Tíminn - 24.12.1956, Blaðsíða 19

19
>' " ' ■ r? v-1 N b- i r ; .■ . -■<'
* j olablað; TÍMANS 1 9 5 6 ★
■■■ ■ ......... ^ - , ---
Nokkur atriði úr ævi enskrar skáldkonu á 19. öld
Hinn kunni norski taókmennta-
fræðingur, Just Bing, hefur komizt
svo að orði um ensku skáldkonuna,
Charlottu Bronte, að þegar skáld-
saga hennar, Jane Eyre, kom út,
hafi nýr straumur farið um allan
bókmenntaheiminn.
Enn þann dag í dag er ekki unnt
að lesa um ævi þessarar skáldkonu
án þess að verða snortinn af sér-
stæðum persónuleika hennar, af
þeirri baráttu, sem hún háði við
örlögin og hvers konar örðugleika.
Þótt hún sigraðist að lokum á þeim
öllum, varð sú barátta kröftum
hennar yfirsterkari. Það er heldur
ekki unnt að lesa verk Charlottu
Bronté án þess að fá mætur á höf-
undinum og þeim persónum, sem
hún hefur skapað og lýst.
En hvað vitum við þá um þessa
merkilegu skáldkonu, er kom sam-
tíð sinni í uppnám með verkum
sínum, sem enn í dag koma róti á
hugi okkar og tilfinningar, þótt
þáu séu nú meir en hundrað ára
gömul? Hin ytri umgerð lífs henn-
ar kann að virðast einföld og fá-
breytileg, en því fjölbreyttari reyn-
ist hún, ef vel er að gætt.
Charlotta Bronté fæddist hinn
21. apríl árið 1816 í Haworth, af-
skekktu prestssetri í Yorkshire.
Faðir hennar, Patrick Bronté, var
írskur að ætt. Hann var maður
strangtrúaður, sterkur persónuleiki
og hafði fengizt nokkuð við skáld-
skap á yngri árum. Móðir hennar
var frá Cornwall. Hún var gáfuð
kona, fíngerð og skáldhneigð og
naut sín illa í bessu afskekkta
hrjóstuga héraði og meðal hinna fá-
látu, ómannblendnu íbúa þess. Þeg-
ar María Bronté hafði fætt manni
sínum sex börn andaðist hún úr
krabbameini. Þá tók systir hennar,
„Branwell frænka“, eins og syst-
kinin kölluðu hana jafnan, að sér
heimili systur hennar og uppeldi
barna hennar. Hún var ströng
kona og reglusöm. Hún heimtaði
að systurnar lærðu öll heimilisstörf
til hlítar. Faðirinn var einnig
strangur við börn sín, og um marga
var hún aftur send í skóla, í þetta
sinn í heimavistarskólann í Roe
Head. Þar undi hún vel hag sínum
og eignaðist trygga vini. Hún skar-
aði brátt fram úr öllum nemend-
um skólans, en hún var vinsæl og
dáð af skólasystrunum þrátt fyrir
það, ekki sízt vegna þess, að þær
vissu, að hún gat „skáldað“, búið
til sögur. Vitundin um það hefur
án efa verið þessari óframfæru,
ungu stúlku mikilvæg, en hún hafði
annars ekki háar hugmyndir um
sjálfa sig. Einkum var hún sann-
færð um, að hún væri mjög ólag-
leg og mundi aldrei ganga í augu
nokkrum manni. Skólasystir henn-
ar hafði eitt sinn sagt við hana í
bræði, að hún væri ljót. Þeim orð-
um gleymdi Charlotta aldrei, þótt
hún fyrirgæfi þau, og teldi síðar,
að þau hefðu verið sér þörf áminn-
ing. Það raunalega var, að þessu
fór í raun og veru fjarri. Hún hafði
mikið og fagurt hár og undrafögur
grábrún augu, og þeir, sem bezt
þekktu hana, vissu, að hún gat ver-
ið mjög hrífandi, þegar hún naut
sín og gleymdi meðfæddri feimni
sinni. En bæði Charlotta og systur
hennar, voru mótaðar af uppeldi
sínu og einangruninni á prests-
setrinu. Þær voru stífar, jafnvel
hálfforneskjulegar í fasi, einkum
þó Emily, sem gat verið hreint og
beint fráhrindandi, þótt hún væri
ef til vill gáfuðust þeirra allra.
Anna var hins vegar fínleg og
aðlaðandi, en sem skáld þolir hún
ekki samjöfnuð við systur sínar.
Bróðir þeirra, Branwell, hafði
verið eftirlæti móðursystur sinnar.
Hann virtist snemma hæfileika-
samur, og voru miklar vonir bundn-
ar við hann í æsku. Systur hans
álitu hann efni í skáld, en þó fyrst
og fremst málara. Hann var send-
ur á listaháskóla í Lundúnum til
að nema dráttlist. En Branwell var
veiklyndur og staðfestulaus, lenti
snemma í óreglu og fór loks alger-
hlað var brostin á stórhríð á norð-
an.
Steindór hafði engan hitt heima
við fyrst og orðið að leita uppi
mennina niður við sjó. Þegar þeir
voru komnir nærri vökinni heyrði
hann að ég hljóðaði. Mikið sagðist
hann þá hafa lofað guð fyrir að
leggja það ekki á sig að koma að
auðri skörinni. Ekki veit ég með
vissu hve lengi ég beið og hélt í
hestana, en mig minnir að Stein-
dór segði að það hefði verið um
tvo klukkutíma, og finnst mér það
vel geta verið.
Nærri má geta hvernig móti mér
var tekið þegár heim kom. Ég fann
mikið til í fótunum og hendur mín-
ar voru stiíðar og bólgnar. En þeg-
ar 'búið vár að hjúkra mér á allan
hátt og ég var búin að breiða yfir
höfúð, þá var eins og hræðslan
gripi mig fyrst og ég gat ekki sofn-
-ftð. Flaug þá margt gegnum huga
minn og nú minntist ég álfkon-
unnar minnar í draumnum. Álf-
konan mín hefur hjálpað mér, þó
að ég vissi ekki af því, hugsaði ég,
og þó að ég brygðist henni og segði
drauminn. Loksins sofnaði ég, svo
yfirkomin sem ég var. Þá dreymir
mig konu sem gengur gegnum her-
bergið. Hún gekk snúðugt og leit
þóttalega til mín. Þetta fannst mér
vera sama konan og fyrr, en þó
nokkuð breytt. Mér fannst hún
segja við mig með svip sínum og
tilliti: Ég efndi mín orð við þig, þó
að þú brygðist mér! Við þetta vakn-
aði ég skyndilega og fannst þá sem
konan hyrfi mér út úr dyrunum.
Allt heimafólk var í fastasvefni.
Einar menjar bar ég ævilangt um
þennan atburð: ég hef aldrei síðan
stigíð fæti mínum né getað stigið
fæti á ís eða 'svell, ekki einusinni
frosinn smápoll í túni eða hlað-
varpa.
Systurnar Bronté á heimili sínu. Charlotta situr við skrifborðið. Emily leikur á hljóðfæri. An
na stendur við hlið hennar. Branwell hlýcir á.
MálVerk af Charlottu, Emily óg Ön>tu Aftir bróður þ'éirra.: Það ■ var • -áKtið - gfataðj en fannSt
1914 í írlandi.
hluti áttu þau hart í uppvextinum.
Mikil fátækt og sparsemi ríkti á
heimilinu, og enda þótt börnin
væru ekki svöng að jafnaði, voru
þau oft köld. En þau voru sam-
rýnd, þau nutu þess að fara í
gönguferðir um nágrennið, heiðina,
sem varð sumum þeirra síðar að
yrkisefni. En það voru þó fyrst og
fremst bækurnar, sem urðu þess-
um gáfuðu börnum leikfélagar, og
út frá því sem þau lásu, skópu þau
sér sína eigin leiki. f þessum leikj-
um var Charlotta lífið og sálin.
Þegar í æsku hélt hún dagbækur,
eins konar sögu prestssetursins.
Fjórtán ára gömul skrifar hún einn
dag eftirfarandi klausu í dagbók-
ina:
„Meðan ég skrifa þetta, sit ég hér
í eldhúsinu á Haworth prestssetri.
Tabby (það var vinnukonan á
heimilinu) er að þvo upp eftir
morgunverðinn. Anna krýpur á
stól og skoðar kökur, sem Tabby
hefur bakað handa okkur. Emily
er inni í stofu að hreinsa gólf-
ábreiðuna. Pabbi og Branwell eru
farnir til Keihley. Frænka er uppi
á herbergi sínu, en ég sit hér við
eldhúsborðið og skrifa þetta“.
Elztu systurnar fjórar voru send-
ar i heimavist.\rskóla, eins og þá
var títt í Englnndi. Þessi skóli í
Covan Bridge var í mesta ófremd-
arástandi, húsnæðið ófullnægjandi.
Loftslag var mjög óhollt og rakt á
þessum stað, en skólinn stóð á
fljótsbakka. Allur að.iúnaður nem-
endanna var hinn ver.iti og matur-
inn oft nær óætur. Hvern sunnu-
dag urðu stúlkurnar að ganga lang-
an veg til kirkjunnar og hlýða
tveim messum. Kirkjan var óupp-
hituð og ísköld á veturna. Nemend-
urnir þjáðust af kulda og sulti, og
tvær systur Charlottu veiktust þar
af tæringu og dóu báðar. En Char-
lotta og Emily voru teknar heim
aftur.
Skólanum í Covan Bridge hefur
Charlotta lýst eftirminnilega í Jane
Eyre. Lýsing hennar olli hneyksli,
jafnvel uppnámi í Englandi. En
talið er, að þessi raunsæja, ófagra
lýsing hafi átt sinn þátt í að bæta
aðbúnað nemenda í enskum heimaa
vistarskólum.
Þegar Charlotta var fimmtán ára