Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 24.12.1939, Qupperneq 9

ALÞÝÐUBLAÐSINS
9
Miðaldajól á íslandi
GUÐBRANDUR
JÓNSSON
PRÓFESSOR
RENNI maður í flýti augum
yfir spjöld sögunnar,
þykir manni það vera ærið
margt og margvíslegt, er fyrir
augun ber. Satt er það, að
margt er það, sem maður sér,
en hitt er annað mál, hvort það
muni, vel að gáð, vera eins
margbreytilegt eins og sýnist.
Rétt athugað eru það alltaf
sönqu málefnin, sem alltaf hafa
verið og eru að velkjast fyrir
mönnunum öld eftir öld, og svo
mun alltaf verða unz yfir lýk-
ur. Það eitt breytist, að málefn-
in taka 1 hvern tíma á sig svip,
er tíðarhætti og tíðarmenningu
líðandi stundar samsvarar, og
kann það því að vera með ærið
annarlegum blæ eftir því sem
stundir líða, en eðlið er alltaf
óumbreytanlega hið sama, og
má upp á það að vissu leyti
heimfæra hin alkunnu orð:
hold er mold, hverju sem það
klæðist.
Hið frumstæða eðli mannsins
hverfur ekki eða deyr með vax-
andi menningu, sem svo er
nefnd, það gerist það eitt, að
úlfur frumeðlisins sveipar sig í
sauðargæru menningarinnar -
eins og hún kann að vera lit í
hvern svip, en nær, sem til
stefja kemur, gægjast hin
gömlu vargshár út undan spán-
nýrri gærunni. Og svona teygist
lopi óendanleikans um aldirnar
inn í þrotlausa eilífðina.
Eitt helzta viðfangsefni
manna hefir allt frá því að Eva
girntist eplið forðum daga, sem
hún átti ekkert í, og allt til
þessarar stundar, verið háttalag
fjármuna og meðferð þeirra. —
Fjármunirnir eru eins og vatns-
föllin, sem ýmist renna þrútin
og bólgin í einn sjó, eða kvíslast
í ótal mismikla læki, er renna í
ótal staði. Það eitt hefir verið
mönnunum ærið viðfangsefni á
öllum öldum, að reyna að veita
peningarásinni í jöfnum straum
til manna, svo að allir hefðu
nóg, og engir of mikið, meðan
nokkurn skortir. Það hefir þó
enn alla daga farið svo, að eng-
ar fyrirhleðslur eða stýflur hafa
dugað, og allt hefir, hvað sem
að var gert, viljað fara í sama
farið. Og enn er ekki fæddur sá
félagsmálanna Ögmundur í
Auraseli, er geti tekið gráan
fresskött laga og grátt ullar-
reifi skipulags, stungið því í
poka almenns samhuga, kettin-
um í aðra skálmina og reifinu í
hina, og riðið síðan til fljótsins
og veitt því í hinn æskilega far-
veg.
Vorir tímar þræða sínar göt-
ur í þessum efnum, og verður
framtíðin að skera úr, hvemig
valið á þeim hefir tekist, enda
er venjulegast, að framtíðin
kemur alltaf auga á eitthvað,
sem nútíð og fortíð hafa ekki
séð, er myndi hafa breytt af-
stöðu þeirra. En miðaldirnar
ÞORLÁKUR BISKUP HÉIiGI
MYNDIRNAR
*
EFTIR TRYGGVA
MAGNÚSSON
þræddu aðrar slóðir um þessi
mál en nú er gert. Þær
reyndu með valdi kirkjunnar
að beina fjárstraumnum réttar
brautir með því, að brýna fyrir
þeim, er í ailsnægtum sátu, að
láta af hendi rakna ölmusur
við þá, er skorti. Kvað kirkj-
an svo fast að því, að í kristin-
rétti Árna biskups er sagt, að
Ölmusan þiggi af guði misk-
unn sínum gjafara og slökkvi
svo hans syndir, sem vatn
slökkvir eld. Fyrir því voru mið
aldirnar ölmusufúsastar allra
alda, og svo er kirkjan enn í
dag. Þetta setti nokkurn svip á
þjóðlífið, því ölmusugæðin
voru svo mikil, að menn fóru
að reka flakkið beinlínis sem
atvinnu, og gátu auðgazt á. Er
um það ljósast dæmið af Kvæða
Önnu, sem var orðin svo efnuð
jtuttugu árum eftir að hún hafði
verið brennimerkt fyrir þjófn-
að, að hún á hallæristímum gat
,lánað klaustrinu á Þingeyrum,
(sem sjálft var auðugt, sex vætt-
ir smjörs, og var það mikið fé
í þann tíð. Það var um þessar
mundir orðin kynfylgja hér í
landi, að múgur manns gekk
hús af húsi vetur og sumar og
;hafði enga næringu, nema
ölmusugjafir góðra manna, að
því er bróðir Arngrímur
Brandsson ábóti segir.
En það voru ekki ölmusurn-
ar einar, sem til fátækra gengu,
heldur féll fjórði hluti allrar tí-
undar þeim í skaut. Svo sem
kunnugt er, voru margir dagar
í þann tíð á ári hverju, er fasta
skyldi, og hafði það við brunn-
ið, að sínkir húsbændur drægju
mat yið hjú sín í blóra við
föstuskylduna, og hafði kveðið
svo rammt að, að gera varð við
því. Var þá ákveðið, að allan
j þann mat, sem húsbændur
spöruðu á föstuhaldi hjúa sjnna
skyldu þeir gefa til fátæki'a, en
! þeir voru undanþegnir föstu-
jSkyldu, og kom það. sér velfyrir
jbáða, hjúin og guðs fátæka
menn, eins og þeir voru þá ka.ll-
aðir.