Tíminn - 23.12.1942, Blaðsíða 14

14
T í M I N N
Sr. Jakob Jónsson:
S//Liynu>
‘eJcúnááon, áÁuí/c)
(Minnlngarræða).
Þér hafið óefað veitt því athygli, að
þegar blöðin hafa getið um lát þessa
manns, sem vér minnumst í dag, hafa ver-
ið notuð tvö nöfn. Annað nafnið er þjóð-
frægt fyrir löngu. Hitt var mörgum ór-
kunnugt með öllu. Fjölda margir, sem
vissu deili á Erni Arnarsyni, unnu honum
og hlustuðu eftir hverri ljóðlínu frá hon-
um, höfðu varla hugmynd um, að Magnús
Stefánsson væri til. Örn var viðurkenndur
af alþjóð; hann var heiðraður af for-
göngumönnum menntamála; hans var
getið í sambandi við eftirtektarverð há-
tíðahöld, — en Magnús Stefánsson fór
annaðhvort einförum upp um fjöll og
firnindi eða sat í' sínu litla loftherbergi í
gistihúsi hér suður í Hafnarfirði. Fjöld-
inn söng kvæði eftir Örn Arnarson, las
þau og hló og grét, en Magnús Stefáns-
son átti aðeins svo sem hálfa tylft af
nánum trúnaðarvinum, og hélt hug sín-
um leyndum fyrir almenningi. Allur'þorri
manna hefir aðskilið þá Örn og Magnús
í meðvitund sinni, en þegar dauðann bar
að garði, kveður hann báða jafnt til ferð-
ar. Um leið og Örn hverfur úr hópi ís-
lenzkra skálda, sjá nokkrir vinir á bak
Magnúsi Stefánssyni sem einum hinum
bezta vini, er lífið gat veitt. í dag hugsar
þjóðin því aðeins um einn mann — sam-
ferðamann og meðbróður um nokkurra
ára skeið. Og ósjálfrátt spyrja menn, hver
hann hafi verið, maðurinn að baki skáld-
skapnum. Er nokkur leið til að skilja
þennan sérkennilega samverumann? Með
hvaða tilfinningum kveðjum vér hann á
hinstu stundu?
Fyrir aðra en þá sárfáu menn, sem kom-
ast í nánan kunningsskap við Magnús
Stefánsson, eru ljóðin hans eini leiðar-
steinninn til skilnings á honum. Hann,
þessi einlæga og hispurslausa sál
mun oftast hafa gefið allt sitt hjarta og
allan hug í flestum kvæðum sínum, látið
meira í ljós af því, sem inni fyrir bjó en
unnt var að ráða af framkomu hans við
mennina. En síðasta kvæðið, sem vitað er
til. að hann hafi ort, er að líkindum ort
einhverja síðustu vikuna, sem hann lifði.
Sennilega sjáum vér hann sjálfan bezt í
þessu kvæði, og þar lítur út fyrir að hann
sé að gera upp við veröldina eftir liðinn
dag. Kvæðið er ort til móður hans. Það
hefir aldrei verið birt, því að enginn vissi
um tilveru þess fyrr en höfundurinn var
allur. Nú langar mig til þess að lesa fyrir
yður»kvæðið í heild, þó að einhverjum
kunni ef til vill að þykja lítið kirkjulegur
blær yfir einstaka hendingum:
Hreppsómaga-hnokki >
hírðist inni á palli
ljós á húð og hár, .
steig hjá lágum stokki
stuttur brókarlalli,
var svo vinafár.
Líf hans var til fárra fiska metið.
— Furðanlegt hvað strákurinn gat etið-
Þú varst líknin, móðir mín,
og mildin þín
studdi mig fyrsta fetið.
Mér varð margt að tárum,
margt þó vekti kæti
og hopp á hæli og tám.
— Þá var ég ungur að árum. —
„En þau bölvuð læti“,
rumdi ellin rám.
Það var eins og enginn trúa vildi,
að annað mat í barnsins heimi gildi.
Flýði ég til þín, móðir mín,
því mildin þín
grát og gleði skildi.
Lonta í lækjar hyli,
lóan úti í mónum,
grasið grænt um svörð,
fiskifluga á þili,
fuglarnir á sjónum,
himinn, haf og jörð.
Öll sú dásemd augu barnsins seiddi,
ótal getum fávís hugur leiddi.
Spurði ég þig, móðir mín,
og mildin þín
allar gátur greiddi.
Út við yztu sundin,
— ást til hafsins felldi, —
undi lengstum einn
leik og leiðslu bundinn.
Lúinn heim að kveldi
labbar Íítill sveinn.
Það var svo ljúft, því lýsir engin tunga,
af litlum herðum tókstu dagsins þunga.
Hvarf ég til þín, móðir mín,
og mildin þín
svæfði soninn unga.
Verki skyldu valda
veikar barnahendur,
annir kölluðu að.
Hugurinn kaus að halda
heim á draumalendur,
gleymdi stund og stað.
„Nóg er letin, áhuginn er enginn.“
Ungir og gamlir tóku í sama strenginn,
allir nema móðir mín,
því mildin þín
þekkti dreymna drenginn.
Heyrði ég í hljóði
hljóma í svefni og vöku
eitthvert undralag.
Leitaði að ljóði,
lærði að smíða stöku
og kveða kíminn brag.
Ekki jók það álit mitt né hróður,
engum þótti kveðskapurinn góður.
Þú varst skjólið, móðir mín,
því mildin þín
vermdi þann veika gróður.
Lífsins kynngi kallar,
kolbítarnir rísa
upp úr öskustó,
opnast gáttir allar,
óskastjörnur lýsa
leið um lönd og sjó.
Suma skorti verjur og vopn að hæfi,
þótt veganestið móðurhjartað gæfi.
Hvarf ég frá þér, móðir mín,
en mildin þín
fylgdi mér alla ævi.
Nú er ég aldinn að árum,
um sig meinin grafa,
senn er sólarlag,
svíður í gömlum sárum,
— samt er gaman að hafa
lifað svo langan dag.
Er syrtir af nótt, til sængur er mál að ganga,
— sæt mun hvíldin eftir vegferð stranga.
Þá vildi ég, móðir mín,
að mildin þín
svæfði mig svefninum langa.
Af þessu Ijóði fáum vér þá hugmynd,
að umhverfi það, sem Magnús ólst upp
við, hafi verið mjög andstætt honum og
og lagt marga og mikla steina í götu hans.
Hann er fæddur árið 1884 á harðindatím-
um í mörgu tilliti. Á þeim áratug og hin-
um næsta var lífsbaráttan erfið á norð-
austurhluta landsins. Sú kynslóð, sem þá
bar hita og þunga dagsins, sá ekki öll þau
úrræði til bjargráða, er vorir tímar hafa
séð. Þeir, sem ekki tóku sig upp til fjar-
lægrar heimsálfu, urðu að heyja stríð sitt
með sömu vörnum og sömu aðferðum og
íslenzkir bændur höfðu seiglast gegnum
eldár og ísa, harðindi og kúgun.
' „Þá brauðið er þrotið,
og bjargarlaust kotið,
en borgun ei til út í hönd,
og samfrosta sær og lönd,
á Kolbeinstanga
er kvíðvænleg ganga
körlunum norðan af Strönd.“
En þá er það heldur ekkert undarlegt,
þó að hvert lambsfóðrið og. hvert barns-
fóðrið sé metið hátt, og harðlega sé að þvi
gengið að vinna fyrir brauðinu. Hver einn,
sem gefst upp, verður þannig byrði á þeim,
sem lítils er megnugur fyrir. Hálforðin ör-
vænting um leikslokin gat gert hina bljúg-
ustu menn harða og kalda í vörn sinni
gegn meiri byrðum, fleiri munnum, fleiri
ómögum. Og þeir, sem ólust upp, urðu að
fara út í stríðið og stritið, jafn skjótt sem
skór toldi á fæti og skófla í hönd.
Á slíkum tímum var lítið rúm fyrir
deymna drenginn, sem fór einförum út
um hagann, sást í leiðslu ^ið sjóinn, hlust-
aði á ljóð náttúrunnar, lét syngjandi hug-
ann æða um allar álfur, og þreyttist meir
af ærslunum en ærlegu starfi? Hvern gat
grunað, að ljóðin, sem þetta barn var að
reyna að leita að, þegar það heyrði undir-
lagið hljóma í svefni og vöku, ætti ein-
hverntíma eftir að ylja heilli þjóð um
hjartarætur? Getum ,vér þekkt skáld
framtíðarinnar úr börnunum, sem leika
yið kné vor í dag?
Þegar Magnús var þriggja ára að aldri,
missti hann föður sinn. Systkinahópurinn
dreifðist, en Magnús, yngsta barnið, var á
vegum móður sinnar. Meðvitundin um
það að hafa verið fátæka barnið á harð-
indaöld hefir grópað í sálu Magnúsar sam-
úð með lítilmagnanum, öllum, sem líða og
þjást, komið inn hjá honum beizkju gegn
valdi auðsins og auðshyggjunni. Þó að
Magnús finni til skyldleika síns við val-
inn, sem rjúpuna sló, þá stendur rjúpan,
systir hans, honum hjarta nær. Og hann
metur fyrst og fremst hið sanna mann-
gildi, en fyrirlítur falska fegurð og innan-
tóma vegsemd, sem stundum fæst fyrir
auð og ytri völd. Hann dáist að karl-
mennsku í kotungsklæðum og hetjum hins
daglega lífs.
Ef til vill kann einhver, sem þekkti æfi-
feril Magnúsar Stefánssonar, að hafa hugs-
að á þá leið, að í raun og veru hafi líf hans
að mestu leyti mishepnast. Hann var stór-
gáfaður maður, skarpur í hugsun og rök-
fastur. Hann hafði öðlast mikla þekkingu,