Morgunblaðið - 11.05.1958, Blaðsíða 9

Súnnudágur 11. maí 195fc
UORGinSBLAÐIÐ
Öll verk Einars Benediktssonar
eru úrvalsrit
Stutt andsvar til Þóris Bergssonar
UNDANFARNA mánuði hafa
birzt í Morgunblaðinu vikulegir
þættir undir fyrirsögninni „Hlust
að á útvarp“. Höfundur þessara
þátta er Þorsteinn Jónsson, sem
flestir íslendingar kannast þó bet-
ur við undir nafninu Þórir Bergs-
son, sá hinn sami, er undanfarna
áratugi hefir glatt okkur með
fjölmörgum smásögum, vel gerð-
um að efni og rituðum á óvenju-
lega fáguðu íslenzku máli.
Útvarpsþættir Þóris Bergsson-
ar hafa og orðið vinsælir, og
mjög að verðleikum, þótt menn
séu að sjálfsögðu ekfei ævinlega
sammála þeim skoðunum, sem
þar eru fram settar. Þessu marki
eru öll mannanna verk brennd,
einnig hin beztu þeirra.
Og það er við þennan útvarps-
þátt Morgunblaðsins, er þar birt-
ist hinn 16. apríl sl., sem ég hlýt
að gera stutta athugasemd. 1 þess-
um þætti segir Þórir Bergsson
svo m. a. er hann ræðir um Einar
Benediktsson af tilefni dagskrár
Blaðamannafélagsins í Ríkisút-
varpinu:
„. . .Einar Benediktsson þekkti
ég allvel löngu síðar. Hann var
eitt mesta stórskáld sinnar sam-
tiðar. Undarlegt er að í úrvaii
því er Aim. bókafélagið gaf út af
ritum hans skuli sleppt einu stór-
felldasta kvæði hans sem flestir
kunna. Á ég þar við kvæðið Dag-
urinn mikli. Hljóta þar einhver
persónuleg viðhorf útgéfenda
(þeirrá er völdu kvæðin) að ráða
en ekkl dómgreind. Um kvæði
þetta flutti eitt sinn, einn gáfað-
asti maður, er ég hef þekkt, fyrir •
lsetur og ég tel víst að um speki
þá er fólgin er í kvæðinu mætti
skrifa heila bók.“
Þessari hreinskilnu gagnrýni
get ég ekki látið ósvarað með
öllu, þar sem ég valdi að mestu
efnið í Sýnisbókina, sem Þórir
Bergsson gerir hér að umtalsefni.
Margs þarf að gæta við val
efnis í bók sem þessa, og engum
eru þau vandkvæði Ijósari en
mér. í grein, sem ég skrifaði í
MOrgunblaðið hinn 21. maí 1957,
þar sem nokkuð var rætt um
næstu verkefni í sambandi við
varðveizlu minningar Einars
Benediktssonar, er m. a. vikið að
útgáfu úrvals af verkum skálds-
ins, og minnt á, að val efnis í
slíka bók væri mjög vandasamt,
þar sem svo mætti að orði kveða,
að í heild væru verk Einars
Benediktssonar valið efni.
Með þessa staðreynd í huga var
því bókinni einmitt gefið nafnið
Sýnisbók, en ekki Úrvalsrit. Hins
vegar gat bókin með engu móti
orðið stærri, ef auðið skyldi að
láta félögum Almenna bókafé-
lagsins hana í té sem félagsbók.
Margt varð því að fella niður,
sem æskilegt hefði verið að birta,
en megintilgangurinn með útgáf-
unni var að „gefa sem fjölbreyti-
legasta mynd af skáldskap Einars
á öllum skeiðum ævi hans“, svo
sem segir orðrétt í formála
Bjarna Benediktssoaar, formanns
Almenna bókafélagsins, fyrir út-
gáfunni.
Ég er í bezta lagi sammála Þóri
Bergssyni, um að Dagurinn mikli
sé merkilegt kvæði, og þykir mér
síður en svo í frásögur færandí,
þótt gáfaður maður hafi eitt sinn
haldið fyrirlestur um þetta
kvæði. öll, eða velfleat kvæði
Binars Benediktssonar eru ein-
mitt þannig gerð, að þau má ræða
og rýna takínarkalítið. Hver vísa,
og jafnvel hver hending þeirra,
gefur tilefni til skiptra skoðana.
Þessi kvæði eru eins og gim-
Steinninn: litir og ljósbrot eru
þar óteljandi. Og sannspurt hefi
ég, að ræða hafi verið flutt um
eitt erindi úr einu af kvæðum
Einars (Skuggar), og tæplega er
nú svo prédikun flutt, að ékki
séu þar einhvers staðar tilfærð
spekimál Einars Benediktssonar
til nánari skýringar hinum
heilögu fræðum. Nei, það eru
engin tíðindi, þótt erindi hafi
verið flutt um eitt kvæði eftir
þetta skáld.
Hins vegar verður að segja eins
og er, að allt fram á síðari ár
hafa bækur Einars ekki náð þeirri
útbreiðslu sem verðugt væri.
Þannig tók það 12 ár að selja
fyrstu útgáfu „Hvamma" (1200
eintök), er út kom Alþingishá-
tíðarárið 1930. Bók þessi geymir
þó mörg hinna þróttmestu kvæða
Einars Benediktssonar, og próf.
Sigurður Nordal hefir komizt svo
að orði í merkilegri ritgerð um
skáldið, að þessi bók væri í raun
og veru undrið í lífi þess. Skoð-
unin um, að verk Einars væru
lítt við alþýðuhæfi, hefir þannig
löngum átt sér djúpar rætur.
Útgáfufélagið Bragi, er hefir
með höndum umsjón með útgáfu
á verkum Einars Benediktssonar,
tók því tveim höndum tilboði
Almenna bókafélagsins um sam-
starf til að útbreiða verk hans
með íslenzku þjóðinni. Almenna
bókafélagið vandaði og mjög til
útgáfu bókarinnar, sem er skreytt
listaverkum eftir Jóhannes
Sveinsson Kjarval. Er útgáfa
Sýnisbókarinnar mesta átak sem
til þessa hefir verið gert til þess
að útbreiða verk Einars Bene-
diktssonar á Islandi, en bók þessi
er nú til á meira en 7000 íslenzk-
um heimilum.
Til þess að lesendur Sýnisbók-
árinnar, þeir er ekki eiga önnur
verk Einars Benediktssonar, geti
sem auðveldlegast myndað sér
skoðun á þessu máli, birtist hér
Einar Benediktsson
kvæðið „Dagurinn mikli" í heild,
en þetta égæta kvæði er tilefni
orðaskipta okkar Þórir Bergsson-
ar. Og nú vildi ég mega biðja
hann að segja til um, hvaða
kvæði hann álíti að hefði átt að
fella niður við val efnis í Sýnis-
bókina, til að geta í staðinn birt
þetta athyglisverða kvæði, en
eins og áður getur, er bókin í nú-
verandi stærð á yztu mörkum
þess, sem framkvæmanlegt var.
í upphafi gagnrýni sinnar, og
sem áður var vitnað til, segir
Þórir Bergsson, að Einar Bene-
diktsson hafi verið eitt mesta
stórskáld sinnar samtíðar. Ekki
er ég heldur hinum mikilsvirta
andstæðingi hér sammála. Því ég
tel, að Einar Benediktsson hafi
verið, og með yfirburðum, mesta
skáld sinnar samtíðar, en eitt
mesta skáld sem Island hefir
fóstrað frá upphafi vega.
Og slíka er ævinlega gott að
muna.
Magnús Víglundsson.
DAGURINN MIKLI
Hann liggur á börum við línið bleikt.
Ljósið blaktir dapurt og veikt.
Hreysið er kyrrt. Þar er helgi og friður,
því heimurinn á ekki til neina kvöl,
sem getur nagað náinn á fjöl.
Nóttin er mild. Enginn vakir nje biður.
Daglauna öreigi’ er dauður í kvöld.
Hann dó til að borga öll lífsins gjöld.
Nú fær hann að stara með stirnuð beinin. —
Hann stóð opt og blíndi, af því komu meinin.
Á brjóstinu hvílir helföl og köld
höndin, sem alltaf sló vankant á steininn.
Nú sjer hann, »ú sjer hann hvolfsins hjúp
sem hafborð um iðustraumanna djúp;
þar himna af kraptanna hvíld sig vefur
um heila guðs — sem á þekking sín sjálfs;
sem var og er allt milli auðnar og báls,
sem elskar og skilur og lífið gefur.
Nú sjer hann, nú sjer hann hvað eilífðin er,
ódauðleg sjón i guðs minninga her.
Nú skilur lífsfangi líkamans hvíta,
hvað ljett er, án dauða, hlekkinn að slíta,
því moldin á ekkert, sem andinn sjer,
en allt er dautt, sem guð vill ekki líta.
Nú lítur hann augum hið almáttka vald.
Eilífðar kyrrð býr hans höfuðfald.
Vetrarbrautin er belti’ um hans miðju,
en blindninnar nótt er skör við hans stól.
Hjartað er algeimsins sólnasól
þar segullinn kviknar í frumeldsins smiðju.
Hans þanki er elding, en þruma hans orð.
Allt þiggur svip og afl við hans borð.
Stormanna spor eru stillt í hans óði;
stjarnanna hvel eru korn í hans blóði.
Hans bros eru geislar, og blessuð hver stOrð,
sem blikar af náð undir ljósSins sjóði.
Og guð horfir inn gegnum heimanna heim;
til hans lítur allt í veraldargeim.
Fra engilsins sál i»n í kristallsins kjarna
er kraptanna spil hans eigið líf —
en allt sem er synd og kvöl og kíf
það kastast á brott, eins og hrapandi stjarna.
Þó holdið sjálfu sjer hverfi sýn,
þó hismið vinni sjer dánarlín,
er lífið sannleikur, dauðinn draumur.
Hjá drottni finnst. hvprki kvein eða glaumur.
En volduga aflið, sem aldrei dvín,
er iðandi, blikandi ljósvakans straumur.
Nú skynjar haim allrar sköpúnar þrá
og skelfing, við bláloptin ómælis há.
Hver lifsneisti inn í efnið blásinn
á sjer þess takmörk og skipar þess rúm,
langt eða skamt, ber sitt ljós í þess húm,
uns lýkur guðs ætlun og fullgjörð er rásin.
En stærðirnar hverfa hjá lífsins lind;
þar ljúkast upp augun hálfskyggn og blind,
því veran, sem knýr allan veraldarsveiminn,
veit af sjer einni um sólkerfa geiminn —
sem andinn á jörð fyllir út sína mynd,
er alföður sálin á vöxt við heiminn.
Og andans veröld á tímann ei til,
þar telst hvorki árá nje dægra bil.
En viðburðahringsins endalaust undur
sjest aðeins í brotum í táranna dal.
Hvað var og hvað ér og hvað verða skal
í vitund drottins ei greinist í sundur.
Aldanna kerfi er heilagt og hljótt.
Hann heyrir ei ærslin, hann sjer enga nótt.
Hann horfir inn yfir sólnasveiginn,
hans sjón er eilífðin hádegismegin.
Með aldrinum þver manns æfi svo skjótt —
það er ai því hærra ljós skín á veginn.
— Hann vill verða dropinn, sem hverfur 1 haf,
í heild allra sálna, sem tók og sem gaf.
Banvæna, helborna hvötin er þögnuð
sem hreifist á móti lífsins straum.
Hann var ekkert sjálfur. Hann vaknar af draun
í veldi síns herra, með nafnlausan fögnuð.
Einstaklingsveran örend og kvik
á að hjaðna sem bóla og ryk.
Til skugganna víkur öll skipting og greining.
Nú skilur hann loksins guðs heilögu meining,
frumlan i kerfinu, bjarmans blik,
brotið af lífi — sem varð að eining.
Hann kvílist á ljósum, ljettum væng.
Hann lítur á sina banasæng;
þar valdstjórnar herrann lægsti lagðist
á lága garðinn í hinnsta sinn >—
og konan með gleði’ undir grátinni kinn
gáði og hlýddi hve vel honum sagðist.
Oddviti og moldari! Allt var merkt,
með augnakastinu skóþvengs vert.
Hann heyrði fingrað við lokur og lykla,
sá loðbrúnir síga og brettast í hnykla. —
Svo breiddist út fang svo bjart og sterkt,
sem bar hann svo hátt — upp í daginn mikla.
RAFGEYMAR
i bifhjól
fyrirliggjandi
Frá Kaupfélagi Arnesinga
Nemar í plötusmíði og húsamálningu geta komizt
að hjá oss.
Eiginhandar umsóknir ásamt meðmælum og fæð
ingardegi og ári, sendist til vor.
KAUPFÉLAG ÁRNESINGA.
flbuð til leigu
Til leigu er 5 herbergja íbúðarhæð við Garðastræti.
Uppl. gefur (ekki í síma).
JÓN N. SIGURÐSSON, hrl.,
Laugaveg 10, Reykjavík.