Morgunblaðið - 10.10.1958, Blaðsíða 14

14
Moncviynr 4 fítfí
Fðstudae'ur 10. október 1958
— / fáum orðum sagt
Framh. af bis 13
aldrei verið þeirrar skoðunar, að
slíkir trúboðar væru heppilegir
uppalendur. Þetta eru okkar
fyrstu kynni — og má segja, að
þau séu táknræn fyrir öll okkar
samskipti. Láttu þetta bara
fjúka, ef þú villt.
II.
■— Og hvernig þykir þér svo
að vera kominn á sjöunda tug-
inn?
— Sérðu einhvern mun á mér?
Eklti finn ég hann, en það get-
ur auðvitað verið sljóleiki. Ekki
er ég orðinn neitt heilsuveill og
ekki hef ég heldur bilað til
vinnu, sit í skrifstofu, ferðast og
tala við eða fyrir fólk eða glamra
heima hjá mér á ritvélargarm-
inn, með einum fingri auðvitað
— það hef ég alltaf gert. Hinir
niu hafa samt ýmsu að sinna
líka, það er nú svo. Ungum var
mér kennt, að sá sem ekki gerði
það, sem honum bæri skylda til,
yrði aldrei að manni, og iang-
amma mín sagði um þann eina
af sonum sínum, sem settur var
til æðri mennta: „Hann var svo
bölvans latur, hann Guðni minn,
— hann nennti ekkert að vínna,
svo að það mátti til að láta hann
iæra“.
— Ekki varst þú settur „til
æðri mennta“?
— Ég ætlaði mér að verða út-
vegsbóndi í Lokinhömrum, þar
sem faðir minn, afi og langafi
höfðu allir búið — og auðvitað
skrifa með. En faðir minn tók
þann kostinn, þegar enskir
höfðu eytt fiskimiðin, að bregða
búi, og þá fór ég á sjóinn.
— Þú hefðir tekið þig vel út
sem bóndi.
— Hefði að minnsta kosti
kunnað vel við mig. Það er í
mér bænda- og sjómannablóð,
þarf að leita aftur á 17. öld til
að finna embættismann í minni
ætt.
— Svo fórstu að skrifa.
— Já, ég var ákaflega hneigð-
ur til þess strax, þótt ég sæi
engan gera það í kringum mig.
Þó var mikið af bókum í ná-
grenninu og virðing borin fyrir
bókmenntum og skáldum, en
varla nokkur maður bar við að
.yrkja vísu hvað þá meir. Ég
hafði strax ákaflega gaman af
sögum, talaði inargt við fólkið
og var mjög forvitinn og naut
þess, að sveitungar mínir höfðu
athyglisgáfu og kunnu vel að
segja frá. Ég var oft veikur í
æsku og lá þá vikum saman —
eitt sinn lá ég 20 vikur samfleytt
í brjósthimnubólgu og tauga-
veiki. Þá skrifaði ég skáiösögu,
en hún hefur aldrei birzt á
prenti, því að ekki hafði ég háar
hugmyndir um getu mína og
listrænan þroska á þeim árum.
Mér fannst ég þurfa að læra
margt áður en ég skrifaði bók,
sem yrði prenthæf. Ég gleypti
í mig Hamsun, Turgenief og
hvað þeir nú heita allir þeir
Evrópu-höfundar, sem ég las, og
sökkti mér svo niður í banda-
rískar bókmenntir upp úr 1930,
Faulkner, Sherwood Anderson,
Sinclair Lewis; hafði mest gam-
an af Babbit eftir Lewis, Arrow-
smith og Main Street, en síðan
lenti Lewis út í fyllirí, eins og
þú veizt, og dró ákaflega úr hon-
um, ja — síðustu bækur hans
eru ólesandi. Það þarf sterk bein
til að þola slíkan drykkjuskap.
Brennivínið getur kannski kveikt
í skáldinu til að byrja með —
en það gerir alla menn smám
saman að ræflum.
— Þetta er nú samt dálítið mis-
jafnt?
— Já — já, að vísu. Nú, einu
sinni dugði mér ekki minna en
tvær flöskur á dag, og ef önnur
var t. d. með léttu vini, þá sáu
ókunnugir varla á mér. Eitt sinn
drukkum við Barði Guðmunds-
son úr tveimur whisky-flöskum
á einum degi og vorum eins,
„normal" og við tveir núna, fór-
um okkur afar hægt og rólega
— vitanlega. Nei, ég gekk ekki
í stúku til að hætta að drekka,
því ég hætti ekki fyrr en ég var
búinn að drekka nóg. Mér fannst
bara almenningsálitið vera rang-
snúið í þessum efnum, unga fó’.k-
ið hefa enga stoð í því og rikis-
sjóður vera orðinn óforsvaran-
lega mikið kominn uppi á tekj-
ur af brennivínssölu. Ófært
ástand í einu þjóðfélagi. Reglan
vill sporna við þessu ófremdar-
ástandi og þess vegna ákvað ég
að styðja hana og við hjónin
bæði.
— Þú hefur alltaf verið svo
mikill hugsjónamaður, Hagalín?
— Það var eins og við værum
fæddir með þessum ósköpum,
aldamótamennirnir. Og nú þyk-
1 ir mér í rauninni það eitt ú
vanta, að unga fólkinu sé gefin
trú á framtíðina, því sé sagt og
sýnt, að það eigi miklu hlut-
verki að gegna í íslénzku þjóð-
félagi, bæði persónulega og fyr-
ir heildina. Ég er á móti því,
að skáldum sé skipað fyrir verk-
um, það veiztu, skáidin mega
aldrei verða þrælar þjóðfélags-
ins, en mér finnst það öfug-
uggaháttur, þegar skáldin láta
sig engu varða hvert stefnir —
Já, ég hef alltaf verið þjóð-
félagslega sinnaður og lagt mikla
vinnu i að koma einhverju til
leiðar, sem mætti verða að
gagni. í því skyni hef ég líka
skrifað. Skáldin eiga að taka
fyrir mál dagsins — og bók-
menntir eiga að vera gildur þátt-
ur í þjóðmenningunni. Engin bók
íslenzk er alþýðlegri en Njála.
í gamla daga heyrði ég karlana
syngja Þorstein Erlingsson við
þorskadráp, ekki endilega barattu
kvæði — heldur lýrikina —
reyndar baráttukvæði líka.
Svona á þetta að vera — og þeg-
ar þetta er orðið, höfum við
einnig efni á því að eiga góðan
atómskáldskap, en hann getur
aldrei orðið kjölfestan í bók-
Gudmundur G. Hagalm:
Virkir dagar
Ævisaga
Sæmundai Sæmundssonar
kemur út í dap í tilefni
sextugsatmaelis notunaarins
Með þessu stórmerka riti, hefur Guðmundur Hagalín að
rua nýjar íslendingasögur, aldarspegil þjóðarinnar á mótum
sérkennilegrar fortíðar og umsvifamikillar nútíðar.
Engjrm hefur reynzt Hagalín snjallari í þessari bók-
menntagrein.
VirkÍT dagar eru og munu verða. sem hinar gömlu
íslendingasögur. homsteinninn að varðveizlu íslenzkrar tungu
og islenzks þjóðernis. — ^
Bókaútgifan NorSri
N
Á.
menntum okkar, það verða ungu
skáldin að muna. Onei — þú
skalt ekki halda, að ég sé að for-
dæma órímuð Ijóð, hvort tveggja
á rétt á sér ef það er gott, rímað
og órímað, og ég er ekki frá því,
að ég gefi út 2 eða 3 ljóðabæk-
ur síðustu 5 árin sem ég.lifi, og
þá geta þar í orðið kvæði af nýj-
ustu tízku.
— En þjóðfélagsskáldskapur-
ínn?
— Sko, hin jákvæðu viðhorf
hafa verið mér meðsköpuð, trú
á að þjóðin geti aftur orðið álíka
merkilegur heimsborgari og hún
var, þegar hún stofnaði þjóð-
veldið og skrifaði gullaidarbók-
menntirnar. Þessi trú er meiri
og minni undiralda í öllum mín-
um bókum. En mér er ljóst að
þessa þróun verður að byggja á
þroska einstaklingsins.
— Einu sinni trúðirðu því, að
lýðræðissósíalisminn svonefndi
I gæti bezt leyst þetta mál.
— Já, jafnaðarstefnan er að
því leyti samræm mínu eðli, að
j ég hef ekki aðeins trú á fáum
' og stórum og þeirra hlutverki,
1 heldur á möguleikum hvers ein-
j asta manns til að vera nauðsyn-
I legur hlekkur í hinni miklu
festi þjóðfélagsins, það er að
I segja, ef hann fær að njóta sín.
I En jafnaðarstefna má ekki ganga
j lengra en svo, að veita öllum
■ jafnan rétt til lífsins og láta rík-
ið fylla í skörðin í atvinnu- og
menningarlífi. Á þessum forsend-
um hef ég verið jafnaðarmaður,
en ekki til þess að sósíalisminn
I sé notaður til að hefta frelsi og
framtak einstaklingsins. Eitt af
því, sem mér hefur þctt vænzt
um í stjórnmálabaráttu minni,
er yfirlýsing Jóns Auðuns, sem
þá var andstæðingur minn, þeg-
ar þann sagði fyrir bæjarstjórn-
arkosningarnar á ísafirði 1942,
að afstaða Alþýðuflokksins til
atvinnuveganna hefði þokazt
mjög í jákvæða átt, þegar ég
■ hefði farið að verða allmikils-
^ ráðandi í flokknum. Þá og síðar
barðist ég fyrir því innan flokks-
ins, að einkarékstur skyldi í
heiðri hafður, en ekki amazt við
honum meðan hann lokaði ekki
leiðum almennings. Það er
aldrei hægt að stingá út stefnu
á sjónum án þess að taka tillit
til veðurfars og strauma. Menn
geta sótt að takmarki, en það
er alls ekki hægt að stýra
strikbeint að því. Kennisetningar
eiga að vera til að þjóna monn-
, um en ekki þrælka þá.
| — Þú spyrð aftur um kommún-
j ismann. Það er kannski von, eins
og ég hef látið hann til mín
] taka um ævina. Fylgismenn hans
hafa snúið faðirvorinu upp á
andskotann, og ég stóð lengi vel
svo til einn i bardaganum við
þá á vettvangi menningarmál-
anna, skrifaði af djöfulmóði í
Jörð og gaf út Gróður og sand-
fok. Þá varst þú unglingur og
manst ekki, hvernig ástandið í
landinu var. Það var ekki efni-
legt fyrir rithöíunda á íslandi
í þann tíð að standa í slíku stríði,
þegar kommúnistar voru álitn-
ir „fínt fólk“ og flestir andstæð-
ingar þeirra töldu það praktísk-
an paradox að segja, að flokkn-
um væri stjórnað frá Moskvu,
en trúðu því alls ekki. Ég vissi
betur. Og enn veit ég betur. Nú
segja menn, að þetta geti ekki
gerzt á íslandi. Þette er sama
setningin og Halvdan Koht sagði
daginn fyrir innrásina í Norég;
þetta er sama setningin og
Masaryk sagði daginn, sem bvlt-
ingin var gerð í Tékkóslóvakíu.
— Og nú spyr ég þig að lokum,
Hagalín: Getur þetta gerzt?
— Hér hlýtur eitthvað að ger-
ast, svaraði skáldið með áherzlu,
eftir einu þögnina i samtaii okk-
ar: — Hér verður eitthvað að
gerast. Það varð eitthvað að
gerast í Frakklandi, og atburð-
irnir þar eiga eftir að hafa víðar
áhrif, til góðs eða ills. Þetta eru
engir fávitar, sem bak við de
Gaulle standa, Guy Mollet,
Malraux — og jæja, það er bezt
að segja sem minnst og vona
það bezta. Það eru ýmsar blikur
á lofti — en vonandi sigrar það,
sem frjálsum mönnum en ekki
harðstjórum annars vegar en
þrælum hins vegar er samboðið.
Nú var eins og Hagalín stæði
á Lækjartorgi og messaði yfir
sundurleitum söfnuði. Svona
hefur hann alltaf verið eins og
forfeður hans, afrenndur að orku,
bæði til líkama og sálar. Við
kvöddum svo' báðir de Gaulle og
skáldið gekk hljóðlega fram gang
inn á gráum sandölum, iagaði
axlaböndin og vísaði mér loks til
dyra. Hann leit yfir grasflötinn
við hús sitt, kvaddi mig og sagði:
— Það er gaman að sjá gróa.
M.
. l
IðnaZarhúsnœði
110 ferm. til sölu í fokheldu ástandi með eða án
hita. — Upplýsmgar hjá:
EINARI SIGUFOSSVNI
Ingoiísscræti 4, simi lö767.
GOLFTEPPI
ULLARGÓLFTEPPI, margar gerðir
HAMPGÓLFTEPPI falleg og ódýr
ULLARGANGADREGLAR
67—90 cm.
HAMPGA NGA DREGT AF
67—90 cm.
ULL ARH AMPDREGT - A R
70—90 cm.
Vandað úrval — fallegir litir
Gólfmottur
Gúmimottur
Œmysir h/i.
Teppa- og dregladeildin.