Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Blaðsíða 73

Samvitundin og Ijósvakinn
einkanlega sýnist mér geta brugðið til beggja vona með hlutdeild þeirra í
eflingu og viðhaldi samvitundar. Eg rakti fyrr í þessari grein hversu lítillar
virðingar dagblöð njóta meðal Islendinga, en að hins vegar hafi ríkt trúnað-
ur milli landsmanna og ríkiseinokuðu ljósvakamiðlanna. Otímabært er með
öllu að setja nýliðana á Ijósvakanum, Bylgjuna og Stöð 2 á sömu vogarskál.
Þeir verða að fá að starfa í nokkra mánuði eða jafnvel nokkur misseri áður
en unnt er að spyrja um trúnaðarsamband þeirra og þjóðarinnar af einhverri
sanngirni.
A næstunni munu átökin milli Ríkisútvarpsins og nýliðanna fara enn
harðnandi. Þegar má heyra kröfur um að Ríkisútvarpið dragi sig í hlé frá
samkeppninni um auglýsingatekjurnar og eftirláti einkastöðvunum þann
markað. Bent er á að slíkt fyrirkomulag hafi tíðkast í Bretlandi um 30 ára
skeið. Lífseigla þessa fyrirkomulags virðist mér einkum stafa af því að
yfirstjórn breska viðskiptasjónvarpsins, IBA, er mjög virk og lætur heildar-
stefnumörkun til sín taka. Fátt bendir til þess enn sem komið er að íslenska
útvarpsréttarnefndin ætli sér slíkt hlutverk. Stjórnvöld virðast ekki hafa
hvatt hana til að fara inn á slíka braut og útvarpslögin gera ekki sérstaklega
ráð fyrir því.
Vel kann svo að fara að Ríkisútvarpið veikist mjög frá því sem nú er,
jafnvel svo að það rísi ekki lengur undir því trausti sem það hefur notið —
maklega eða ómaklega — fram til þessa með þjóðinni. Með traustinu mun
einnig fara forgörðum máttur Ríkisútvarpsins til að efla samvitundina. Fari
svo er ólíklegt að nýliðarnir megni að reisa fallið merkið, bæði vegna
smæðar sinnar, en þó enn frekar vegna þess að þeir eru ofurseldir markaðs-
öflunum: Frumskylda þeirra er að framleiða hlustendur og áhorfendur fyrir
auglýsendur. Eg tel þó ólíklegt að endirinn verði sá að ljósvakamiðlarnir
öðlist sama sess með þjóðinni og dagblöðin hafa nú, heldur verður hlut-
skipti þeirra enn dapurlegra.
Flrun hins veraldlega veldis kirkjunnar reið ekki Islendingum að fullu
fremur en öðrum vestrænum þjóðum og endalok hinna máttugu miðstýrðu
ljósvakamiðla munu hvergi boða aldahvörf. En e. t. v. er óhætt að nefna það
menningarsöguleg kaflaskil. Á slíkri stundu er tilefni til að staldra við og
spyrja hvers sé misst og hvað fáist í staðinn.Eg er nógu mikill íhaldsmaður
til að kvíða hruni Ríkisútvarpsins og ég er of mikill svartsýnismaður til að
treysta því að það sem kæmi í staðinn mundi — í allri fjölbreytni sinni og
grósku — fylla upp í skarðið sem Ríkisútvarpið skildi eftir.
HEIMILDIR:
Bagdikian, Ben. H. (1983): The Media Monopoly. Beacon Press, Boston.
61