Tíminn - 23.12.1942, Blaðsíða 9

T f M I N N
9
Jónas Jónsson:
Hallgrímskirkja í Reykjavík
Fyrir nokkrum árum var ég á ferS í
Noregi og kom til Þrándheims. Mér lék
meðal annars hugur á að sjá hina fornu
dómkirkju, og hversu unnið væri að end-
urbyggingu hennar. Ein af ástæðunum til
þess, að ég vildi sjá þá kirkju, var sú, að
þar gat að líta fyrirmynd, sem orðið gat
til eftirbreytni fyrir okkur íslendinga. Við
áttum enga þjóðlega höfuðkirkju, sem
telja mætti virðulegt tákn hins endur-
fædda þjóðveldis.
Norðmenn höfðu reist sér í Þrándheimi
dýrlegt gotneskt musteri á blómaöld hins
kaþólska tímabils, áður en helský danskr-
ar kúgunar lagðist yfir landið. Erkibiskup-
inn, sem réði yfir Noregi og íslandi, hafði
þá meginsetur sitt í Þrándheimi. Hin
mikla dómkirkja var reist af erkibiskup-
inum og var táknræn um auð og völd kirkj-
unnar.
Síðan hófst hnignunaröld Noregs. Við
og við kviknáði í kirkjunni, ýmist vegna
ljósa eða út frá eldingum. Það var reynt
að bæta þann skaða, en alltaf minnkaði
vegur kirkjunnar, eftir því sem veldi Nor-
egs hnignaði. Með siðabótinni hvarf erki-
biskupsstóllinn með auð sínum og valdi.
Danir byrjuðu að flytja fé og. skartgripi
frá Noregi til Kaupmannahafnar. í styrj-
öldinni við Svía var barizt um Þránd-
heim. Þá voru hinar miklu hvelfingar og
turnar kirkjunnar eyðilagðir af eldi og skot-
hríð. Hinir miklu veggir stóðu eftir, eins
og talandi tákn um forna menningu og
eftirfylgjandi eyðileggingu. Svíar settu þá
skúrþak á nokkurn hluta kirkjunnar og
höfðu þar stríðshesta sína. Það er dýpsti
öldudalurinn í sorgarsögu Þrándheims-
kirkju.
Síðan liðu margar dimmar aldir. En
1814 náðu Norðmenn raunverulegu sjálf-
stæði og byrjuðu að rísa á legg að nýju.
Landið var hvarvetna vanrækt og í nið-
urlægingu eftir margra alda yfirstjórn er-
lendra manna. Hálf öld leið þar til Norð-
menn töldu sér fært að ráðast í að endur-
reisa dómkirkjuna í Niðarósi. Það var.
mikið verk og dýrt. En norska þjóðin var
að endurvinna sjálfstæði sitt og endur-
skapa norska menningu. Dómkirkjan í
Niðarósi hafði verið mesta og fegursta
byggingin í hinum forna Noregi. Metnað-
ur Norðmanna krafðist, að kirkjan yrði
endurreist í allri sinni fornu dýrð. Svo
hófu Norðmenn verkið. Stórþingið veitti
árlega fé til verksins. Þegar ég kom þar
skömmu áður en yfirstandandi styrjöld
skáll á, hafði ríkissjóður Norðmanna lagt
fram til kirkjunnar tæplega 30 miljónir
króna. Það samsvaraði því að íslendingar
hefðu lagt til dómkirkju í Reykjavík nokk-
uð á aðra miljón króna, eftir því, sem
verðgildi peninganna var á þeim tíma.
En það var ekki aðeins norska ríkið,
sem lagði fram ríflegan skerf til endur-
reisnar dómkirkju í Niðarósi. Þangað
streymdu gjafir frá þjóðræknum Norð-
mönnum hvarvetna úr landinu og frá
norsku fólki í útlöndum. Þar gat að líta
dýrmætustu glermálverk í hinum miklu
gluggum, geisimikla silfurkransa, og fjöl-
marga dýrmæta og fagra skartgripi til að
prýða sem mest þetta veglega hús.
Hver er ástæðan til að norskir borgarar,
karlar og konur, og norska ríkið leggja
fram miljón eftir miljón í hálfa öld til að
endurreisa guðshús, sem erlendir her-
menn höfðu um eitt skeið gert að hest-
húsi? Ég hygg, að svarið sé auðfundið.
Norðmenn vildu mæla stórhug sinn og
metnað á svo erfiðan mælikvarða. Norska
ríkið og norska þjóðin varð að eiga höfuð-
kirkju, sem væri samboðin fortíð og nú-
tíð norsku þjóðarinnar.
Meðan ég reikaði um undir hinum fögru
endurreistu steinhvelfingum Þrándheims-
kirkju, hvarflaði hugurinn heim til Reykja-
víkur. Á kaþólska tímanum höfðu forfeð-
ur okkar reist margar fagrar kirkjur og
búið þær miklu skrauti. En þjóðin átti
ekkert varanlegt byggingarefni. Hinar
miklu og glæsilegu fórnir kaþólska tíma-
bilsins hurfu í sjó gleymskunnar. Eldur
og regn eyðilagði hin haldlitlu guðshús
miðaldakirkjunnar. Gamlir íslenzkir mál-
dagar herma nokkuð frá þessum ríkmann-
legu kirkjum. En þær eru löngu horfnar,
án þess að nokkrum sé um að kenna. Fyr-
ir nálega einni öld reisti danska einvalds-
stjórnin allstóra, en að öðru leyti mjög
fátæklega kirkju í Reykjavík. Á þeim
tíma var þetta stórmannlegt átak og með
nokkurri viðgerð má bæta þá kirkju svo, að
hún verði um langa stund fjölsótt guðs-
hús í höfuðstaðnum. En hún getur aldrei
orðið íslenzk höfuðkirkja. Hún er byggð
af erlendri þjóð, á niðurlægingartíma.
Hún ber lítil merki um ísland eða íslenzka
menningu. Þess er heldur ekki að Vænta.
Engin þjóð byggir þjóðleg minnismerki
nema fyrir sjálfa sig.
Reykjavík hefir vaxið mikið á þessari
öld. íbúatalan hefir margfaldazt. En
kirkjurúmið hefir lítið aukizt. Fríkirkjan
er raunverulega eina viðbótin á vegum
mótmælendastefnunnar. Kaþólska kirkjan
er bæjarprýði. En söfnuðurinn, sem þang-
að sækir, er ekki jafn fjöilmennur og
hvað kirkjan er stór og fögur. Samt varð
vart tveggja hreyfinga í Reykjavík, sem
stefndu að sama marki. Annars vegar
þurfti að fjölga safnaðarkirkj um í Reykja-
vík. Hins vegar þurfti hin unga frjálsa
þjóð á íslandi að eignast sína dómkii'kju,
sitt tákn um menningu og þjóðarsjálf-
stæði. Þessir tveir straumar hafa nú sam-
einazt í eina elfu. Þar er stefnt að því,
að reisa á Skólavörðuhæðinni höfuðkirkju
íslendinga, íslenzka dómkirkju, handverk
og listaverk íslenzkra manna, tákn hins
unga, endurreista þjóðveldis. Jafnframt
yrði þessi dómkirkja stærsta og mesta
guðshús hinna lútersku safnaða í höfuð-
staðnum.
Laust fyrir 1930 hóf safnaðarstjórnin í
Reykjavík undirbúning þessa máls og fékk
nokkra menn til að keppa um verðlauna-
teikningu. Þrír menn tóku þátt i þessari
samkepni, án þess að af því yrði nokkur
varanlegur árangur. Þess var heldur ekki
að vænta, því að málið var ennþá óundir-
búið. Safnaðarstjórnin í Reykjavík hélt
því málinu vakandi, og árið 1937 ritaði þá-
verandi ríkisstjórn Guðjóni Samúelssyni
bréf, þar sem honum er tjáð, að safnaðar-
stjórnin í Reykjavíík hafi farið þess á leit,
að honum yrði falið að teikna og standa
fyrir byggingu Hallgrímskirkju á Skóla-
vörðuhæð.
Guðjón Samúelsson tók nú að sinna
málinu, en átti þó í fyrstu nokkuð ann-
strangt, meðan hann hafði háskólabygg-
inguna í smíðum. En eftir að því stórvirki
var lokið, tók Guðjón Samúelsson til ó-
spilltra málanna með Hallgrímskirkju.
Teikningum var lokið í vor sem leið. Húsa-
meistari lét þá gera líkan af kirkjunni, sem
var til sýnis á fjölförnum stað í bænum og
vakti almenna aðdáun. Safnaðarstjórnin
samþykkti fyrir sitt leyti gerð og skipulag
hinnar nýju kirkju. Biskup landsins, Sig-
urgeir Sigurðsson, veitti málinu mikinn
stuðning. Fjölmenn nefnd var sett til að
vinna að almennri fjársöfnun til kirkju-
gerðarinnar. Bygginganefndin fékk leyfi
til að hafa happdrætti um heilt íbúðar-
arhús í Reykjavík. Safnaðist með þessum
hætti allmikið fé.
Hallgrímskirkja, séð frá Skólavörðustíg.
(Myndina gerði Vigfús Sigurgeirsson).