Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Blaðsíða 128

Tímarit Máls og menningar
boðuð í lok leitarinnar), leiðir ný-
vöknuð Hugborg okkur lesendur og
Helga sjóleiðina á vit landsins fagra með
sífelldum tilvísunum til veruleikans og
þá einkum sögu sósíalismans á Islandi.
Sagan hefst á því að þau Hugborg og
Helgi vakna úr sinni vímu hangandi á
fótunum. Þau eru hangandi og þau eru á
hvolfi. Aðgerðalaus og full. Þetta eru
ytri aðstæður allrar sögunnar, rammi
hennar, eða ysti hringurinn. Hugborg
tekur að spinna sögu handa Helga sem
gerist úti á hafi; þjóðin umbreytt í tólf
manns leitar landsins fagra þar sem kart-
öflur vaxa í snjónum og veðurfarinu er
stjórnað með vísindalegum aðferðum —
og höfð er viðkoma á eyjum sem eru að
sínu leyti umbreyting þjóðfélagslegra
vandamála á Islandi, í kapítalismanum,
og loks í öllum heiminum, ýmis birting-
arform græðginnar; innan úr þeirri sögu
vex önnur saga af tveimur persónum í
bátnum sem umbreytast í bókmennta-
klisjur miðalda: karlsson og konungs-
dóttur, heilagan Georg og hispursmeyna
í hættu, en í ljós kemur að þetta er í raun
saga Hugborgar og Ara klædd í ævin-
týrabúning — þannig kemst sagan heim,
og endar í upphafsaðstæðunum, í bíl-
skúrnum. A sögunni fara fram stöðug
hamskipti — vandi efnahagslífsins raun-
gerist á eyjunum, risaveldin verða að
drekum, drekar verða að hringormum í
fiski, og svo framvegis; veruleikinn
snýst upp í skáldskap sem ekki er stund-
inni lengur sem sýnist, við höldum
kannski stundum að við séum komin á
djúpmið, en erum jafnharðan rifin upp á
nýjan leik.
Allt þetta er í anda karnivalbók-
mennta miðalda og Rabelais, sem og
stórkarlalegur ærslahúmor: öllu er snúið
á hvolf, karl verður kona, vitringur fá-
bjáni, sögumaður 3. persóna o. s. frv.
Munurinn er sá að hér er ekki heiminum
snúið á hvolf, heldur skoðandanum sem
hangir á löppunum.
Og samhliða þessu eru persónur sí-
fellt að ummyndast, en þessar ummynd-
anir eru þegar öllu er á botninn hvolft
aðeins tilbrigði og endurtekningar,
„hliðstæða en samt frávik“, eins og Hug-
borg segir (99). Inga sú sem gift er hang-
anum Helga og Ari Fróðason á í ein-
hverju sambandi við verður „síðasta
hjarðmey hins iðnvædda heims“, Hug-
borg verður Perla Páls sem verður
Krísurófa hengd upp á hárinu, Ari verð-
ur Kallimalli sem verður yngsti bróðir-
inn úr ævintýrinu, sá sem hreppir prins-
essuna og konungsríkið.
I Sögu af manni sem fékk flugu í
höfuðið sleppti hann þeirri flugu og hún
var étin af fugli. Fuglinn át kisa og kisu
át hundurinn og seinast kom ljónið og át
hundinn og manninn. Hér er líka nokk-
urs konar babúskuskrípi: fyrst er Hug-
borg, í hennar stóra búk er Perla Páls,
inni í Perlu er Krísurófa — en innan úr
Krísurófu sprettur Hugborg.
Því eins og hafið er frásögnin síbreyti-
leg og um leið alltaf eins, aldrei og alltaf
söm:
Og Hugborg hélt áfram og sagði að
sérhver frásögn væri lík bátsferð,
stundum í kröppum sjó, stundum í
brimi, stundum á víðu úthafi. Og
enginn skilur til fulls eða veit hvar
hún endar í víðáttunni. Vegna þess
að hugarflugið og skáldskapurinn
skapa víðáttu sem þenst út endalaust
móti endaleysinu sem eykst og vex
út í hið óþekkta og verður til. Og
þótt endapunkturinn sé settur ein-
hvers staðar þá er hver saga endalaus.
Hún er haf sem gufar upp, breytist í
ský, skýið verður að regni, regnið
fellur í haf sem gufar upp í himin
116