Tímarit Máls og menningar - 01.10.1981, Blaðsíða 80

Tímarit Máls og menningar
Og það er kynlegt og athyglisvert við nútímann að samtíminn, og þá einnig list
hans, er í útliti eins og kentár (eða elgfróður) var í goðsögu grikkja, þó er
munurinn sá að kentár nútímans er kona að ofan en karlmaður að neðan. Slík
heimsmynd einkennir lok þessarar aldar, og andi hinna svo nefndu kvenna-
bókmennta er þess vegna, eins og allt, andi slíks kentárs: andi þeirra er undir
niðri að formi sá sami og „drifkraftur karlmannsins“ í sinni árásarhneigð.
Einhverra hluta vegna hef ég álitið (og það álit breytist ekki við íhugun), að
bókmenntir og mannsandinn séu í kjarna sínum af því kyni sem eru bæði kynin
í senn: að mannsandinn og þá listir og bókmenntir séu samkyns í sínu eðli, þótt
karlar eða konur skapi, annaðhvort í sameiningu eða hvort kynið fyrir sig.
Líkami manna er annaðhvort karl- eða kvenkyns, en andi beggja kynjanna er
samkyns. Vegna þessa samkynseðlis mannsandans geta kynin runnið saman,
horfið með hugann hvort inn í hugarheim annars og skilið og öðlast það
samræmi, sem aldrei verður fullkomið með líkamanum hvernig sem fólk
nálgast líkamlega. Líkamir mannanna verða ævinlega aðskildir, en andi þeirra
flækist svo hver í öðrum að engin leið er að greina sundur. Flækjan er eitt af
dásemdum sköpunarinnar og furðuverk lífsins. Trúlega sprettur af þessu sú
skoðun, að manneskjan sé fullkomnari andlega en líkamlega, vegna þess að
maðurinn hefur sífellt keppt að samruna, að minnsta kosti fram á tíma vísinda
og vélvæðingar,þegar maðurinn fer að hafa meiri áhuga á sundurgreiningu en
samruna, og hefur nú skapað þá sundrung og andlega glundroða sem við öll
þekkjum, og vitum ekki hvernig hægt er að leysa vanda vísindalegrar sundur-
greiningar án þess að andlegt samræmi raskist og sjálfið klofni.
Víst er að höfundur sem skrifar, til að mynda skáldsögu sem fjallar bæði um
karla og konur, telpur og drengi, dvelur meðan hann semur (skapar) verkið í
eins konar samkynsástandi, enda verður hann að gefa persónum sínum eitthvert
brot af því sem blundar í honum bæði af karli, konu, pilti og stúlku, þótt hann
gefi í raun aðeins sjálfan sig óskiptan, ef vel tekst til, en undir ýmsum nöfnum.
Hér verður ekki fjallað um hinar ýmsu aðferðir höfunda við að skapa persónur í
verkum sínum. Augljóst er þó að enginn höfundur getur dreift eðli sínu og
gjöfum jafnt á allar persónur sögu sinnar, þegar hann er í ástartengslum við þær,
meðan á sköpun stendur. Höfundi er eins varið og þeim sem elskar: enginn
gefur annað en það sem hann á, nema stolið sé, og gjafmildinni eru takmörk
sett, og í listsköpun er dreifingarvandamálið gífurlegt, vegna þess að á sviði lista
hefur aldrei fundist öruggt flutninga og dreifingarkerfi, jafnvel ekki þótt fylgt sé
formúlum.
Ef til vill má til sanns vegar færa að einstök bókmenntaverk séu sökum síns
326