Tímarit Máls og menningar - 01.10.1981, Blaðsíða 84

Tímarit Máls og menningar
verkið og málverkið? Er minni ástæða til að semja kvennasinfóníu en kvenna-
skáldsögu? Svarið við þessu er það, að á síðustu áratugum hefur skáldsagan verið
gerð fremur að markaðsvöru en tæki til að breiða út menningu mannsins, sem
hvorki mölur né ryð fær eytt, í leit hans að samræmi en ekki sundrung.
Eitt af einkennum okkar tíma er það, að kapítalismi og kommúnismi eru að
ganga sér til húðar með afar svipuðum hætti: í allsherjar andleysi. Þannig verða
lok þessarar aldar. Og svo virðist sem keimlík vandamál hrjái hagkerfi sósíalisma
og kapítalisma og kommúnisma, og sést þannig hvað samhengið er mikið enn
innan mannkynsins; samhengið er ríkara en sundrungin, þrátt fyrir það að
kennimenn kapítalisma og kommúnismans sverji og sárt við leggi að ekkert sé
skylt með stefnunum. Hrun beggja stefnanna verður því sigur mannsandans og
samhengisins í tilverunni, en góðu heilli er eðli menningarinnar þannig háttað
að ósigrar eru oft hennar stærstu sigrar.
A þessari örlagaþrungnu andlátstíð, meðan tvíeðli hagfræðinnar heyr sína
orrustu, eins og hundurinn við skott sitt, telst það orðið til stærri andlegra
afreka að geta fært hluti í kerfi og flokkað en það að skapaður sé og búinn til nýr
og lifandi leyndardómur. Vísindi og vélar hafa beint áhuga mannsins fremur að
hinu vélræna í fari hans en hinu sleipa og andlega og á það jafnt við hinn
vélræna þátt minnisins, sem tölva getur annast, og tilfinningar; sama gildir um
ástina: lögð er meiri stund á hinar vélrænu samfarir en listina að elska. Á þessu
lifir klámframleiðslan og leikfangaframleiðslan fyrir fullorðna. Vegna þverrandi
innra lífs þurfa fullorðnir stöðugt á fleiri leikföngum að halda; og öll leikföngin
eru vélræn: tölvur, ýmis tæki.
I stað frumstæðrar þarfar fyrir að búa til og skapa hefur sprottið rík þörf og
krafa um að skapandi fólk skuli þegar snúa sér að endursköpun, helst að því að
endurskapa fortíðina; og ákjósanlegaast væri að endursköpuðurnir gætu náð
henni nákvæmlega eins og hún var. Með hnignun vinstristefnunnar í heimin-
um hafa fyrrum vinstrimenn öðrum fremur lagt stund á slíka endursköpun,
undir yfirskini alþýðulistar og að best sé að mata fólkið á hvíldarefni í dulbúnum
bandarískum fánýtisstíl. Algengt er að slíkt fólk blandi saman múghyggju og
marxisma, og að múgæsingar séu í ætt við þjóðfélagsbyltingu. Múgsálin var
einkenni auðvaldsþjóðfélaga á sinni uppgangstíð, og það einkennilega gerist, að
múgsálin er einkenni kommúnismans á sínu hnignunarskeiði. Sá sem á lengi
fangbrögð við fjandmann fær að lokum hans svip.
Einkenni hrörnunarskeiða eru jafnan að þau enda í hinni öruggu vissu
natúralismans. Ekki aðeins hinir fáfróðu leggja dóm sinn á listina og segja
„Kvikmyndin er góð, hún náði hjónunum svo vel,“ heldur eru slík orð jafnvel
330