Tíminn - 23.12.1942, Blaðsíða 8

8
TÍ MINN
"V" eturinn
Eftir Bjarna Thorarensen.
Hver ríður svo geyst
á gullinbrúvu,
háfan of hifin,
hesti snjálitum,
hnálega hristanda
hrímgan makka,
eldi hreyfanda
undan stálsköflum?
Ei hinn ítursterki
afli þó beitir
magnlítil, grænlit við
moldarbörnin,
mjúklega svæfir,
svo megi ei finna
eymdir þau
ellidauða.
Glóir á gunnsnörpum
grásteind brynja,
hangir ísskjöldur
hal á öxlum;
vindur stendur svalur
af veifan skálmar,
norðljósa brúskur
bylgjar á hjálmi.
Kemur svo allur
og kreistir í sterka
jörðu járnarma
og jörðu kyssir;
verður hún þunguð
af þeim viðskiptum,
velur svo ljósmóður,
sem Vor nefnist.
Hann er riðinn frá
heimum Miðnáttar,
aflbrunni alheims
og ótta munaðar;
mun ei vor una
né vellyst þar aldri,
í Segulheimum,
á Segulfjöllum.
Elli hann ei kennir,
þó eldri sé heimi
og guði jafngamall;
lifa mun hann öllum
lengur veröldum
og of lík þeirra líða.
Sagt er fyrir Vori
Vetur flýi;
hvergi þó hann flýr,
en færist ofar,
Vor skríður undir,
Vetrar er yfir
bringa breið,
um bláloft gnæfandi.
Aldrei hinn frægi þó
fjarlægist svo,
að hann heims
hjóláss sleppi
endum tveim,
eða yfirgefi
jarðar neitt,
það næst er himni.
Afl vex því öflga,
er hann það nálgast,
harðnar Fjörgyn
hans í faðmlögum;
hverfist í demant
dreyri hennar,
en grænló skikkju
gránar og hjaðnar.
Sést því á
sumri miðju
fjalls á skrauthúfum
skartið vetrar —
því vill ei heldur
þiðna á vori
himinhrím
á höfði’ öldunga.
ir allóreglulegu fornyrðislagi. Þó er ein
vísan með Ijóðahætti. Eru auðfundin áhrif
Eddukvæða á formið, en óreglan í kveð-
andinni er af rómantískum toga, og kenn-
ir þess víða í kvæðum Bjarna, að hann er
ekki mjög nákvæmur í þessum sökum,
einkum þó, er hann yfkir undir hinum
fornu lögum. Fleira er það en hátturinn
einn, sem bendir til fornkvæðanna, t. d.
þetta upphaf: „glóir á gunnsnörpum grá-
steind brynja.“ Þess er þó vert að geta, að
það er ekki sök fornskáldanna, er Bjarni
talar um steind'a brynju. Sú villa er hon-
um sjálfum að kenna. En gráserkjað lið
hefir hann haft í huga, er hann yrkir
þetta. Heiti jarðar: Fjörgyn, tekur hann
úr Eddu beinlínis (eða þá úr rímum, sem
gildir einu). Segulheimur og Segulfjöll
minna á örnefni í Helgakviðu.
Aftur á móti er sumt í kvæðinu suðrænt
að uppruna. Fyrst og fremst riddara-
myndin í tveim fyrstu vísunum: Skjöld-
urinn á herðum og brúskurinn á hjálmi
riddarans minnir strax á einhverja af
hetjum Hómers. Það breytir engu, þótt hér
sé brúskurinn úr nofðurljósum, i stað
taglsins á hjálmi Hektors. Þá talar Bjarni
um hjólás heimsins. Hann á hér efalaust
við heimskaut jarðar. En nær er mér að
halda, að þessi hugsun sé komin til Bjarna
frá einhverjum klassiskum höfundi, en að
hún sé honum innblásin af landafræð-
inni. Þetta getur nægt um búning kvæð-
isins og einstök framsetningaratriði. Og
þá komum við að uppistöðu þess, megin-
hugsuninni. Hún virðist vera þessi í stuttu
máli: — Veturinn er ímynd hreystinnar;
hinnar heilbrigðu orku, sem viðheldur líf-
inu og varnar því, að það koðni útaf í ves-
aldóm og munaðarsýki. Knýr til nýrra
dáða, þar sem dugur er fyrir, en þar sem
lífskrafturinn er þorrinn og hrörnunin á
öðru leiti, er hann voldugur lausnari.
Norðrið er heimkynni hans. Himininn og
jörðin ríki hans. Æska og elli, líf og dauði
er í hans valdi, hann er uppspretta hvors
tveggja — alls þessa. Það er auðvelt að
leiða út af þessu dálítinn Darwinisma, sem
skáldið hefir sjálfsagt ekki vitað af. En
einkum ber hugmynd þessi vott um það,
sem kallað var hér á undan norræn, íslenzk
rómantík.
Eins og áður var drepið á, þá var uppi
ákaflega sterk þjóðernishreyfing á Norð-
urlöndum og yfirleitt meðal germanskra
þjóða fyrstu 3—4 tugi 19. aldar, einkum
eftir það er lauk Napoleonstyrjöldunum.
Ógæfa sú og efnatjón, sem þær leiddu yfir
löndin, og hins vegar ný efling einveldisins
af Guðs náð fyrir þrælabrögð hins helga
sambands, knúði hugina til þess að leita
fróunar og frelsis í viðreisnar- og fræðslu-
starfi heima fyrir og í kyrþey. Hið stór-
pólitíska glæfraspil hafði endað með hruni
og hrellingu. En hrellingin rauk fljótt af.
Menn jöfnuðu sig og þá fór brátt að dreyma
sæla drauma um hefndir og eyðileggingu
að nýju.
Mitt í þessum umbrotum öllum kom forn-
fræðin beint upp í fangið á þessum órólegu
sálum, og áhrifanna var ekki langt að
bíða. Aldrei hefir nein gullnáma, sem sög-
ur fara af, orðið tilefni jafn gífurlegra
spekúlationa. Mönnum varð þegar í upp-
hafi ljóst, að hér var fólginn ógrynnis auð-
ur dýrlegra minninga og minja. Ljómi
fortíðarinnar varð í senn raunabót og fyr-
irheit. Hin forna gullöld norænna þjóða
varð í augum þeirra ennþá glæsilegri en
hin klassiska hafði nokkru sinni verið.
Hvað voru Rómverjar hinir fornu annað
en siðlausir, hjátrúarfullir og hugmynda-
snauðir ruddar hjá hinum germönsku
þjóðum, sem skapað höfðu önnur eins
listaverk að speki og andagift — jafn dýr-
legan ávöxt rótgróinnar og auðugrar
menningar eins og t. d. Völuspá og ótal
.fleiri þvílík kvæði, varðveitt og glötuð, um
það leyti, er Kristur var líflátinn í Jerúsa-
lem!
Hér er ekki tími né tækifæri til þess að
rekja heilaspuna manna um fornöld Norð-
urlanda meðan þær rannsóknir voru í
barndómi. En þeir, sem vilja, geta fræðst
um það af ritgerðum og einkum sagnarit-
um frá þessum tímum. Það nægir auk
heldur að líta ögn í rit þeirra Keysers og
Munchs til þess að fá þó nokkra hugmynd
um það. Reynsluvísindin og aðferðir
þeirra voru enn í bernsku að kalla — en
rómantíkin, hugmyndaflugið var óspart á
aðstoð sinni. Það var í ljósi þess hugsun-
arfars og „nýju“ speki, að jafn óskáldgefinn
maður og prófessor Finnur Magnússon les
langt mál — og það bundið auk heldur —
út úr regn- og fokrákum á kletti á Runamó.
En Bjarni Thorarensen yrkir undir þess-
um sömu áhrifum kvæðið um veturinn,
sem í senn er dýrðaróður karlmennskunn-
ar og hvöt til þjóðarinnar, sem hann
elskar.
Þorkell Jóhannesson.
Leiðrétting. í upphafi þessarar greinar,
7. bls., 2. dálki, hafa fallið úr tvær línur í
prentun.Á eftir kaldgeðjaðri í 23. línu of-
an frá á að standa: og ekki eins tilfinning-
arríkra, hlyti að verða andvana óskapnað-
ur. Ég get ekki stillt o. s. frv.
KOLBEINN HÖGNASON:
góíauísur
Eldur á arni
■ylgeisla ber.
Boðskapur barni
boðaður er:
Ljóma hjá lýði
Ijósanna fjöld.
Frelsarinn fríði
fœddist í kvöld.
' Hátíð er hafin
heims, fögur jól.
Vonin er vafin
vori og sól.
Boðskapar bjarta
blessunarmál:
Hátíð í hjarta.
Hátíð í sál.
Ljóskrónur Ijóma,
lýsa upp torg.
Heilagra hljóma
hringing í borg.
Klukkurnar kalla:
Kom þreytta sál.
Fánýt lát falla
fordildarmál.
Ljósið guðs Ijómar,
lyftir — og skín.
Himininn hljómar,
hrópar til þín:
Fegurð og friður
fer yfir lönd.
Alla ver yður
alfö$ur hönd.
Háleita, hljóða,
heilaga nótt.
Gjöfin hins góða
guðsveikri drótt.
Hníg mér í hjarta
himneska þrá!
Barnið guðs bjarta
bið ég að sjá.
GLEÐII EG JOIL!
Efnalaug Reykjavíkur
GLEÐILEG JÓL!
Múlarinn