Peningamál - 05.11.2014, Síða 47

P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
4
•
4
47
Það verða óhjákvæmilega skekkjur í hagspám. Sumar eru til komnar
vegna skekkja í þeim líkönum sem notuð eru við spárnar, sumar vegna
ónákvæmra upplýsinga um efnahagsstærðir sem líkönin byggjast á,
t.d. mæliskekkjur, og sumar vegna ófyrirséðra atburða. Athugun á
skekkjum í eldri spám gefur hugmynd um þá óvissu sem er í nýju
spánni auk mikilvægra upplýsinga um möguleg mistök í spágerðinni
og ófyrirséðar kerfisbreytingar í þjóðarbúskapnum. Hvort tveggja
má nýta við frekari þróun á haglíkönum Seðlabankans, notkun þeirra
við spágerðina, endurbætur á vinnubrögðum við greiningu almennt
og framsetningu spáa. Loks verður að hafa í huga að meginmarkmið
spágerðar Seðlabankans er að styðja við mótun peningastefnunnar
og því skiptir mestu að lágmarka þær spáskekkjur sem torvelda æski-
lega framkvæmd hennar.
Þjóðhags- og verðbólguspár Seðlabankans
Þjóðhags- og verðbólguspár Seðlabankans eru gerðar fjórum sinnum
á ári til þriggja ára í senn. Þær byggjast á ítarlegri greiningu á stöðu
þjóðarbúsins hverju sinni. Forsendur um alþjóðlega efnahagsþróun
byggjast m.a. á alþjóðlegum spám og því sem lesa má út úr framvirku
verði um verðþróun helstu hrávörutegunda. Þjóðhagsreikningar eru
helsti grundvöllur matsins á stöðu þjóðarbúsins en því til viðbótar
leggja sérfræðingar bankans sjálfstætt mat á stöðu þess með spurn-
ingakönnunum, samtölum við forsvarsmenn fyrirtækja, stofnana og
aðila á vinnumarkaði og tölfræðilegri greiningu á þróun lykilstærða.
Þjóðhagslíkan Seðlabankans er það tæki sem heldur utan um þessar
upplýsingar. Sumar jöfnur líkansins eru bókhaldslegs eðlis en aðrar
eru hegðunarjöfnur sem metnar eru með tölfræðilegum aðferðum.
Spá bankans, einkum fyrir nýliðinn tíma og næstu framtíð, ræðst
ekki síður af mati sérfræðinga bankans, ýmsum öðrum spálíkönum
og margvíslegum upplýsingum sem ekki eru með í þjóðhagslíkaninu.
Peningastefnan á spátímanum er lykilforsenda í hverri spágerð.
Í þjóðhagslíkaninu er peningastefnan ákveðin með framsýnni pen-
ingastefnureglu þar sem vextir Seðlabankans ákvarðast út frá væntu
frá viki verðbólgu frá verðbólgumarkmiði og framleiðsluspennu.
Þessi regla tryggir að vextir bankans stýri verðbólgu að lokum að
mark miði og haldi henni að jafnaði þar yfir hagsveifluna. Peninga-
stefnureglan í þjóðhagslíkaninu var valin úr hópi slíkra reglna sem sú
regla sem veldur minnstum þjóðhagslegum kostnaði við að tryggja
að verðbólga sé við markmið.1
Verðbólguspár Seðlabankans fyrir árið 2013
Tólf mánaða verðbólga mældist að meðaltali 3,9% á árinu 2013
en verðbólga án áhrifa óbeinna skatta var aðeins minni eða 3,7%.
Megindrifkraftar verðbólgu voru af innlendum toga, þ.e. hækkun
húsnæðiskostnaðar og verðs á almennri þjónustu. Samanlagt skýrðu
þessir liðir að meðaltali meira en helming hækkunar vísitölu neyslu-
verðs á árinu.
Mynd 1 sýnir hvernig til tókst að spá verðbólgu innan ársins.
Eins og sjá má var verðbólgu á fyrsta ársfjórðungi vanspáð en það
snýst við á næsta fjórðungi. Á seinni hluta ársins var verðbólgu yfir-
leitt einnig vanspáð. Sé hins vegar litið til ársins í heild voru spár
bankans mjög nærri lagi (tafla 1); framan af er meðalverðbólgu árs-
ins lítillega vanspáð en frávikið er lítið eða einungis um 0,1 prósenta.
1. Sjá umfjöllun í Ásgeir Daníelsson, Magnús F. Guðmundsson, Svava J. Haraldsdóttir,
Þorvarður Tjörvi Ólafsson, Ásgerður Ó. Pétursdóttir, Þórarinn G. Pétursson og Rósa
Sveinsdóttir (2009), „QMM: A quarterly macroeconomic model of the Icelandic eco-
nomy“, Seðlabanki Íslands, Working Paper, nr. 41. Nýjustu uppfærslu handbókar líkans-
ins er hægt að nálgast hér: http://www.sedlabanki.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=9132.
Rammagrein 3
Reynsla af spám
Seðlabanka Íslands
Mynd 1
Ársfjórðungsleg verðbólga árið 2013
og spár Peningamála
Frávik (prósentur)
Heimild: Seðlabanki Íslands.
PM 2013/1
PM 2013/2
PM 2013/3
PM 2013/4
-0,4
-0,3
-0,2
-0,1
0,0
0,1
0,2
0,3
4. ársfj.3. ársfj.2. ársfj.1. ársfj.