Morgunblaðið - 11.11.1956, Blaðsíða 6

MOR C V /V ni/AfílÐ
Sunnudagur 11. nóv. 195S
/ fáum orðum sagt: 5
frTVVTTVTTYt
fTTTTTTT^TT1
Rabbctð við
rektor um
erfiðum iímuxn
rrÞó að útfitið sé ekki sem bezi í dag, má æskan
ekki giafa veninni m befri framííð og bjarfari heim"
ÞEGAR rektor Háskólans, dr.
Þorkell Jóhannesson, ílutti
setningarræðu sína fyrir skömmu,
komst hann m.a. svo að orði:
„Á okkar dögum rita mörg skáld
og spekingar allt frá tvítugu til
sextugs cins og þeir séu staddir
í miðju ragnarökkri, allt sé á
hraðri leið norður og niður. Trú-
ið laust slíkum mönnum og sízt
Jjeim ungu, því þeir hafa í raun-
inni er.n rninni aísökun en Iiin-
ir“. _
★ ★
ÞESSI orð Háskóiarektors vöktu
allmikla athygli og mér lék
forvitni á að vita, hvort hann
hefði ekki hug á að ræða þessi
mál frekar. Rektor færðist að
vísu ekki undan, en kvaðst hafa
litlu við að bæta, sagði þó:
— Þetta eru varla ákjósanlegir
tímar til að ræöa um bjartsýn-
ina. Ef maður ætlar að leggja út
af henni, er viðlcunnanlegra að
velja þá stund, þegar einhvers
staðar sér til sólar. Nú hefur
heimurinn breytzt á stuttum
tíma vegna þeirra hörmulegu at-
burða sem gengið hafa yfir. Við-
horfin eru sennilega ekki þau
sömu nú og þegar ég flutti mína
skólasetningarræou.
BJARTSÝNI NAUÐSYNLEG
— En hvað bjó að baki orðum
yðar, rektor, þegar þér fiuttuð
ræðuna í hátíðarsal?
— Ja, mig langaði að segja
ur.ga fólkinu að bjartsýnin sé
UtvarpiS h&íur mmegt
dagskrá sína aS mun
Y TTVARPIÐ hefur nú í vetur lengt dagskrá sína, einkum á mið-
ÁJ degisútvarpinu og tekið upp ýmsa nýja þætti. Meðal þeirra
er „Á bókamarkaðinum" og verður sá þriðji í dag kl. 16.30. Blaðið
hefur spurzt fyrir um það, hvað í þessum þætti verður.
Fyrstur mun tala í þættinum
Ragnar Jónsson hæstaréttarlög-
maður, formaður Bóksalafélags-
ins. Næstur talar Pétur Ólafsson.
Þá verður þáttur um Matthías
Jochumsson, þá frá Bókmennta-
félaginu og lesið úr annálum,
einnig úr Nýjum sagnablöðum.
Eiríkur Hreinn Finnbogason les
úr Ugluspegli, aðrir lesarar eru
Inga Huld Hákonardóttir og Þor-
valdur Steingrímsson og loks
ræðir Hafsteinn Guðmundsson
prentsmiðjustjóri um bókagerð
og bókaskraut.
Fjölbreyttir tónleikar eru í dag.
„Hljómplötuklúbburinn“ verður
einnig í dag kl. 18.30 og „Um
helgina“ kl. 20.20 og þriðja er-
indi Jóns Jóhannessonar próf.,
„Um réttindabaráttu íslendinga",
verður kl. 13.15.
Á morgun byrjar Haíldór Kilj-
an Laxness að lesa Gerplu. Á
þriðjudaginn hefjast erindi dr.
Hannibal Valdemars
sen letSrétllr
„Frjálsa þjóð"
HANNIBAL Valdemarsson sendi
blaðinu í gær langa greinargerð
Hallgríms Helgasonar um íslenzk
þjóðlög og þá talar Eysteinn
Tryggvason einnig um Norður-
ljós. Þýtt og endursagt verður á
fimmtudaginn.
Lestur Grettissögu hefst á mið-
vikudaginn og les dr. Einar Ól.
Sveinsson. Heimilisþáttur verður
síðdegis á laugardaginn, sinfóníu-
tónleikar á íimmtudag og leik-
ritio „Æskuvinur" á laugardag.
Á miðvikudaginn verður píanó-
einleikur Guðmundar Jónssonar
og kynning á tónverkum Bjarna
Böðvarssonar á fimmtudaginn.
nauðsynleg, — og ef til vill nauð-
synlegasti þáttur í lífi okkar. Ég
sagði að lífið væri staðreynd og
það væri heimskulegt að láta sér
leiðast staðreyndir. Og menn
mega ekki missa sjónar á þeim
sannleik, hvernig svo sem allt
veltur nú, að við íslendingar
höfum aldrei átt kost á öllu betri
veröld en við liíum nú í. Þrátt
fyrir allt. Við eigum þess kost að
leita nýrra viðfangsefna og glíma
við þau og aldrei liöfum við haft
betra tækifæri til að bæta hag
okkar en einmitt nú.
IÍUNNA EKKI VIÐ SIG
— Og yður finnst ungu skáldin
of svartsýn — liafa of mikla til-
hneigingu til að einblína á dökku
hliðarnar?
— Ja, ég veit nú ekki, hvað
skal segja, þekki það ekki of vel.
— En áhriíin séu neikvæð?
— Ég veit satt að segja ekki,
hvaða áhrif ungu Ijóðskáldin
hafa. Það þekkið þér betur. Ég
hef nú ekki mikla trú á að þau
hafi mikil áhrif. Ég skoða ungu
lýrikkina sem nokkurs konar
einstaklingsfyrirbrigði. Mér virð-
ist þessi ungu skáld einna helzt
vera eins og menn sem kunna
ekki við sig og láta sér allt vaxa
í augum. Það er nóg að slíku fólki
í kringum mann.
HJÁRÓMA RADÐIR
— En finnst yður íslenzk æska
yfirleitt vera heltekin af svart-
sýni?
— Nei, það er ekki hægt að
segja, ég skil ekki í því. En svart-
sýnin er víða í skáldskapnum.
Hún er sennilega í tízku. Hún er
ekki nýtt fyrirbrigði þar. — Satt
að segja finnst mér þessar svart-
sýnisraddir vera heldur hjáróma.
Við erum að byggja fyrir fram-
tíðina og miðar furðanlega áfram.
Þróunin heldur alltaf áfram, þó
að hún leggi stundum lykkju á
leið sína. Um aldamótin voru
menn fullir af bjartsýni, trúou
á framtíðina. Þá fannst mönnum
Háskólarektor:
lífið einfalt og framtíðin björt og
glæsileg. Svo kom styrjöldin og
blóðsúthellingar og önnur styrj-
öld og nýjar hörmungar. Menn
sáu skyndilega að' þeir voru enn
staddir í miðaldamyrkrinu. Þetta
hefur auðvitað dregið úr lífsgleð-
inni. En ungt fólk má ekki láta
það á sig fá um of, þó að aítur-
kippur verði. Það er auðvitað
eðlilegt að mönnum verði dimmt
fyrir augum, þegar þylirnir
ganga yfir. En þróunin heldur
áfram, og þó að útlitið sé ekki
sem bezt í dag, má æskan ekki
glata voninni um beíri framtíð
og bjartari heim.
★ ★
VIÐ fórum að minnast á atburði
síðustu daga, og einkum þær
hörmungar sem gengið hafa yfir
ungversku þjóðina. Rektor benti
á að lítill munur væri á Rúss-
landi kommúnismans og Þýzka-
landi nazismans. Ég var sam-
mála, gerði þá játningu að aldrei
úr
simfar
daglega lífinu
Böm í fóstur
IGÆR fékk ég bréf frá ungum
guðfræðinema. Hann brýtur
þar upp á merlcilegu efni sem
margir munu hafa hugleitt und-
anfarna daga þótt ekki hafi það
sézt rætt í blöðum enn sem kom-
ið er. Guðfræðineminn skrifar:
„Mig langar að biðja þig að
koma þeirri hugmynd á fram-
færi að ungverskum flóítamönn-
um verði geíið landvistarleyfi á
íslandi. íslenzka þjóðin býr óum-
deilanlega við svo góð kjör nú,
að það er beinlínis skylda hennar
til leiðréttingar á ummælumjað láta aðra njóta þess að ein-
„Frjálsrar þjóðar“ um afstöðu hverju leyti. Ennþá að minnsta
Alþýðusambandsins til Ungverja- ..__...
. : ,, - , Ritvelamalið j oruggri
lands og atburðanna þar. höfii
í greinargerð þessari er vakin ís ó.^"uðmundsson hringdi
athygh á þvi, að Aiþyðusambands mín skýrði mér
f'T Ve« r t TnTna svo frá að eftir að þingsályktun-
fyrstu til þess að taka þatt. i Ung , artill Jónasar Árnasonar um
verjalandssöfnun. Enn fremur
hafi hún beint tilmælum til verka
lýðsfélaganna um að þau tækju
þátt í þessari fjársöfnun. Enn-
fremur segir í greinargerðinni um
afstöðu Alþýðusambandsstjórn-
ar til 5 mínútna vinnustöðvunar
í samúðarsltyni við ungversku
samræmingu á leturborðum rit-
véla hefði verið samþykkt 1952
hefði ríkisstjórnin beðið hann að
gera tillögur um samræminguna.
Haíði Elís samráð við innflytj-
endur ritvéla um málið og skil-
aði tillögum sínum 19. júní 1953.
Ríkisstjórnin skrifaði innílytjend
þjóðina, að tilmæli um hana frá j um skömmu síðar um málið og
Alþjóðasambandi frjálsra verka-. sendi þeim hið samræmda letur-
lýðsfélaga hafi borizt svo seint,: borð. Hefir það síðan verið notað
að ekki haíi verið unnt að ná | á langflestum þeim ritvélum, sem
saman sambandsstjórnarfundi j fluttar hafa verið inn í landið og
nægilega snemma! I er gott til þess að vit^.
kosti getum við boðið þessum
hrjáðu mönnum upp á að setjast
að í þjóðfélagi þar sem frelsi
ríkir. Ég hef ekki þá þekkingu
til að bera, að ég geti borið fram
nýtar tiliögur um tilhögun, ef úr
þessu yrði, en ekki er ósennilegt
að einhverjir yrðu til þess að
taka börn í fóstur og vinnufæru
fólki er vonandi unnt að fá eitt-
hvað að starfa. Ég er ekki í nein-
um vafa um að það yrði þjóð-
inni til blessunar að gera þetta
góðverk“.
Skuld okkar
EG vil taka undir þessi orð. Það
er sannarlega ástæða til þess
að við íslendingar liggjum ekki
á liði okkar, þegar ranglætið hef-
ur farið eldi og brennisteini um
heilt þjóðland og lagt í rúst eina
af ágætustu menningarþjóðum
álfunnar.
Hér skortir sífellt vinfiuafl, við
höfum verið að flytja inn þýzkt
og skandinaviskt verkafólk og
því frekar er ástæðá til þess að
bjóða flótíamönnum hæli hér. En
ekki er síður nauðsynlegt að taka
ungbörn þau sem heimilislaus
hafa orðið eða munaðarlaus, í
íóstur, enda munu þeir margir
íslendingarnir sem myndu vilja
gera slikt góðverk. Það er ekki
ábyrgðarlaust að lifa við þá ham-
ingju að hafa aldrei átt í styrjöld
og aldrei á síðustu árhundruð-
um þurft að draga sverð úr slíðr-
um til þess að verja írelsi eða
sjálfstæði ættjarðarinnar. Við þá
hamingju höfum við á þessu
landi búið og eigum skuld okkar
fyrir það enn ógoldna. Hún verð-
ur bezt greidd með því að styrkja
og styðja þær þjóðir sem áþján
og hörmungum sæta og í fram-
kvæmdinni þannig að taka í fóst-
ur ungversk börn ef nauðsyn
krefur. Þau eru okkar frelsislaun.
Mál þetta yrði auðvitað að fram-
kvæmast í samráði við Rauða
krossinn og fyrir milligöngu
hans.
Samúðaralcla
SAMÚÐARALDA hefur gripið
um sig meðal þjóðarinnar
vegna hryðjuverkanna sem fram
in hafa verið í Ungverjalandi. Ég
man ekki eftir því að þjóðin hafi
fyrr fyllzt slíkri hluttekningu,
mér liggur við að segja, slíkri
þjóðarsorg, nema ef vera kynni
um veturinn þegar Rússar réðust
á Finna.
í gær hringdu fimm menn til
mín og báðu mig að koma því á
framfæri að ungversk hljómlist
yrði leikin í útvarpið. Það sýnir
hve þjóöin fylgist vel með því
sem austur þar gerist og tekur
ríkan þátt í hinum válegu örlög-
um ungversku þjóðarinnar.
„Lífið er staðreynd“.
hefði neinn atburður fengið eins
mikið á mig og ofbeldið í Ung-
verjalandi. En, bætti ég við, það
getur verið að það sé vegna þess
að ég hef fylgzt með þeim dag og
nótt. Það er starf blaðamannsins
að kynna sér atburðina eftir
beztu getu, hann verður að
sökkva sér niður í þá, fylgjast
með þeim, lifa sig inn í örlög
heillar þjóðar. Stundum er
ástæða til að gleðjast, stundum
til að gráta. Þegar skeytin bárust
frá Ungverjalandi, var okkur
grátur í huga. Og þó: Eigi skal
gráta Björn bónda, heldur saína
liði. —
— Já, sagði rektor, en aðalatrið
ið er að vera í jafnvægi, fremja
engin spjöll. Ég vissi að hann tal-
aði við gamlan nemanda, og mér
þótti vænt um að hafa ekki alvar-
leg spjöll á samvizkunni. Síðan
barst talið aftur að aldamótaár-
unum og rektor fór að ræða um
gróskuna í íslenzku þjóðlífi á
þeim árum. — Hún kom einnig
fram í skáldskapnum, bætti hann
við. Lítið þér bara á Aldamóta-
kvæði Hannesar Hafsteins. Ég
held alls ekki að hann hefði get-
að ort það kvæði 10 árum fyrr.
Ég spurði rektor, af hvaða
skáldi unga fólkið ætti einna
helzt að læra hið rétta og heil-
steypta viðhorf til lífsins. Hann
svaraoi:
•— Það er ekki rétt að ráðleggja
unga fólkinu neitt í þeim efnum.
En ef ég ætti að benda á einhvern
einn, þá væri það Stephan G.
Stephansson. Ilann var aldrei
neinn svartagallsmaður, þótt
hann væri ætíð mjög næmur fyr-
ir því sem gerðist; t.d. hafa íáir
orðið íyrir eins miklum áhriíum
af styrjöldinni og hann. En trúin
á manninn bilaði aldrei þrátt fyr-
ir styrjöldina. Hann orti þau
dómadagskvæði um stríðið, bæði
„Transvaal“ og „Pétursborg“,
svo að dæmi séu nefnd — og hann
hefði áreiðanlega haldið áfram
að yrkja í líkum anda, ef liann
hefði lifað. En þetta raslcaði samt
ekki trú hans á lífið og framtíð-
ina, og mætti unga fólkið — og
ekki sízt ungu skáldin — minn-
ast þess. Og ég vil bæta því við
að lokum að ég sé enga ástæðu
til þess að afturkalla það sem ég
sagöi í setningarræðunni. Það er
skiljanlegt að þeir verði svart-
sýnir sem hafa beðið skipbrot.
En það.er voðalegt að tapa trúnni
á líiið.
— Já, hugsa ég með mér, um
leið og ég kveð, lífið er staðreynd
— en stundum er það hörmuleg
staðreynd.
v >1.