Morgunblaðið - 15.06.1958, Qupperneq 6

MORGVNBLAÐIÐ
BÓKAÞATTUR:
í svörtum kufli
Þorsteinn Jónsson frá Hamri:
í SVÖRTUM KUFLI. Ljóð.
58 bls. — Ásta Sigurðardóttir
gerði forsiðu. — Helgafell. —
Reykjavík 1958.
Sá siður bókaútgefenda að
setja á bækur sínar sleggjudóma
um efni þeirra er orðinn dálítið
hvimleiður, ekki sízt vegna þess
að þeir láta jafnan undir höfuð
leggjast að finna slíkum dómum
stað. Maður gæti freistazt til að
halda, að þetta væri gert til að
taka af mönnum ómakið við að
hugsa um það sem þeir lesa, og
má það virðast vafasamur greiði
við höfundinn. En kannski er
það líka gert til að hjálpa rit-
dómaranum í hans erfiða og van
þakkláta starfi, og þá er það
auðvitað sýnu afsakanlegra!
Aftan á ljóðabókinni „í svört-
um kufli“ eftir Þorstein Jónsson
frá Hamri stendur m. a. þetta:
„Þorsteinn fór mjög snemma að
yrkja og er það meðal annars
skýringin á því, hve góðum tök-
um hann nær á yrkisefnum sín-
um og hve handbragð hans er
fágað“.
Þorsteinn Jónsson frá Hamri.
Þorsteinn Jónsson er að vísu
innan við tvítugsaldur og verð-
skuldar því virðingu okkar fyrir
að koma svo ófeiminn fram fyrir
alþjóð í þeim lofsverða ásetningi
að hneyksla góðborgarana. En
hann verður samt að sæta þeim
afarkostum að mælast við önnur
Ijóðskáld, þótt þau kunni að vera
eldri og þroskaðri.
Um ljóð Þorsteins má margt
segja, bæði gott og illt, en fátt
held ég sé fjær sanni en að hann
hafi „fágað handbragð“ og nái
„góðum tökum“ á yrkisefnum
sínum (með örfáum undantekn-
ingum), jafnvel þótt notuð sé
hin algilda íslenzka formúla
„miðað við aldur“.
Höfundurinn er greinilega
fálmandi, hefur hvorki náð tök-
um á sjálfum sér né yrkisefnum
sínum: hann er að leita, en hef-
ur fundið fátt fjársjóða enn sem
komið er. Þorsteinn segir okkur
að hann vilji gera uppreisn, slíta
af sér öll bönd, hneyksla náung-
ann niður fyrir allar hellur.
Þetta er allt bráðnauðsynlegt
ungu skáldi. „En viljinn er í
veiku gildi“, eins og þar stendur.
Það er hreint ekki nóg að vilja
valda hneykslun, hafa um það
mörg orð og stór, já beinlínis
segja lesandanum að hann eigi
að hneykslast. Hann verður sjálf-
ur að finna hneykslunarhelluna
í ljóðunum.
Þorsteinn hneykslar kannski
mest á því sem sízt skyldi, nefni-
lega sínu hrjúfa handbragði. Hon
um er mjög ósýnt um hnitmiðun
og skýra hugsun: „Þó vannst
mér ganga / blindingjans betur
en sýn / með tilliti til míns átján
vetra aldurs“. Þetta ær harla kyn-
leg íslenzka. Orðalagið er víða
klaufalegt og líkingar hæpnar:
„Skynjun vor brestur sem flís í
fúnu limi“, „Við honum tekur
auðnin auða“, „vöntun viljann
ól“, „Mín löngun vefst og þreng-
ist hring í hring / um náð sem
næst þó hvergi", „þó blekki /
und, sem blæðir í grun, vitund
og vild / slá vímu í hjörtu. . . .“
Skáldinu er mikið í mun að
vera „skáldlegur“ þ. e. a. s. nota
hástemmd og langsótt orð, tala
„skáldamál“. Við því er ekki
annað að segja en það, að slíkt
orðfæri krefst mikillar sjálfsóg-
unar, því það hefur tilhneigingu
til að verða voðfellt og slappt
af því skáldið leitar ekki hins
rétta nákvæma orðs, hinnar
skýru sláandi líkingar, heldur
verður málið eins konar dula
sem dregin er yfir fálmandi
hugsun.
Skáldskapur má gjarna vera
dulur og torræður. Það er oft til
bóta, gefur ljóðum auðugra inni-
hald, fjölskrúðugri tilvísanir og
blæbrigði. En torræðið má ekki
stafa af óskýrri hugsun skáldsins
sjálfs. Þá er skáldskapurinn orð-
inn sjálfsblekking og loddaraleik
ur. Dæmi um slíkt eru t. d. „In-
spírasjón", „Byrði kastað" og „í
fótspor skuggabaldurs“.
Bókinni er skipt í sjö kafla og
fyrir hverjum kafla er inngang-
ur í óbundnu eða hálfbundnu
máli. 1 hverjum kafla eru þrjú
til fimm ljóð. Ekki er mér ljós
merkingin í þessari kaflaskipt-
ingu, en hitt er athyglisvert, að
prósakaflarnir eru, þegar á allt
er litið, beztu partar bókarinn-
ar, þótt þeir séu raunar misjafn-
ir að gæðum og ferskri hugsun.
Beztu ljóðin eru í síðasta kafl-
anum, „Nótt“, „Vísa“ og „Dýr“.
Önnur frambærileg ljóð eru
„Kvöldsýnir", „Skáld", „Nón“ og
„Frelsi". í þessum ljóðum og
nokkrum fleiri færist skáldið
ekki of mikið í fang, en nær
sterkum áhrifum með einföldum
myndum, þótt orðalagið sé sums
staðar helzti fornfálegt fyrir
minn smekk.
Meginvandamál Þorsteins Jóns
sonar virðist mér vera það, að
Sunnudagur 15. júní 1958
hann er að leitast við að yrkja
á nýstárlegan og „nútímalegan“
hátt, en er fastbundinn þeim
erfðum sem hann vill kasta frá
sér. Hann yrkir ljóð sín undir
stuðlum og rími, en þetta þvæl-
ist dálítið fyrir honum af því
efnið fellur ekki alltaf að form-
inu, og þegar hann reynir hvað
mest að vera frumlegur fer allt
í handaskolum, eins og t. d. í
ljóðinu „Tilvera“ sem er lítið
meira en fáránleg smekkleysa.
Sé það borið saman við „Nótt“,
sem fjallar um svipað efni, fær
Framh. á bls. 14
xtm
Ljósmyndarinn hefur fengiff mikiff lof fyrir myn daíökuna og Tatyana fyrir fegurff. Einkum eru
þaff augun sem heilla kvikmyndahúsgesti.
Verdlaunamyndin frá Cannes
í ÁR hreppti rússnesk kvikmynd
í fýrsta sinn gullverðlaunin á
kvikmyndahátíðinni í Cannes.
Lokaslagurinn stóð á milli rúss-
nesku myndarinnar „Þegar trön-
urnar fljúga hjá“ og sænsku
myndarinnar „Nára livet“, sem
Ingmar Bergman hefur gert. Og
eins og kunnugt er, bar sú rúss-
neska sigur úr býtum, en sú
sænska fékk aukaverðlaun.
„Þegar trönurnar fljúga hjá“,
er látlaus og hrífandi saga
skrifar úr ,
daglega lífínu J
Heimastjórn Færeyja
ÞESSA dagana er mikið rætt
um landhelgismál Færey-
inga, ekki síður en um fiskveiði-
lögsöguna við ísland. Tilefnið er
eins og allir vita samþykkt lög-
þingsins frá 6. júní um 12 mílna
fiskveiðilögsögu við eyjarnar, en
Danir virðast telja nokkuð vafa-
samt, að sú samþykkt hafi fullt
gildi og vilja fá fulltrúa Færey-
inga til Kaupmannahafnar til að
ræða málið.
Núgildandi ákvæði um heima-
stjórn Færeyja voru sett með
lögum, er Danakonungur undir-
ritaði 23. marz 1948. Höfðu þau
verið samþykkt bæði af lögþing-
inu og ríkisdeginum danska. Þar
segir, að Færeyjar hafi þjóðlega,
sögulega og landfræðilega sér-
stöðu.
Síðan segir, að Færeyjar séu
innan takmarka laganna sjálfs-
stjórnarsamfélag í danska ríkinu,
og taki lögþingið og landstjórmn,
sem valin er af því, við því hlut-
verki að setja reglui um færeysk
sérmál skv. lögunum og stjórna
þeim.
Listi fylgir lögunum um þau
mál, sem Færeyingar geta ákveð
ið að taka í sínar hendur. Hann
er of langur til að unnt sé að
birta hann í heiid, en meðal sér-
málanna eru: reglur um stjórn
sérmála, sveitarstjórnarmál, heil-
brigðismál, framfærslumál, skatt
ar, skóla- og safnamál, hafna- og
samgöngumál, raforkumál, land-
búnaðarmál, fiskveiffar og fisk-
friðun í landhelgi („pá territori-
et“), o. fl.
Síðan eru nefndir nokkrir mála-
flokkar (kirkjumál, lögreglumál,
útvarpsmál o. fl.), sem ræða á
nánar um, áður en tekin er endan
leg ákvörðun um, hvort þeir
verða taldir til sérmála.
Þá segir í lögunum: „Á þeim
sviðum, sem heimastjórnin tekur
til, hefur hún löggjafar og fram-
kvæmdavald. Lög, sem lögþingið
hefur samþykkt og formaður
landsstjórnarinnar samþykktnefn
ast lögþingslög.“ Er. athyglisvert,
að Danakonungur skrifar ekki
undir lögþingslögin.
„Valdsvið færeyskra stjórnar-
valda er háð þeim takmörkunum
sem leiða af samningum og öðr-
um þjóðréttarlegum réttindum
og skyldum, eins og þær eru á
hverjum tíma.“
Þá segir, að önnur mál sé farið
með af dönskum stjórnarvöldum.
Ef deila rís um valdsvið heima-
stjórnarinnar, á að skipa nefnd 2
landsstjórnarfulltrúa, 2 ríkis-
stjórnarfulltrúa og 3 hæstaréttar-
dómara. Ef hinir 4 fyrstnefndu
koma sér ekki saman, kveða
hæstaréttardómararnir upp úr-
skurð.
Þá eru ákvæði um, að Færey-
ingar skuli segja álit sitt á frum-
vörpum, lögum og samningum,
sem ekki heyra undir heimastjórn
ina, en þó fjalla um færeysk mál-
efni. Færeyingum er einnig veitt-
ur réttur til að hafa fulltrúa í
dönskum sendiráðum og samn-
inganefndum og einnig segir, að
útanríkisráðherrann geti gefið
Færeyingum heimild til að
semja beint við önnur ríki.
Loks eru ýmis athyglisverð á-
kvæði, sem því miður er ekki
rúm til að rekja nákvæmlega.
Þar segir m. a., að Færeyingar
teljist þeir danskir ríkisborgarar,
sem búsettir eru í eyjunum. Gilda
um þá nokkrar sérreglur, m. a.
um kosningarétt þeirra. Þess skal
og getið á vegabréfum, að menn
séu Færeyingar, — aftan við frá-
sögn af því, að þeir séu danskir.
Færeyska skal vera aðalmálið, en
dönsku skulu menn læra „godt og
omhyggeligt" og er hún jafnrétt-
há færeysku. Færeyski fáninn er
viðurkenndur. Færeyingum veitt
ur réttur til að senda 2 menn á
fólksþingið og sett er ákvæðj^um,
að ríkisumboðsmaðurinn^kuli
vera æðsti fulltrúi ríkism^fi’ær-
eyjum.
tveggja elskenda, sem aðeins fá
að njótast skanlma stund, sögð
með áhrifamiklum myndum, sem
myndatökumaðurinn hefur feng-
ið mikið lof fyrir. Ramminn ut-
an urn myndina eru trönurnar
sem sjást fljúga í upphafi mynd-
arinnar og í lokin, og munu eiga
að tákna það, að þrátt fyrir allt
böl, haldi lífið áfram að ganga
sinn vanagang.
KVIKMYNDIR +
í fyrstu benti fátt til þess að
þessi rússneska mynd mundi
vekja nokkra sérstaka athygli.
Rússneskar myndir hafa litla
athygli vakið siðan á dögum Ei-
sensteins og Poudovkines (Film-
ía hefur sýnt sumar af myndum
þeirra). Stjórnandi myndarinn-
ar, Kalatov, hafði ekki leyst af
hendi nein stór afrek áður og
enginn veitti því sérstaka at-
hygli að litla, illa klædda rúss-
neska stjarnan á kvikmyndahá-
tíðinni, hefði sérlega falleg augu.
Hún hvarf algerlega í skuggann
af kvikmyndastjörnum á borð
við Sophiu Loren og Mitzi
Gaynor. En um leið og búið var
að sýna myndina, var öllum ljóst
að hér var um stórmynd að ræða,
og að hér var á ferðinni rúss-
nesk mynd, þar sem elskendurnir-
kyssast i stað þess að framleiða
traktora og þar sem stjórnmálin
hafa orðið að víkja fyrir Ijóð-
rænni túlkun. í fyrra vakti önnur
rússnesk mynd athygli á kvik-
myndahátíðinni í Cannes af sömu
ástæðu. Sú hét „Fertugasti og
fyrsti“.
Aðalhlutverkin í myndinni eru
leikin af Alexei Batalov (sem
deyr í miðri myndinni á áhrifa-
mikinn hátt á vígvellinum) og
Tanyana Samoilova, sem „kom,
sýndi sig og sigraði". Síðan kvik-
myndahátíðinni lauk, hafa blöð
um allan heim keppzt um að
birta myndir af henni.

Verfflaunamyndin „Þegar trönurnar fljúga hjá“ segir frá elsk-
enclunum Veroniku (Tatyana Samoilova) og Boris (Alexei
Batalov).