Tíminn - 24.12.1956, Blaðsíða 11

11
★ J 6 LA8 LAÐ' TÍMANB 1956 ★
• I
' I
Selma Lagerlöf og Jórsalafararnir
Skáldsagan Jerúsalein var önnur
þeirra tveggja ritverka, sem sænska
skáldkonan Selma Lagerlöf varð
frægust fyrir.
Á bernskuárum mínum las ég
skáldsögu þessa í þýðingu Bjargar
Þorláksdöttur og minnist ég hinna
djúpu, dularfullu áhrifa, sem sag-
an hafði á barnshug minn. Þá vissi
ég ekki, að raynverulegir atburðir
lágu bak við frásögnina. En þegar
ég var í Dölunum 1948, safnaði ég
ýmsum heimildum um hina sér-
stæðu för Dalafólksins til Gyðinga-
lands og lét Anders Olson, rikis-
dagsmaður í Mora, mér góðfúslega
í té aðalheimildirnar, en hann var
einn þeirra erlendu þingmanna,
sem kornu hingað til lands 1930 í
boði Alþingis. Hann er fæddur í
Nás, þr,r sem aðalatburöirnar í
fyrra bindi skáldsögunnar áttu sér
stað og bernskuminningar frá þess-
um umbrotatímum eru honum í
fersku minni. Grein þessi er að all-
miklu leyti þýðing og endursögn á
frásögu hans. Nú á þessu ári, 1956,
eru 60 ár liðin frá beim einstæða
atburði, er bændafóik í Dölunum,
35 manns, flutti til Jerúsalem af
trúarlegum ástæðum. Það á því
ekki illa við að rifja upp þennan
atburð nú, og hygg ég að mörgum,
sem hafa lesið skálösöguna Jerú-
salem, muni leika forvitni á því að
vita, hvað í sögunni byggist á raun-
verulegum atburðum, og hvar skáld
konan hefur gefið skapandi ímynd
unarafli og hugarflugi lausan taum.
Hvað er nú hægt að segja um
hið frelsisunnandi Dalafólk, sem
svo bjart er yfir í sögu Svíþjóðar.
Það fær orð fyrir að vera fastheld-
ið við fornar venjur. Sézt það meðal
ánnars á því, að Dalamenn urðu
mjög seint kristnir. En nú finnst
ekki kirkjuræknara fólk og yfir-
leitt trúhneigðara, að sögn, innan
sænskra landamæra, en einmitt í
Dölum. Og trú þeirra hefur verið
þeim hjálp og styrkur í lífi og
dauða, segir skáldið Karlfeldt.
Búningum sínum og siðvenjum
hafa þeir haldið lengur en aðrir
Svíar, og stafar það ekki af ein-
angrun. Þrátt fyrir fastheldni
Dalamanna við allt hið þjóðlega,
eiga þeir auðvelt með að hrífast af
ýmsum stefnum og straumum, og
skaplyndi þeirra á margar hliðar.
Dalaskáldið Karlfeldt segir á ein-
um stað, að engan skyldi undra,
þótt Jesper Svedberg væri í senn
kraftajötunn og draumsjúkur dul-
spekingúr og sonur hans ætti bæði
ríka stærðfræðigáfu og ófreski-
gáfu.
Við skulum nú hverfa í hugan-
um til Dalanna meir en 80 ár aft-
ur í tímann. Nás-sóknin í Dölum
var þá talsvert einangruð. Þangáð
lá engin járnbraut. Vesturdalself-
ah rennur gegn: um héraðið, og á
þessum tíma lá yfir hana mikil tré-
brú, eins og segir i sögunni. Nás
var: fyteta sóknin í Dölunum, sem
tók kristni og trúarlífið þar hafði
lengi yfir sér fornan- blæ, Lindines
ter'nokkru sunnar. Þar -er .j.árni.ö^T
aéarbær. ' Þangað höíðú " iaránd-'
predikarar lagt komur sínar eftir
1850. Áhrif þeirra ollu um síðir eld-
heitri trúanegri vakningu. Einn
kapítuli í skáldsögunni Jerúsalem
heitir Nýi vegurinn, og segir skáld-
konan þar frá því, er hópur barna,
sem orðið höfðu fyrir trúarleg-
um áhrifum, heimsækir gamlan
syndasel. Börnin íalla á hné kring
um gamla manninn og fara að
biðjast fyrir og syngja. Öldungur-
inn glúpnar fyrir áhrif barnanna
og fer sjálfur að sækja samkomur
og biðjast fvrir eins og hinir. Þessi
saga er ekki neinn tilbúningur.
Hún er veruleiki frá dögum vakn-
ingarinnar í Lindinesi og getur
Ekman hennar í sögu innra trú-
boðsins. Aðeins er nöfnunum breytt
í sögu Selmu Lagerlöf. Brátt barst
vakningin frá Lindinesi til sveit-
anna í kring og 1863 var trúboðs-
söfnuður stofnaður í Nás.
Eins og sagt er í sögunni var
reist samkomuhús og skólastjórinn
Ólafur Falk — nefndur Storm í
sögunni — var þar aðalræðumað-
ur í fyrstu. í sökninni var prest-
ur, .sem= barðist heifta-rlega gegn
trúboðinu, en baráttuaðferðir hans
voru þannig, að þær vöktu mót-
stöðu. Hapn yirðist,hafa verið lítill
, sálíræðingur. Skólahúsinu við
kirkjuna var lokað fyrir farand-
predikurum. En einmitt þetta varð
til þess að greiða hinum nýja tíma
veg. Helgi Ákason endurskírandi
kom til Nás, en hann tók aldrei
neitt fyrir verk sín, fór allt fót-
gangandi eins og meistarinn og
lærisveinar hans og vann marga
áhangendur með hinni auðmjúku
framkomu sinni og kristilega for-
dæmi.
Nú, þegar þessar háu öldur
höfðu risið í hugum manna, kom
Ólafur Larsson eins og stormurinn
og iheð honum fellur brotsjórinn
yfir héraðið. Hjá Selmu Lagerlöf
er hann fyrirmyndin að Helgum,
sem í íslenzku þýðingunni er
nefndur Helgi. Hann fæddist í
Sviþjóð 1842, gjörðist sjómaður
ungur að aldri ,sigldi víða og eítir
stormasama æsku tók hann sinna-
skiptum í Boston 1870. Hann ját-
aði syndir sínar og áleit sig hafa
fundið náð fyrir augliti Drottins.
Loks stofnaði hann trúarflokk í
Cicagó. Nokkrum árum siðar gift-
ist hann í Vesturheimi Dalastúlku
einni og 1889 fóru þau bæði til Nás
í Dölum. Larsson áleit, að hann
væri kallaður til þess af Guði.
Þetta kemur heim við söguna.
í Nás var allt í uppnámi, stríð-
andi flokkar í trúmálum og kraft-
arnir dreifðir. Sem predikari var
Larsson ákafamaður og óvæginn í
dómum. Hann einn var sendiboði
hins alvalda. Eins og spámaðurinn
Míka Jimlason hrópaði hann:
„Andi lyginnar talar fyrir munn
allra spámanna þinna. Ég einn
er spámaður Jahve“. Larsson var
brennandi í andanum, hafði ægi-
vald í augum sínum og gat átt
það til að vera stórorður og illorð-
ur. Ég hefi séð mynd af honum
sjötugum. Hann er stórskorinn og
svipmikill, með alskegg og grár fyr-
ir hærum. Andlitið ber vott um til-
finningahita. Þar sem aðrir létu
sér nægja orð á þessum dögum,
krafðist Larsson verka. Niður með
hræsnina, sagði hann. Brátt þyrpt-
ist fólk utan um þennan nýja
predikara, eða um 50 manns, flest
velmetnir bændur. Hann skírði þá
og lýsti yfir því, að við endurkomu
Krists, sem brátt mundi eiga sér
stað, fengju engir nema sannir
lærisveinar Krists að fylgja hon-
um inn í ríki hans, ekki fremur en
Nóah einn með fjölskyldu sinni
hefði bjargast undan flóðinu. Af
því samkomuhúsinu var lokað,
söfnuðust menn saman á heimil-
unum. Þar voru samkomur, bæna-
stundir og sameiginlegar máltíðir.
Hver hjálpaði öðrum og létti ann-
ars byrðar. Söfnuðurinn bar vott
um innbyrðis hjálpsemi og kær-
leika, og börnin fetuðu í fótspor
foreldranna.
Árið eftir fór Larsson aftur til
Ameríku, en valdi Lars Larsson
bónda i Tippersbæ til að vera