsárum 7. áratugarins streymdu konur á Vesturlöndum út
á vinnumarkað og stúlkur fylltu skólabekki í stærra mæli en nokkru sinni áður.
Konum var ætlað að mæta nýjum kröfum á vinnumarkaði án þess að gera upp
við hefðbundin kynhlutverk og þær urðu fleiri og fleiri sem ekki gátu samræmt
kröfur atvinnulífs og einkalífs. — Jafnframt efldist hugmyndafræði neyslunnar
mjög á 7. áratugnum og skírskotaði ekki síst til kvenna, t. d. á máli auglýsing-
anna. Þetta varð til að undirstrika enn frekar gjána sem var á milli ímynda og
veruleika kvenna og nýja kvennahreyfingin varð til. Kjarninn í henni voru
menntaðar millistéttarkonur sem nú hófu gagnrýna umræðu um aðstæður
vinnandi kvenna og inntak hinna hefðbundnu kynhlutverka. Umræðan hafði
þá sérstöðu að draga einkalífið inn í pólitíska umræðu og minna þar með á þann
hálfgleymda sannleik rússneskra byltingarkvenna að byltingarsinnuð barátta
varðaði líka eldhús og svefnherbergi. — Umræðan knúði margan karlmanninn
til að taka afstöðu til kynhlutverka sinna sem kúgari og kúgaður og vegna áhrifa
frá öðrum andófshópum í Bandaríkjunum, svo sem konum og blökkumönn-
um, börðu hómósexúalistar nú í fyrsta skipti frá sér þegar á þá var ráðist. Átök
homma við lögreglu í New York vorið 1969 mörkuðu hér tímamót og á næstu
árum efldust baráttuhreyfmgar þeirra um öll Vesturlönd.
320