Dagblaðið Vísir - DV - 05.05.2017, Qupperneq 21

umræða 21Helgarblað 5.–8. maí 2017
leysi og því sem á íslensku er kall-
að „flottræfilsháttur“ – í viðleitni
sinni til að verða auðugur tók hann
endalaust rangar og vanhugsaðar
ákvarðanir sem ekkert gerðu nema
steypa honum í stórkostlegar skuld-
ir, sem hann barðist við alla ævi. Það
var reyndar tvíeggja sem ógæfa því
segja má að skuldaklafinn hafi rek-
ið hann til að vinna við sitt fábrotna
skrifborð að minnsta kosti hálf-
an sólarhringinn mestöll sín full-
orðinsár, þannig að á aðeins tæpum
aldarfjórðungi skrifaði hann meira
en hundrað stór bókmenntaverk,
langmest skáldsögur. Vinnudagur-
inn byrjaði gjarnan um miðnætti og
hann skrifaði skáldsögur í óslitinni
lotu til hádegis, en þá tók við önnur
vinnutörn við prófarkir, bréfskrif og
fleira.
Þessi óhemjulega vinnuharka,
sem var keyrð áfram með kaffi-
drykkju, sumir segja fimmtíu boll-
um á sólarhring, tærði hann að lok-
um upp, svo um fimmtugt var hann
orðinn andlegt og líkamlegt flak og
varð honum að bana. Átti hann þó
enn óskrifaðar margar skáldsögur
sem hann var búinn að leggja drög
að. Það merkilega er að vinnuharkan
og kaffidrykkjan var það sem hann
var lengst af helst kunnur fyrir á Ís-
landi, en í kennslubók í mannkyns-
sögu fyrir menntaskólanema var
hans að vonum getið, en sagt eitt-
hvað á þá leið að hann hafi verið
stórskuldugur vinnuþjarkur og dáið
úr kaffidrykkju. (Þetta kvað vera úr
kennslubók eftir Ólaf Hansson, en
sú bók var með fleiri fyndnum anek-
dótum. Þar mun einnig hafa stað-
ið eitthvað á þessa leið: „Georgíska
eða grúsíska var móðurmál Stalíns.
Orðið mamma á georgísku þýðir
pabbi.“)
Blankheit og höfundarréttur
Hin stórkostlegu peningavandræði
Balzacs eru vissulega undrunarar-
efni nútímafólki þegar tekið er til-
lit til útbreiðslu hans og vinsælda,
því hann var ekki aðeins metsölu-
höfundur í sínu heimalandi, heldur
einnig í Þýskalandi, Rússlandi, Bret-
landi og Ítalíu svo eitthvað sé nefnt,
en slíkt myndi á okkar tímum tryggja
mönnum vægast sagt rúman efna-
hag. En þá er þess að gæta að á dög-
um Balzacs var höfundarréttaröryggi
mun lakara en síðar varð; Bernarsátt-
málinn var til að mynda ekki gerður
fyrr en hálfri öld eftir andlát hans. Al-
gengt var að höfundar á hans tím-
um semdu bara um vissa greiðslu á
síðu eða örk, en að útgefendur hirtu
síðan allan aukaágóðann ef salan
yrði góð. Í heimalandinu, Frakk-
landi, gat hann að vísu samið um
góð kjör eftir að hann hafði náð sinni
frægð og vinsældum, en utan lands-
ins var hins vegar allt á floti. Þannig
var það til dæmis að um leið og ný
Balzac-bók kom út í París var hún
umsvifalaust kópíéruð og prent-
uð í risaupplagi handan landamær-
anna, í frönskumælandi Belgíu, og
ódýrum risaupplögum þaðan dreift
um allt Frakkland, án þess höfund-
urinn fengi eyri fyrir það. Samtíma-
maður Balzacs og álíka vinsæll var
hinn enski Dickens, sem naut líka
óhemju útbreiðslu í Bandaríkjunum,
en mun hafa móðgað marga vestan-
hafs og þótt vera með kvabb er hann
í boðsferð til vestrænu heimsálf-
unnar fór að nefna þá staðreynd að
hann fengi aldrei neitt fyrir sölu og
dreifingu verka sinna þar. Kannski
má segja að nefndir höfundar, frá
fyrri hluta nítjándu aldar, hafi búið
í því sæluríki og útópíu sem Píratar
vilja innleiða á ný, að öllu sé stolið
en hugverkasmiðir lifi síðan á sníkj-
um og betli.
Endalaust glaðlyndi og sögur
En svo við víkjum aftur að hinni ný-
útkomnu bók, ævisögu Balzacs eft-
ir Stefan Zweig, þá er það Sigurjón
Björnsson sem skilar okkur henni í
frábærri þýðingu, en Skrudda gefur
út og á heiður skilinn fyrir. Zweig var
árum saman að viða að sér gögnum
og heimildum, en eitthvað af því glat-
aðist honum þegar hann hraktist af
sínum heimaslóðum í byrjun seinna
stríðs; höfundurinn fyrirfór sér eins
og margir vita í Brasilíu á styrjaldar-
árunum og bókin kom svo út í stríðs-
lok. Og mannlýsingin, portrettið af
Balzac, er algerlega konunglegt. Höf-
undurinn vann og vann, einn síns
liðs að sjálfsögðu, en
þegar hann fór út á
meðal fólks þá kunni
hann sig ekki, lét
sauma sér fáránlega
æpandi hefðarföt
og gekk með hlægi-
leg montprik; hann
gleymdi jafnframt
að reima skóna og
lét sér nægja að
kemba hárlubbann
með dökkum olí-
um sem svo láku í
stofuhita yfir and-
litið. Hann var að
vísu alltaf í góðu skapi, þótti frábær-
lega fyndinn og orðheppinn og sögur
og brandarar streymdu upp úr hon-
um hvar sem hann fór, en enginn
annar kom að orði og hann gleymdi
öllum kurteisisreglum; allir vissu að
hann var snillingur á sínu sviði en
það dugði ekki til, hann var álitinn
einhvers konar furðufyrirbæri, og
mislukkuð kvennamál
hans, alls konar ótíma-
bærar bisnesshugmynd-
ir, húsbyggingar og fjár-
málaævintýri sem hann
hellti sér út í með hrak-
legum árangri, allt leiddi
þetta til þess að hann
varð að eilífu að athlægi,
var endalaus skotspónn
háðs og gríns Parísar-
blaðanna og slúðurdálk-
anna. En ekkert sló hann
út af laginu, hann gat
endalaust hlegið, spaug-
að og unnið að sinni list;
meira að segja þegar hann var settur
í skuldafangelsi og hafður vikum
saman í opnu rými innan um sam-
ansafn glæpa- og misindismanna,
þá fékk hann bara til sín einfalt borð,
koll, pappír, blek og fjaðrapenna og
hélt áfram að skrifa meistaraverk í
prísundinni.
Svona menn eru nokkurs virði. n
Sigurjón
Björnsson
Þýðing hans
á Balzac er
frábær.
Mynd Sigtryggur Ari
Sölureikningur
www.avaxtabillinn.is • avaxtabillinn@avaxtabillinn.is • 517 0110
Gómsætir veislubakkar,
sem lífga upp á öll tilefni.
Er kannski heilsuátak
framundan?
Ávextir í áskrift kosta um 550 kr.
á mann á viku og fyrirhöfn fyrirtækisins
er engin.
vaxtareikningur
Ávaxtaðu betur
Á
H
ö
n
n
u
n
: I
n
g
va
r
Ví
ki
n
g
ss
o
n