Tíminn - 24.12.1956, Blaðsíða 2

2
★ JDLABLAÐ TÍMANS 1956 *
SIGURÐUR ÓLASON, lögfræðingur:
S K 0
v
★ ★ ★ Hvaða atburði hafði Grímur Thomsen
★ ★ ★ í huga, er hann orti hið fræga kvæði?
Allir íslendingar þekkja „Skúla-
skeið“ eftir Grím Thomsen, hið ris-
mikla kvæði, sem ber öll beztu sér-
kenni skáldsins, og sem enn yljar
um hjartarætur öllum þeim, sem
skilja og meta þátt íslenzka hests-
ins í erfiðri lífsbaráttu þjóðarinnar
á liðnum öldum. Þótt sá þáttur sé
nú, fyrir breyttar aðstæður í sam-
göngutækni landsmanna, orðinn
minni en áður var, er þakkarskuld
íslendinga við hestinn meiri en
svo frá liðnum tímum, að hún
muni gleymast enn um langa hríð.
Kvæði Gríms er fyrst og fremst til-
einkað þeirri íniklu skuld. „Nú er
líf mitt þínum fótum falið“ táknar
í kvæðinu meira en það, að Skúla
; hafi fyrir fótfimi og þol Sörla bor-
ið undan hinni hörðu eftirreið. Það
er um leið táknmynd um þýðingu
íslenzka hestsins í lífi og alda-
langri baráttu fátækrar þjóðar í
harðbýlu og samgöngulausu landi.
Það er mælt, að þrátt fyrir mörg
og glæsileg minnismerki, sem reist
eru hinum mikla keisara Frakka,
muni þó kvæði Heines: „Skotlið-
' arnir“, halda minningu hans lengst
uppi. Á sama hátt mætti segja, að
þótt reist verði minnismerki um ís-
lenzka hestinn, sem í ráði mun
vera, þá muni þó kvæði Gríms
lengi bera hærra í hugum íslend-
inga, heldur en einhver mynd úr
dauðum málmi, jafnvel þótt vel
yrði til vandað. Og af öllu því, sem
orkt hefir verið um ísl. hestinn,
allt frá alþýðuskáldum til Einars
Ben., hafa áreiðanlega fá kvæði
' náð almennari hylli en „Skúla-
skeið“, því til skamms tíma má
segja, að hvert mannsbarn hafi
kunnað það utanað, a. m. k. til
sveita.
Það er vitað og kunnugt, að
Grímur Thomsen var mikill hesta-
vinur, og hafði jafnvel ísl. hest(a)
með sér þegar hann dvaldi erlend-
is, sem nálega mun mega telja
einsdæmi. Fræg er sagan um hest-
inn „Sóta“, sem hann á sínum tíma
keypti austan úr Hornafirði og
hafði með sér út. í eftirmælagrein
í Andvara er frá því sagt, sem
þjóðfrægt er, að Danakonungur,
(Friðrik VII.) hafi falað hestinn af
Grími. Færðist Grímur undan, og
lézt ekki nenna að „selja vini sín-
um vin sinn“. Leitaði konungur þá
eftir því, hvort Grímur vildi gefa
sér hestinn, en Grímur lét hann
ekki falan að heldur, kvað það
„ekki sitja á sér, að ætla að fara
að gefa konunginum“, og lauk
skiptum þeirra svo, að konungur
fékk ekki hestinn. Grímur flutti
alfarinn heim 1867 og hafði þá
Sóta enn með sér, og mun það vera
sami hesturinn og heygður var í
Bessastaðatúni, með öllum reið-
tygjum, árið 1882, sbr. frásögn Erl.
á Breiðabólsstöðum.
Sagt er, að hinn íslenzki hestur
Gríms hafi eitt sinn bjargað lífi
hans erlendis. Engar sönnur vita
menn þó á þeirri sögu, og er lík-
legast að hún sé munnmæli ein.
Hinsvegar er kunnugt, að Grímur
meiddist eitt sinn, er hestur datt
undir honum, og má vera, að þessu
sé með einhverjum hætti ruglað
saman, þótt það sýnist í fljótu
bragði ekki trúlegt.
III.
Þó að það sé eins og áður segir
vafalaust, að kvæðið Skúlaskeið
hafi af hendi skáldsins fyrst og
fremst táknræna þýðingu, sem lof-
gerð eða tileinkun til íslenzka
hestsins, þá er hitt þó líklegt og
víst, að skáldið hafi öðrum þræði
haft ákveðna atburði í huga, en
Grímur valdi eins og kunnugt er
gjarnan yrkisefni sín úr „óþrtítleg-
um gullnámum sögunnar“, eins og
Einar Ben. kemst að orði í ritdtmi
um hann. Með því að velja kvæð-
Sigurður Ólason
inu þannig sannsögulegan bak-
grunn, jók hann áhrifagildi þess
og dramatískan kraft, enda var
slíkt mjög háttur Gríms í kveð-
skap, sem fleiri skálda, svo sem al-
kunnugt er. Verður það hér til
gamans gert, og einungis sem les-
efni í jólablað, að leiða nokkrum
getum að því, hv.aða atburðir það
gætu helst verið, sem skáldið hafði
í huga, er það orkti hið fræga
kvæði, og sem hann valdi sem uppi-
stöðu þess eða sögulegt baksvið. Að
sjálfsögðu verður hér ekki um að
ræða neina sagnfræðilega né bók-
menntalega rannsókn, eða óyggj-
andi niðurstööur, heldur einungis
lauslegar hugleiðingar og tilgátur,
IV.
Örnefnið Skúlaskeið er eins ag
kunnugt er á Kaldadal, hinni fornu
alfaraleið af Þingvelli til Borgar-
fjarðar og Norðvesturlandsins. Er
mælt að til séu gamlar sagnir um
sakamann, sem sloppið hafi af Öx-
arárþingi og komizt undan ríðandi
yfir Kaldadal, og sé örnefnið til
oröið af því tilefni. Ekki hefi ég þó
neinstaðar heyrt eða lesið um
slíkan atburð, hvorki í annálum né
öðrum heimildum, og ekki hafa
fróðir menn, sem ég hefi um það
spurt, talið sig vita nánari deili á
þessari sögu. Væri enda í fyrsta
lagi ólíklegt, að sakamaður hefði
náð að komast á hest af þinginu,
— þeir voru venjulega geymdir
nokkuð frá þingstað, (Hestagjá?),
— og ekki er heldur sennilegt, að
hann hefði þá leitað til byggða
undan eftirreiðinni, í. stað þess
t. d. að hleypa ofan Geitlanda í
óbyggðir norður þar, sem síður
væri von mannaferða. Og sérstak-
lega væri ótrúlegt, og reyndar ó-
hugsandi, ef ekki væru til ein-
hverjar samtíma heimildir um svo 4
sögulegan og óvenjulegan atburð
sem slíkan flótta. Að vísu kom fyr-
ir, að sakamenn slyppu af þinginu,
svo sem t. d. Jón sál. Hreggviðsson,
en áreiðanlega ekki við slíkan far-
kost, né með neinum þvílíkum at-
vikum, sem sögnin um Skúlaskeið
greinir. Mun því mega ganga út frá,
áð um þjóðsögu eina sé að ræða,
e. t. v. að einhverju leyti í sam-
bandi við kvæðið eftir á.
Að þessu athuguðu er ekki lík-
legt, að Grímur hafi haft neina
slíka atburði í huga, er gerst hafi
á Kaldadal eða Skúlaskeiði. Hins-
vegar er ekkert því til fyrirstöðu,
jafnvel þótt hann byggi á ein-
hverjum öðrum ákveðnum frásögn-
um, að hann velji einmitt þessar
sögufrægu slóðir sem vettvang
kvseðisins, þ. á m. örnefnið Skúla-
skeið. Hann var þaulkunnugur
staðháttum um þessar slóðir og af
síðustu ljóðlínunni má auk þess
marka, að hann hefir, — sem þing-
maður Borgfirðinga, — haft fjall-
vegabætur í huga meðal annars.
Það er því, þrátt fyrir örnefni og
staðhætti kvæðisins, enganveginn
útilokað, að Grímur hafi allt að
einu haft aðra og ákveðna atburði
í huga, er hánn orkti kvseðið. Enda
eru slík sögutengsl álgeng í skáld-
skap, þótt oft sé hnikað til ytrt