Tíminn - 23.12.1942, Blaðsíða 19

Krístindómur og lýðræði
Framh. af 11. síðu.
IV.
Gerum okkur grein fyrir helztu nýjung-
unum, sem kristin siðfræði hefir fært nor-
rænum þjóðum. Það var fullkomin nýjung,
að kristindómurinn setti manninn í beint
og milliliðalaust samband við guð réttlæt-
isins. Það er að vísu trúarlegt afrek, en gott
að gera sér það ljóst og vita það, þegar við
hugsum um siðfræði kristindómsins. Trú
og siðfræði er þar vitanlega í órofasam-
bandi. Trúarlegar hugmyndir og siðfræðin
mótast hvort með öðru.
Kristindómurinn færir út og víkkar fé-
lagshugsjón mannsins. Hann boðar mönn-
unum allsherjar fóstbræðralag. Það, sem
áður var einstakra manna, á nú að ná til
allra. Kristindómurinn er byggður upp á
þeirri skoðun, að maðurinn hafi í sér
möguleika til að lifa lífinu sæll og glaður.
Ef við höfnum þeirri trú, getum við ekki
tileinkað okkur, neinn kristindóm.
Kristindómurinn sér í hverju einasta
barni efni í góðan og þroskaðan þátttak-
anda í mannlegu samfélagi. Þetta er það
sjónarmið, sem hann hefir fært þjóðunum
merkilegast. Hann hefir gefið þeim smáu
og beygðu.trú á sjálfa sig og látið þá finna
til þess, að þeir gætu vaxið. Hann hefir
gefið þeim umkomulausu trú á þýðingu
sína og manngildi, trú á það, að þeir ættu
sér köllun, og það væri þeirra hlutverk að
leysa af höndum mikilvægt starf. Kristin-
dómurinn neitar þvi afdráttarlaust, að
nokkur maður sé eða eigi að vera þýðing-
arlaus eða réttlaus.
Trúin á manninn er grundvöllur kristin-
dómsins. Kristindómurinn telur að maður-
inn hafi í eðli sinu möguleika til þess að
lifa guðsríkið. Guðsríki er samfélag þrosk-
aðra og góðra manna, þar sem öllum líður
vel og allir eru sælir. Þetta er hinn mikli
draumur kristninnar.
Guðsríkið, — hið fyrirheitna land far-
sældar og hamingju hefir verið flutt til
jarðarinnar, — í draumi. Menningarvið-
leitni síðustu aldanna er leitin að þessu
draumalandi. Það er beinlínis kristindóm-
urinn, sem færir okkur þá frumlegu kenn-
ingu, að allir hafi rétt til lífs og lífsgleði.
Það er kristindómurinn, sem gefur öllum
réttindi og leggur jafnframt á menn skyld-
ur gagnvart öllum. Án þess að viðurkenna
möguleika allra til að lifa vel, og rétt allra
til að njóta lífsins, er ekki hægt að dreyma
drauminn um guðsríki, samfélag allra
manna. En án draumsins um guðsríki og
trúar á það, er ekki hægt að leita þess.
Þannig er það kristindómurinn, sem er
upphaf að öllum hugmyndum vestrænna
þjóða um leiðirnar að hinu mikla marki.
Kristindómurinn hefir gefið mönnum
nýjan mælikvarða á allar þjóðfélagshreyf-
ingar og allar menningarstefnur. Hann
hefir lyft .mönnum á þann sjónarhól, að
þeir vilja sjá allra hag.
Hún hefir verið ný í heimi hnefaréttar-
ins þessi setning hins nýja konungs, sem
kapparnir gengu til þjónustu við: Það, sem
þér gjörið einum af mínum minnstu
bræðrum, það hafið þér mér gjört. Kon-
ungur himnanna var fóstbróðir allra
þeirra, sem honum vildu þjóna, og hefndi
og launaði fyrir þá eins og sjálfan sig. Þó
að menn hafi e. t. v. verið seinir að skilja
þetta og tileinka sér það, þá var þetta eitt
af því nýja, sem kristindómurinn færði
þjóð okkar. Hann gaf henni konung, sem
var fóstbróðir þeirra, sem áður voru næst-
um réttlausir.
T í M I N N
V.
Það verðum við að gera okkur ljóst, að
kristindómurinn er allt annað en hin ýmsu
kirkjufélög. Það er hægt að benda á, að
ýms kirkjufélög hafi verið meira og minna
ókristileg. Ennþá er hægt að benda á ó-
kristileg kirkjufélög, þ. e. kirkjur, sem gera
eða kenna eitthvað,- sem er í ósamræmi
við kristindóminn og vinnur því gegn hon-
um. Þetta verða allir að vita. Það er ósam-
boðið nútímafólki að vita þeta ekki.
Það er raunar eðlilegt, að kirkjufélögun-
um skeiki. Mönnum eru mislagðar hendur.
Það er heldur ekki dæmalaust, að kirkjur
séu á valdi og vegum þjóðfélaga, sem
byggð eru upp í andstöðu við kristindóm-
inn. Og hvers er þá von?
Það er vel hægt að hugsa sér, að það
komi einhvers staðar fyrir, að kirkjan
hætti að boða kristindóminn og jafnvel
skipi sér gegn honum. Hitt er óhugsandi,
að hætt verði að boða kristindóminn.
Kristindómurinn hlýtur að verða um ó-
fyrirsjáanlega langa framtíð leiðarstjarna
menningarinnar. Hann er vegurinn til
guðsríkisins. Því er líka almennt trúað, að
svo sé, hvort sem menn gera sér það ljóst
eða ekki, að það er kristindómurinn, sem
hefir gefið þeim dýrasta drauminn og feg-
urstu trúna, hvort sem menn eru kirkju-
vinir eða ekki.
En þess skyldum við óska, að íslenzk
kirkja verði jafnan brjóstvörn kristin-
dómsins, og að hún geti sameinað undir
merki sitt þá sundurleitu krafta, sem vilja
fylgja hinni miklu leiðarstjörnu.
Kristindómurinn boðar betra félagslíf. í
guðsríkinu er sá mestur, sem reynir að
sinna þörfum annara, — þörfum heildar-
inar. Án þess að viðurkenna, sjá og skilja
þarfir félaganna, getur samfélag manna
ekki orðið gott og hamingjusamt. Því er
það leiðin að markinu mikla að ala sjálfan
sig upp í félagshyggju, og starfa og lifa
fyrir samfélagið. Það er frumdyggð krist-
inna manna.
VI.
Mér finnst alltaf, að orðin þessi, að
hægra sé úlfaldanum að komast í gegnum
nálaraugað en ríkum manni að komast I
guðsríkið, séu glöggt og gott dæmi um
kristindóminn, kristna lífsskoðun og
kristna siðfræði. Ég held, að kirkjan hafi
að sö/mu lagt rangan skilning í þessi orð.
Guðsríki kirkjunnar var samastaður hinna
góðu og frelsuðu eftir dauðann. Þá voru
ekki nema tvær leiðir til. Annaðhvort fóru
menn til eilífra kvala eða eilífrar sælu.
Guðsríki eða himnaríki var staður hinnar
eilifu sælu. Nú er það ómögulegt að koma
úlfalda gegnum almennt nálarauga. Og þá
hlutu þessi orð um ríka manninn og úlf-
aldann að vera hræðilegur dómur fyrir alla
ríka menn. Ætti að frelsa sálir hinna ríku
manna, varð að koma úlfaldanum gegnum
nálaraugað með einhverju móti. Og það
tókst. Það var vitað, að á múrveggjunum
kringum Jerúsalem höfðu verið lítil hlið,
ætluð gangandi mönnum. Það upplýstist
nú, að úlfaldar myndu hafa komizt gegn-
um þessi hlið með erfiðismunum, ef þeir
skriðu einhvern veginn. Því var þá slegið
föstu, að þessi hlið hefðu verið nefnd nál-
araugu og ályktað, að hin frægu orð ættu
við þau. Og þar með var úlfaldinn kominn
i gegnum nálaraugað, og ríkum mönnum
stóð opin leið til eilífrar sælu. Nú var hér
ekki lengur hræðilegur refsidómur um alla
ríka menn. Þetta var aðeins hógvær og
notaleg ámininng um það, að margvísleg-
ar hættur fylgdu auðnum, og það væri þvi
að vissu leyti hættulegt að vera ríkur. Það
19
væri e. t. v. meiri vandi en að vera fá-
tækur.
Ég skal játa það strax, að ég veit ekki,
hvort þessi litlu hlið hafa verið fær úlf-
öldum eða hvort þau hafa verið kölluð nál-
araugu. Ég veit ekki hvort nokkrar heim-
ildir eru til fyrir því. En hvað sem um það
er, þá held ég að átt sé við venjulegt nál-
arauga. Og þá er merkingin auðvitað sú,
að ríkur maður geti alls ekki átt heima í
guðsríki.
Þegar Jesú frá Nazaret segir þessi frægu
orð, hefir hann fyrir sér hinn auðuga
mann, sem hefir haldið allt lögmálið og
þar með lifað mjög grandvöru og sóma-
samlegu lífi. En hann vill ekki láta frá sér
ofnægð sína til að bæta kjör bræðra sinna.
Svo miklu vill hann ekki fórna fyrir aðra.
Hann vill ekki deila kjörum fjöldans, láta
eitt yfir sig og almúgann ganga. Hann vill
ekki afsala sér forréttindum sínum. Hann
er því ekki gæddur því hugarfari, sem
nauðsynlegt er i landi bróðernisins. Hann
er of eigingjarn, of sérgóður. Til þess að
samlíf manna geti verið gott, þarf menn-
ingu hjartans. Þar má enginn sækjast eftir
forréttindum. Því getur ríki maðurinn,
sem hefir skap til þess að lifa sjálfur í
allsnægtum og íburði í nágrenni við skort-
inn og hungrið, aldrei komizt í guðsríki.
Hann er með því skaplyndi og hugarfari,
sem gerir mannlífið að baráttu allra gegn
öllum og miskunnarlausri samkeppni.
Samfélag slíkra manna hlýtur jafnan að
fótum troða hinn minna máttar. Annað er
ómögulegt.
Kristindómurinn hefir gefið íslending-
um nýja lífsskoðun, þó að ofmælt sé, að
kristindómurinn sé lífsskoðun íslendinga.
Ný lífsskoðun gefur ný stefnumið, nýjan
tilgang og nýja hætti. Sú lífsskoðun, að
lífið eigi að vera bræðralag, samvinna og
samnautn þroskaðra manna, vekur aðrar
stefnur, en sú skoðun, að lífið hljóti og eigi
að vera þrotlaus hjaðningavíg. Allar um-
bótastefnur síðustu ára eru sprottnar upp
úr kristinni siðfræði. Kjörorð hinnar
miklu, frönsku byltingar: Frelsi, jafnrétti,
bræðralag, eru hreinn og ómengaður á-
vöxtur kristninnar. Og þessi orð hafa
verið leiðarstjarna allra góðra og merki-
legra stjórnmálaflokka og stjórnmála-
manna á síðustu öld og þessari.
Hér hefir það verið rifjað upp, hvernig
kristin kirkja hefir mótað lífsskoðun okk-
ar, sem nú lifum á íslandi. Það eru sögu-
leg rök, að án þeirra áhrifa værum við
ekki hæf til að taka þátt í umbótastarf-
semi dagsins í dag.
VII.
Af því, sem hér hefir verið rakið, er það
ljóst, hve sterkt og náið samband er með
kristindómi og lýðræði með þjóð okkar.
Hugsjónir lýðræðisins eru fyrst og fremst
þær sömu og kristindómsins, trú á mann-
inn og möguleika hans. Á þeirri trú eru
byggðar allar kröfur um jafnan rétt og
jafna aðstöðu allra. Trúin- á manninn
liggur til grundvallar fyrir því, að öllum
börnum er kennt að lesa og skrifa, unnið
er að almennri heilsuvernd o. s. frv. Það
var þessi trú og þessi lífsskoðun, sem tók
fyrir það, að börn þjóðarinnar væru borin
út. Þessi lífsskoðun hefir alltaf haldið á-
fram að vinna gegn því að börnin á ís-
landi væru borin út í urðir vanrækslu og
skeytingarleysis eða skúmaskot lökustu ó-
menningar. Það var þessi lífsskoðun, sem
batt endir á þrælahald íslendinga, og
alltaf er að reyna að gera íslendinga
frjálsa menn, lagalega, efnalega, andlega
og siðferðilega frjálsa. Vegna þess, að þvl