Þjóðmál - 01.03.2013, Side 23

22 Þjóðmál voR 2013
Sjálfur hyggst ég ekki reyna að sanna,
að boðskapur frjálshyggjumanna sé æski-
legur . Ég minni aðeins á, að menn búa
yfir þremur ráðum, þegar þeir girnast
eitthvað, sem náungar þeirra eiga eða
ráða yfir: fortölum, ofbeldi eða kaupum .
Fortölur eiga við í fámennum hópi, þar
sem menn þekkjast og treysta hver öðrum .
Því er það, að valið í fjölmennari hópi,
svo að ekki sé talað um heimsbyggðina
alla, hlýtur að vera um ofbeldi eða kaup,
sverð eða verð . Annaðhvort neyðir maður
náunga sinn til að láta eitthvað af hendi
eða greiðir honum fyrir það verð, sem báðir
sætta sig við . Kerfi frjálsra viðskipta er um
leið kerfi sjálfsprottinnar samvinnu í stað
valdboðinnar . Því fer þess vegna fjarri, að
það sé siðlaust eða jafnvel ómannúðlegt .
Frjálshyggja felur ekki heldur í sér aðdáun
á ágirnd, sem er ein af dauðasyndunum sjö
í kristnum sið . Ágirnd er áreitni, ásælni,
löngun manns í það, sem honum ber ekki .
Jafnframt því sem frjálshyggjumenn hafna
henni, gangast þeir hiklaust við sjálfselsku
sem mikilvægu afli í mannlífinu, enda hljóta
menn að mega elska sjálfa sig eins og náunga
sína . Munurinn á ágirnd og sjálfselsku
er eins og munurinn á fíkn og nautn .
Sjálfselskan er umhyggja manna fyrir sér og
sínum, sjálfsbjargarhvöt, ávinningsvon . Og
máli skiptir, hvaða sjálf menn elska . Séra
Arnljótur Ólafsson sagði í fyrsta íslenska
hagfræðiritinu (1880): „Aðgætanda er, að
sjálfselskan er meginafl mannsins og að
mennirnir eru engan veginn misgóðir eftir
því, hve mjög þeir elska sjálfa sig, heldur
eftir hinu, hvað þeir elska hjá sjálfum sér
og í sínum kjörum .“ Sjálfið býr síðan ekki
aðeins inni í manninum, heldur getur hann
fært það út til annarra . Sú móðir, sem hlúir
að barni sínu, hefur fært sjálf sitt út til þess .
Móðurást hennar er annað og meira en
náungakærleikur, eins og náungakærleikur
er annað og meira en matarást .
Þótt kennt sé í kristnum sið, að við eigum
að elska náunga okkar eins og sjálf okkur,
merkir það ekki nauðsynlega, að við eigum
að elska þá á sama hátt eða jafnheitt og okkur
sjálf og nánustu vandamenn . Í verki getum
við helst elskað náunga okkar með því að
fullnægja þörfum þeirra sem best, og það
gerist í frjálsum viðskiptum á markaði . Kerfi
gróða og taps veitir ómissandi upplýsingar
um, hvernig einn maður getur af eigin
hvötum og ótilneyddur nýtt hæfileika sína í
þágu annarra . Í skiptum manna, sem þekkjast
ekki og treysta ekki hver öðrum, er matarást
skilvirkari en náungakærleikur . Það er að vísu
líka rétt, sem Kristur boðaði, að maðurinn
lifir ekki á brauði einu saman . Margt annað
skiptir máli í lífinu . En maðurinn þarf samt
á brauði að halda, og Adam Smith benti
á, að við væntum ekki brauðs okkar vegna
góðvildar bakarans, heldur umhyggju hans
um eigin hag . Frjálshyggjumenn vilja ekki
stækka sneið eins manns með því að smækka
sneið annars, heldur með stærri brauðum,
blómlegum bakaríum . Jafnframt getur það
verið kostur frekar en galli, að við treystum
F rjálshyggjumenn vilja ekki stækka sneið eins manns
með því að smækka sneið annars,
heldur með stærri brauðum,
blómlegum bakaríum . Jafnframt
getur það verið kostur frekar en
galli, að við treystum frekar á
matarástina en náungakærleik-
ann í viðskiptum ókunnugs fólks
á frjálsum markaði . Kapítalisminn
spyr ekki, hvernig bakarinn sé á
litinn, heldur hvernig brauðið sé á
bragðið .