Tíminn - 23.12.1942, Blaðsíða 16

16
T f M I N N
Pálmí Eínarsson:
Frá Grímsey
Póstbáturinn Ester frá Akureyri rennir
sér inn á lenguna á Grenivík við Eyjafjörð,
góðviðrismorgun einn í byrjun september
1941. Á bryggjunni bíðum við hans þrír
félagar, ásamt fyrirferðarmiklum farangri
mælitækja, auk þess farangurs, sem venju-
lega fylgir hverjum ferðamanni. Einn mæt-
ur borgari Grenivíkur víkur sér að okkur
og spyr: „Hvað á nú að fara að mæla?“
„Ferðinni er heitið til Grímseyjar". Borg-
arinn yptir öxlum um leið og hann gefur
mér að fararnesti sitt ágæta svar. „Lofið
þið Grimseyingum að lifa í friði og farið
ekki að gera þar neina breytingu til um-
bóta.“ Með þessa góðu ráðleggingu í huga
förum við um borð í bátinn og hefjum
Grímseyjarför.
Það er stafalogn um allan Eyjafjörð, en
lágur, dökkur þokubakki lykur fyrir
fjörðinn, og bendir allt til, að ekki sé
hann lygn útifyrir. Þegar út úr firðinum
kemur, er veltingur bátsins orðinn hæfi-
lega mikill fyrir landkrabbana, en þó ekki
meiri en svo, að maður reynir að halda sér
ofan þilja til að njóta landsýnarinnar, og
ekki hvað sízt til að sjá Grimsey rísa úr
sæ.
Það er bjart að líta inn til fjarðarins, en
ísgrá þokan hylur Grímsey, svo við sjá-
um fyrst móta fyrir henni, þegar við erum
á miðju Grímseyjarsundi, og þokan virðist
hvíla yfir henni, eins og úlfgrá mara. Hún
kemur fram og hverfur aftur í þoku-
þykknið. Það fer lítið fyrir henni í hinu
viðáttumikla hafi, og manni verður á að
spyrja sjálfan sig, hvort eigi sé hér fram-
undan útsker eitt.
Eftir sex stunda ferð, er báturinn kom-
inn til Grímseyjar. Fyrsta, sem mætir auga
gestsins, er lítil steinbryggja við vík eina
á vestanverðri eynni. Húsaþyrping við
sjóinn og dreifð byggð meðfram allri
strandlínu eyjarinnar vestanverðri.
Til þess að kynna lesandanum Gríms-
ey, er bezt að velja sólbjartan dag, þegar
hvergi sér ský á lofti. Við göngum upp á
eyna austanverða og staðnæmumst á hæð-
unum við Hólatjörn og erum þá stödd
100 metra yfir sjávarmál. Það sem veitum
fyrst athygli er landsýnin.
f björtu veðri sézt allt norður að Rifs-
tanga á Melrakkasléttu. Leirhafnarfjall ber
nokkru sunnar og enn innar Rauðugnúpar
og fjallgarðarnir inn af Axarfirði. Tjörnesið
sézt þaðan mjög vel frá Valadalstorfu að
Húsavíkurfj'alli, en fyrir miðjum Skjálf-
anda bera fjöllin á Mývatnsöræfum hæzt
við, allt til Herðubreiðar. Vestan við
Skjálfanda rísa Kinnarfjöllin hæzt úr sæ,
brött, en tignarleg. Vestan þeirra ber við
lægð í hálendið þar, sem Flateyjardalur
skerst í gegnum það allt inn til Fnjóska-
dals. Inn á milli fjallgarðanna, vestan við
Flateyjardalinn, sézt vel þar sem firðirnir
skerast inn í hálendið, austast Hvalvatns
fjörður, þá Þorgeirsfjörður og Keflavík
rétt austan við Gjögurinn.
Eyjafjörður vestanverður blasir við í
suðvestri inn að mynni Svarfaðardals. Lýk-
ur Gjögurinn fyrir útsýn lengra inn. Betur
sér þó inn í Ólafsfjörðinn og Héðinsfjörð-
inn. f sjónauka greinum við hús og bæi,
slegin tún, og glitrandi læki í giljum brattra
hlíðanna. Enn vestar sézt til Sigluness og
Sauðaness, sitt hvorum megin Siglufjarðar,
en framundan Sauðanesi ber yfir hafflöt-
inn dökka rönd. Þar sjáum við vestur á
Skaga. Þegar við lítum norður á bóginn,
verður að vísu fyrir okkur sléttur haf-
flöturinn, en hann getur átt sína töfra,
litauðuga og breytilega, og manni verður
orðfátt til að gefa af því skýra mynd.
Þá litumst við um á eynni sjálfri. Gríms-
ey er 5 km.«löng frá norðri til suðurs og
2 km. breið frá höfðanum norðan við Sand-
vík að Handfestargjá. Flatarmál allrar
eyjarinnar er um 500 ha. Eyjunni hallar
móti suðvestri og er öll byggðin á eyjunni
vestanverðri. Að austanverðu er eyjan sæ-
brött og liggja bjargbrúnir 20—90 metra
yfir sjávarmál. Suðurhluti eyjarinnar er
byggður upp af stuðlabergi, og má fullyrða
að jafn stórfenglegt og fagurt stuðlaberg
fyrirfinnst ekki annars staðar á landinu.
f vikunum, sem skerast inn í björgin,
mynda hin reglubundnu stuðlabergs lög
hina ákjósanlegustu fyrirmynd að „parket“
gólffleti.
Landslag í Grímsey er mishæðótt. Um
miðbik eyjarinnar skiptast á hæðarbungur
og misd^júpar hvilftir, er sumar hafa hlot-
ið þá frægð að bera dalsheiti, eins og Gá-
dalur á sunnanverðri eyjunni. Nyrzti tangi
eyjarinnar, svo nefndur eyjarfótur, er hall-
andi grasflötur, sérkennilegur og fagur,
því nær aðskilinn frá öðru gróðurlendi eyj-
arinnar af Köldugjá að austan og Skegl-
ungagjá að vestan. Þessi litli grasflötur
við' hið yzta haf er allajafna svo þéttset-
inn af bjargfuglinum, að hvergi sér til
jarðar, og ég fullyrði, að betri skemmtun
er ekki hægt að veita sér en að dyelja
þar daglangt í góðu veðri með bjargfugl-
inum einum og athuga háttu hans og
störf.
Jarðvegur (^rímseyjar er leir og sand-
blandin moldarjörð. Jarðvegsdýptin er
misjöfn. Koma fram sums staðar í hæðun-
um klettar og grjót, einkum á syðri hluta
eyjarinnar. Samfelt mýrlendi fyrirfinnst
ekki á eyjunni, en mýragróður er þó til
þar á nokkrum stóðum. Aðalgróðurinn eru
jurtir af grasaættinni og má því segja, að
skiptist á hreint valllendi og valllendis-
blandað mólendi þar sem ræktin er minnst,
en mosar meira áberandi. í útlendi eyjar-
innar er ræktunin mest út frá björgunum.
Hefir það ræktast vegna áburðar frá bjarg-
fuglinum. Á hæðunum er gróðurfarið víða
óræktarlegt, en hvergi vottar fyrir upp-
blæstri, er til tjóns megi telja. Engar upp-
sprettur eða lækir eru á eynni, en þar eru
þrjár tjarnir, sem að einni undanskilinni
þorna þó í þurrkum. Vatnsból eyjarinn-
ar eru brunnar, er jafnan þrjóta í þurrka-
sumrum og er þá allt neyzluvatn sótt í
Hólatjörn á austanverðri eynni, um li/2
km. frá byggðinni. í Stóraskarði, norðan
við Básavík, koma fram Smálindir úr berg-
inu, vatn sem aldrei þrýtur, og er það vígt
af Guðmundi hinum góða Hólabiskupi.
Magn aðallindarinnar er 4 lítrar á mínútu,
en nokkrar smærri vatnsæðar eru þar á
dreif milli berglagá, og er heildarvatns-
magn, er þarna mætti fá, 6—10 lítrar á
mínútu. Það er 26 metra berg niður að
fara til að sækja vatnið og um 30 metra
niður að neðstu lindinni.
í Grímsey eru 10 lögbýli eða jarðir. Hafa
þær allar úrskipt heimaland sitt, sem er
um 160 ha. að flatarmáli alls. Hinn hluti
eyjarinnar er sameiginlegt ‘beitarland, „al-
menningur", og hefir hver' bóndi afnota-
réttindi í honum að tiltölu við jarðarstærð.
Skipti Grímseyjar eru forn og má telja þau
hin merkilegustu, hvað stærðahlutföll jarð-
anna koma vel heim við hið forna mat á
þeim, þó er svo til tekið í öllum landa-
merkjalýsingum jarðanna, að ofan ráði
landamerkjum móti almenningi brún.sú,
sem ber við loft heiman að sjá frá hyerj-
um bæ. Þetta virðist við fyrstu sýn að vera
ónákvæm landamerkjalýsing, en þeir
gömlu menn, sem hana sömdu hafa náð
óvenju góðu samræmi milli landstærða og
verðmats hinna einstöku jarða.
Ræktað land í Grímsey er 26,6 ha. Túnin
gefa af sér um 1100 hestburði af töðu hin
síðari ár. Garðrækt hafa flest heimili og
voru garðarnir sérstaklega vel hirtir.
Meðaluppskera hefir verið 41 tunna af
kartöflum.
Framteljendur búpenings eru um 20 og
hefir meðaltal fyrir bústofnseignina verið
þessi síðustu 6 ár: 5 hross, 27 nautgripir,
390 sauðfjár, 156 hænsni.
Hlunnindatekjur jarðanna eru aðallega
eggja og fuglatekjan af svartfugli, fýlunga
og lunda. Fuglatekjan hefir hin síðustu ár
verið 8—10 þúsund af bjargfugli. Dúntekja
er mjög lítil, ekki nema 5—6 kg. Rekafjörur
eru umhverfis alla eyna.
Grímseyingar eru ötulir sjómenn. Það er
hafið umhverfis eyna, sem er gullkista
þeirra. Skipakostur þeirra er að mestu
opnir trillubátar og smærri mótorbátar.
Þegar fiskgengd er mikil, þá er ekki mikið
sofið í Grímsey. Þar stunda allir sjóinn.
Þeir yngstu eru 6—8 ára. Þeir fiska við
klappirnar umhverfis eyna, og séð hefi ég
þá draga þar málfiska. Þegar þeir eru 8—10
ára, drengirnir, fara þeir á skekktu út í
hafnarmynnið og fiska þar. Allir eldri
drengir telja sig meiri sjómenn en svo, að
þeir fiski í landsteinunum. Þeir fara á
opnum bátum á haf út, eða vinna að fisk-
inum í landi. Ef hafnarbætur hefðu verið
gerðar í Grímsey, er Grímseyingar hefðu
verðleika til að fá, vegna dugnaðar síns
sem sjómenn, þá er vafasamt að aðrir út-
gerðarstaðir norðanlands stæðu Grímsey á
sporði að því er aflamöguleikum við kæmi.
Enda er sú þjóðsaga til, að ekki þurfi ann-
að til sjósóknar í Grímsey en róa út íyrir
landsteinana og dýfa hendi í sjóinn, þá
standi fiskur á hverjum fingri.
í ágústmánuði 1941 voru heimilisfastir
Grímseyingar 117. Margir Grímseyingar
eru aðfluttir úr útsveitum í Eyjafirði og
Þingeyjarsýslu, ennfremur nokkrir Skag-
firðingar. Meiri hluti fólksins er þó inn-
fæddir Grímseyingar. Fólkið er frjálslegt
og djarflegt í allri framgöngu. Grímsey-
ingar hafa verið taflmenn góðir og í bóka-
safni þeirra er mikill fjöldi fræðirita um
skáklist. Bókasafn sitt fengu þeir að gjöf
frá erlendum manni, próf. Willard Fische,
en það hefir mikið verið aukið fyrir atbeina
fyrrverandi sóknarprests þeirra, sr. Matt-
híasar Eggertssonar.
Fjarlægðin frá landinu hefir marga örð-
ugleika í för með sér fyrir Grímseyinga.
Verzlun hafa þeir að vísu, — útibú frá
Kaupfélagi Eyfirðinga. En einustu sam-
göngur við eyjuna, sem fastbundnar eru,