Vísir - 21.12.1957, Qupperneq 3

JÓLABLAÐ VfSIS
3
Það hlýtur að hafa verið í
Tiálfgerðri örvæntingu sem
^essi afkomandi og fjandmaður
Guðina konungs fór á fund
norska einvaldans — síðustu
vonar hans. Hann sýndi vík-
ingakonunginum fram á, hve
auðvelt væri að sigra England
og benti Haraldi konungi á, að
samkvæmt Brennsáttmálanum
(þar sem Knútur Englakonung-
ur hefði tilnefnt Magnús góða
— náfrænda Haralds — eftir-
mann sinn til ríkisins) ætti
hann kröfu til konungdóms á
Englandi. Ennfremur sagði
hann konungi, að hann ætti
marga volduga vini þar í Eng-
landi, þótt hann væri sjálfur út
lagi, og myndu þeir styðja fyr-
irætlun þeii'ra.
Ævintýraleiðangur
undirbúinn.
Haraldur konungur gekkst
upp við málflutning Tósta, er
notaði óspart hól og skjall og
setti forsendur máls síns fram
með krafti og klókindum, svo
að konung fór að dreyma stóra
drauma um nýja landvinninga,
auðæfi og frægð. Lét hann að
síðustu undan áskorunum
Tósta og fór að undirbúa stór-
kostlegasta ævintýraleiðangur,
er hann hafði stofað til um
dagana. Undirbúningnum var
áreiðanlega hraðað meira fyrir
þá sök, að þeir höfðu pata af
því, að annar stór floti, er einn-
ig ætlaði að gera innrás í Eng-
land, var í undirbúningi í
höfnum Normandís.
Engum tíma var spillt, og
norski flotinn, er boðið hafði
verið út í skyndi, lét í haf frá
ströndum Noregs allmörgum
vikum áður en floti sá, er síð-
ar fór frá Normandí í sama til-
gangi. í raun réttri var þetta
hádramatíska atriði í hinni
löngu sögu víkinganna um garð
gengið, áður en marraði í fjöru-
grjótinu við Ermarsund undan
kjölum Normanna.
Eins og áður er sagt, lét floti
víkingahna í haf frá Sólund og
hélt til Hjaltlandseyja, þar sem
konungur skildi eftir nokkuð
af flotanum, en hinn hlutinn
hélt á undan til Orkneyja.
Báðir þessir eyjáklasar voru þá.
undir norskri stjórn, og á báð-
um stöðum fékk Haraldur
konungur glæsilegar viðtökur
og jafnframt bættist honum
þarna allmikill liðsauki í skip-
um og mönnum. Úr öllum átt-
um komu langskipin siglandi til
liðs við konung, víkingar frá
Irlandi, eynni Mön, Suðureyj-
um og frá íslandi — allir komu
til að berjast undir merki vík-
ingakonungsins, hinni frægu
Landeyðu, er Haraldur hafði
svo oft sigrað undir.
Haldið suður með
30.000 menn.
Konungur skildi drottningu
sína, Ellisif, og dætur eftir í
Orkneyjum og hélt skipum sín-
um suður með austurströnd
Skotlands. Þar kom Tósti jarl
til móts við hann með skozk-
flæmskan skipaflota. Haraldur
hafði nú 30.000 manna lið.
Hann hóf nú strandhögg í hér-
uðunum í Kliflöndum (Cleve-
land) og víðar, sem á þeim
tímum var strjálbýlt landsvæði.
Þar næst sigldu þeir lengra
suður á bóginn og réðust á
Skarðaborg (Scarborough) er
var tekin eftir frækilega vörn
og 'brennd ög 'flestir íbúanna
drepnir. Næst var ráðist á
Hallornes, í Jórvíkurskíri norð-
an við Humbrufljót. Á meðan
flotinn sigldi fyrir Spurnnes,
inn í fljótið, fór Haraldur þvert
yfir land til fljótsins, og herj-
aði og rændi á leiðinni, og rak
á flótta flokk landsmanna, er
gerðu honum fyrirsát.
Norski herinn fór nú aftur á
skip sín og hélt upp Úsu, en lít-
ill enskur skipafloti, er af ein-
hverri ásfæðu hafði láðst að
veita honum viðnám, hörfaði
undan. Víkingarnir fóru upp
Úsufljót upp að Riccall, þar sem
flotanum var lagt, og herinn
fór á landi til að undirbúa næsta
áfanga í herferðinni — árás á
Jórvík, hina fornu kastalaborg
og höfuðborg Norðimbralands.
Auk þess sem það var mikill
kostur að ráða yfir þessari
kastalaborg sem aðalbækistöð,
mun það að líkindum hafa ráð-
ið miklu, að um leið komst
Tósti jarl til ríkis síns og í
samband við vini sína, er hann
hafði rætt um, meðal dönsku
íbúanna í Jórvíkurskíri.
En Jórvík var ekki unnin
bardagalaust.
Orrusta þ. 20. september.
Fram að þessu hafði Har-
aldur konungur ekki mætt
neinu skipulegu viðnámi, en nú
fékk hann að kenna á verulegri
mótstöðu. Mörukári, jarl í
Norðimbralandi, og bróðir hans
Valþjófur, jarl í Mersiu, komu
frá Jórvík með mikinn her
Norðimbra. Haraldur hafði
farið frá Riccall, og herirnir
mættust við Fulford, tvær
enskar mílur frá Jórvík, 20.
september.
Miðhluti víkingahersins hafði
tekið sér stöðu þvert yfir veg-
inn, sem enski herinn kom eft-
ir; vinstri armurinn, undir
stjórn Haralds konungs, var
milli miðfylkingarinnar og
Úsu, en hlið hægri fylking-
ararms hafði vernd af síki og
mýrakeldum í brún votlendis-
ins.
Orustan hófst með allsherjar
áhlaupi Englendinga; áköf á-
rás Mörukára yfirbugaði hægri
fylkingararminn, þar sem her-
inn var veikastur fyrir, og
hrakti hann undan í upplausn.
Eu á þessu hættulega augna-
bliki yfirgnæfði gjallandi her-
blástur köllin og orustugnýinn,
og vinstri ai'mur víkinganna,
með gunnfánann Landeyðu og
Harald konung í fylkingar-
brjósti, kom til liðs við hinn,
höggvandi og leggjandi til
vinstri og hægri. Víkingar
skútu fleyg inn í framlínu enska
hersins, höggvandi niður hér
Norðimbra svo grimmilega, áð
ekkert stóðst fyrir, svo að þeir
gugnuðu að síðustu og létu
undan síga. Almennt undanhald
varð að flótta, ringulreiðin
snerist í skelfingu. Mikill fjöldi
særðra og flýjandi manna
streymdi undan í allar áttir.
Sumir stukku eða voru hraktir
út í ána, en svo margir voru
drepnir eða kastað í fenin og
síkið á flóttanum, að „Norð-
mennirnir gátu gengið þurrum
fótum yfir“.
Jórvík gefst upp.
Ekki flúði þó allur her Norð-
imbra. Margir, einstaklingar og
dreifðir flokkar, börðust meðan
nokkur maður stóð uppi, þótt
þeir gætu ekki komið í veg fyr-
ir ósigurinn. Meiri hluti þeirra,
sem undan komust tíndist aftur
til Jórvíkur, og sagði hin geig-
vænlegu tíðindi, er fylltu borg-
arbúa örvæntingu og skelfingu.
Borgarráðinu féllust hendur
og trúði það ekki á að frekari
mótstaða kæmi að liði. Það
sendi því boð um uppgjöf borg-
arinnar til Haralds. Sáttasamn-
ingar hófust, og eftir miklar
umræður og töf varð samkomu-
lag um að eitt hundrað og
fimmtíu gislar skyldu sendir
Haraldi til tryggingar hollustu
borgarinnar; að borgin skyldi
gefast upp fyrir honum næsta
mánudag (25. sept.): og að 500
gislar í viðbót skyldu afhendast
sama dag fyrir allt Norðimbra-
land, í Stanforðabryggju, þorpi
einu nokkrar mílur frá Jórvík
við ána Derwent.
Sáttmáli þessi var að líkind-
um gerður á sunnudegi, á
„þingi“ utan borgarinnar. Har-
aldur hinn sigursæli og her hans
hélt síðan til Standforðabryggu
og hefur að öllum líkindum
fagnað þar hinum fengna sigri
og gert sér glaðan dag.
Jóreykur nálgast.
Floti víkinga lá enn við land-
festar hjá Riccall, sextán mílur
í burtu, gætt af um þriðjungi
norska liðsins undir stjórn Ól-
afs konungssonar og eins af á-
gætustu foringjum Haralds,
Eysteins orra. Það hefur aldrei
verið fyllilega skýrt, hvers
vegna Haraldur fór með her
sinn til Stanforðabryggju.
Þarna var hann langt frá skip-
um- sínum — öruggasta hæli
sínu, ef í harðbakka slægi — og
hafði neyðst til að skilja eftir
mikinn hluta af liðinu til að
gæta þeirra. Það er því erfitt
að finna skynsamlega skýr-
ingu á þessu ógætilega atferli.
Það er lítið vafamál, að þetta
var að talsverðu leyti orsök
loka-ósigurs hans.
Allan liðíangan daginn, þenn-
an haustmilda sunnudag mátti
sjá einkennilega sjón á síðasta
kafla gamla rómverska vegar-
ins frá Lundúnum til Jórvíkur.
Þetta var þéttur jóreykur, sem
bæði reis hátt á loft í sólskin-
inu, og færðist smátt og smátt
nær höfuðborg Norðimbralands.
Undir skýinu og í því hreyfð-
ist, að því er virtist endalaus
fylking þreyttra, sveittra ridd-
ara, sem búnir voru til orustu.
í fylkingarbrjósti reið Harald-
ur konungur Guðinason, síð-
asti konungur af konungsætt
Saxa.
Þessi her virðist^ hafa komið
til Tadcaster seint um daginn,
og eftir stutta vi'ðdvöl í bænum,
sem Haraldur notaði til að
kanna lið sitt, svo og flota
þann, er lá við bryggjuna, lagði
hann á stað með sjö herdeildir,
og linnti ekki fyrr en hann
hafði lagt 14 km. langa leiðina
til Jórvíkur að baki sér. Myrk-
ur var þegar skollið á, er her-
deildir Engla riðu inn í borg-
ina við mikil fagnaðarlæti
borgarbúa, er fönguðu konungi
sem frelsara sínum.
Fór 320 km. á fjórum dögum.
Hann og hið ríðandi fót-
göngulið hans — í herjum Eng-
ilsaxa var ekkert riddaralið —
hafði farið ákaflega hratt yfir,
svo að einsdæmi mátti heita;
komið alla leið frá Lundúnum,
320 km. vegarlengd, á fjórum
sólarhringum. Þessi flýtir átti
eftir að baka víkingahernum ó-
vænt tjón, því þá grunaði ekki
hið minnsta um þenna aðsteðj-
andi óvinaher fyrr en hann
stóð andspænis þeim við Stan-
forðabryggjur næsta dag. (Það
er í frásögur fært, að varð-
menn hafi gætt allra hliða og
múra Jórvíkur um nóttina, til
þess að koma í veg fyrir að
víkingahernum bærust nokk-
ur tíðindi af herliði Haralds
Saxakonungs).
Fregnir af innrásinni höfðu
borizt til Lundúna, skömmu
eftir að Haraldur konungur var
heim kominn úr fjögra mán-
aða árangurslausri varðstöðu
suður við Ermarsund, þar sem
hann beið eftir innrás frá Nor-
mandí. Skortur á vistum og að-
kallandi þörf á hjálp við upp-
skerustörf höfðu neytt konung
til að leysa upp nokkurn hluta
af herliði sínu, og þá í svipinn
var að líkindum aðeins ein-
valalið hans — þungvopnaðar
sveitir húskarla — í fylgd með
honum.
Óvígur her fer að víkingum.
Haraldur konungur brá skjótt
við. Allir vopnfærir menn voru
teknir í herþjónustu, og 20.
september hélt hann burt úr
höfuðborginni áleiðis til Jór-
víkur, og barst honum liðsauki
á leiðinni norður eftir. Hvar
eða hvenær honum barst fregn-
in um ósigurinn við Fulford er
ekki vitað, en hann vissi, að
hann mátti engan tíma missa,
ef honum ætti að takast að
bjarga Jórvík og norðurhéruð-
unum. Þetta kapphlaup tókst
honum að vinna.
Um morguninn 25. sept. var
bjart og fagurt veður, en er sól
hækkaði á lofti, varð mollu-
hiti. Norski herinn undi vel hag
sínum og var dreifður á báðum
bökkum Derwentár, er Stan-
forðabryggja lá á milli. Þar sem
búizt var við friðsömum degi,
er aðallega yrði varið til að taka
á móti gíslunum og til her-
göngu inn í Jórvíkurborg, höfðu
margir víkinganna steypt af sér
brynjunum vegna hitans, og
báru aðeins hjálma og vopn.
Skyndilega veittu þeir menn
víkingahersins, er voru á hægri
bakka árinnar, eftirtekt ryk-
mekki miklum, er reis upp af
veginum til Jórvíkur. í fyrstu
var ekkert annað að sjá, og
menn héldu, að verið væri að
færa gislana til þeirra, eða ef
til vill kæmi þarna fleira fólk
til að játa þeim hollustu. En að
skammri stundu liðinni fór að
sjást gegnum mökkinn, er nálg-
aðist smám saman, í breið-
fylkta sveit ríðandi manna, og
blikaði á ótölulega grúa ljós-
díla. Smátt og smátt skýrðist
myndin og menn sáu, að hér
fór óvígur óvinaher, er færð-
ist nær á hægum gangi, en sól-
skinið blikaði allsstaðar á
skyggðar brynjur, hjálma og
vopn. í broddi þessarar miklu
fylkingar reið flokkur riddara
með bláan og gullinn gunnfána
— hinn gyllta dreka Wessex.
Haraldur vildi
berjast þegar.
Það ríkti engin óvissa um er-
indi þessa aðkomna hers í hug-
um víkinganna, og var strax
skotið á skyndiráðstefnu. Þeir
voru algerlega óviðbúnir þess-
ari skyndiárás og eina sam-
bandið milli liðshelminganna
var hin mjóa brú yfir Derwent-
ána. Víkingaherinn stóð þarna
illa að vígi. Tósti réð eindregið
til undanhalds til Riccall, en
Haraldur féllst ekki á þetta. en
lét senda þrjá skyndiboða ríð-
andi til Riccall til að sækja taf-
arlaust menn þá, er gættu skip-
anna. S.vo setti hann upp meiki
sitt, safnaði liði sínu saman, að
líkindum í hálfmánalagaða
fylkingu, þannig að það hefði
brúna að baki, ef til undan-
halds kæmi.
Áður en orustan hófst, bauð
Haraldur Englakonungur Tósta
jarli, bróður sínum, ekki að-
eins jarldæmi hans að nýju,
heldur einnig þriðjung ríkis
sins, ef hann vildi gefast upp.
Þetta göfuga boð var mikil
freisting fyrir Tósta jarl, svo
hann spurði, hvaða boð hann
vildi gera Haraldi bandamanni
sínum. En er hann fékk það
svar, að Noregskonungi skyldi
boðið „sjö fet af enskri grund,
eða jafn mikið og hann er
hærri en aðrir menn“, vísaði
hann tilboði bróður síns á bug
og kvaðst ekki mundu bregðast
Hafaldi konungi............ Er
þetta talið sýna, að þrátt fyrir
skapgalla sína, hafi Tósti ekki
verið ódrengur.
Englar leggja íil atlögu.
Strax eftir þenna forleik,
hófust áhlaup enska hersins;
hinar ægilegu bardagaaxir hús-
karlanna dundu á hjálmum og
skjöldum víkinganna og veittu
þeim mikil sár, en þeir hjuggu
húskarla niður unnvörpum og
lögðu þá spjótum. Gekk svo
nokkra stund, að her Engla
tókst ekki að höggva geil í lif-
andi varnarvegg víkinganna.
Létu þeir þá lítið eitt undan
síga, en í vígamóðnum tóku
víkingar þetta sem veikleika-
merki og fylgdu á eftir. Við
þetta riðlaðist fylking þeirra,
og var her húskarla þá ekki
seinn að snúast á móti og ryðj-
Frh. á bls. 36.