Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Blaðsíða 71

Samvitundin og Ijósvakinn
„Hlutfall erlends efnis er of hátt í sjónvarpi" 57%
„Hlutur kvenna er of rýr í Ríkisútvarpinu“ 41%
Kannanir sem gerðar voru haustið 1986 leiddu með öðrum hætti í ljós
samband almennings við ljósvakamiðlana. Þá er einokunin úr sögunni og
hafin samkeppni bæði í hljóðvarpi og sjónvarpi. Samkvæmt þessum könn-
unum hefur ekkert efni í hljóðvarpi jafnmikið aðdráttarafl og fréttatímar
Ríkisútvarpsins (utan fréttatímanna stendur hljóðvarp ríkisútvarpsins hins
vegar mjög höllum fæti gagnvart einkaútvarpinu). Fréttatímar sjónvarpsins
njóta enn meiri hylli.
Ofangreindar tölur eru ekki birtar hér til þess að staðfesta ágæti Ríkisút-
varpsins á einhvern hlutlægan hátt, heldur vakir fyrir mér að gefa vísbend-
ingu um þann hug sem ég tel að almenningur beri til stofnunarinnar og sem
ég tel að sé hliðstæður við afstöðu almennings til skólakerfisins og jafnvel til
kirkjunnar í vissum mæli, en hins vegar gjörólíkur þeim hug sem þessi sami
almenningur ber til dagblaðanna.
A fyrri tímum gegndi kirkjusókn því hlutverki meðal annarra að tryggja
reglulega endurnýjun samvitundarinnar og þar með að efla samheldnina
undir leiðsögn ríkjandi afla. Þess vegna var brýnt, frá sjónarmiði þeirra sem
aðhylltust óbreytt ástand, að fólk sækti kirkju reglulega og þess vegna var
búið svo um hnútana að nýliðarnir í samfélaginu, börnin, öðluðust ekki
þegnrétt í því nema fyrir milligöngu kirkjunnar.
Nú er þetta hlutverk kirkjunnar úr sögunni að heita má en fjölmiðlarnir,
nánar tiltekið ljósvakamiðlarnir, hafa tekið við því að hluta. Laugardaginn
6. desember s.l. sátu 62% fulltíða Islendinga (sem svarar til rúmlega 100 þús-
und manns) við sjónvarpsskjái sína og fylgdust með fréttum Ríkisútvarps-
ins. Þetta kvöld, líkt og þúsund önnur kvöld, sáu þeir kunnugleg andlit
flytja kunnuglegan fróðleik með kunnuglegum hætti. I fréttatímanum er
ekki einungis greint frá nýjum viðburðum og breytingum í veröldinni,
heldur er hlutverk fréttanna, og raunar dagskrárinnar að öðru leyti, ekki
síður að staðfesta ríkjandi heimssýn áhorfandans, fullvissa hann um að flest-
ir hlutir séu enn á sínum stað og lífið gangi sinn vana gang.
Augljóslega er árangursríkast frá sjónarmiði þeirra, sem mest vilja efla
samheldni og samvitund og standa vörð um ríkjandi gildi og ríkjandi valda-
hlutföll, eitthvað eða allt af þessu fernu, að boðskapurinn sé sem einfaldast-
ur og að talað sé til almennings með sem fæstum röddum. Þetta er ein
meginskýringin á því að hugmyndir um afnám ríkiseinokunar í ljósvakan-
um fundu sáralítinn hljómgrunn hjá ráðandi öflum í þjóðfélaginu þar til á
allra síðustu árum. Ríkisvaldið var í höndum borgaralegra afla (Sjálfstæðis-
menn hafa setið í ríkisstjórnum eða stutt þær í 35 ár af þeim 42 sem liðin eru
59