Morgunblaðið - 10.10.1958, Síða 15

Föstudaeur 10. október 1958
MORCUNBLAÐIÐ
15
Einn af seinusfu vafn**-
mönnunum láfinn
Loftur Guðmundsson trá Strönd
Sandana lengi megum muna
mjög vonda oft að fara um.
Óðfluga vötn þar breið fram
bruna,
bölvuð og ill. mót gestunum.
Ég skal minna á jötnamóður,
Jökulsárnar og Kúðafljót;
þeirra nákaldur ómar óður,
engu vægja hið minnsta hót.
(Lárus Pálsson á Skaft-
fellingamóti 1911)
Hvar getur fegri fjalla-sýn?
Frjógróðri skeyttar gullnar
sveitir,
auga hvarvetna unað veitir,
broshýra fagra byggðin mín.
Á milli berra svartra sanda
— sjáum við jafnt til beggja
handa, —
grænlituð engi, gróin tún,
glitofna hlíð að efstu brún.
(Magnús Jónsson frá
Vík, á Skaftfellingamóti
1936).
ÞAÐ er eins og Magnús hafi verið
staddur á túninu á Strönd í Meðal
landi, þar sem afi hans og amma
bjuggu, þegar hann orti þetta.
Sé maður staddur í Útmeðal-
landinu í björtu veðri, þá hygg
ég að sú fjallasýn, sem þá blasir
við, verði hverjum manni ógleym
anleg. Fyrst er að austan sjálfur
fjallajöfurinn Öræfajökull. Svo
taka við Síðufjöllin, Lómagnúpur
að austan með sitt tignarlega
standberg. Holtsberg, Árfjall,
Skaftártunguf j öllin „Sandf eil“,
„Hafursey“, og svo Mýrdalsjökull
og „Hjörleifshöfði“ fremstur.
Þessi fjöll, og mörg fleiri, sem
ég ekki man nöfnin á, mynda
hálfhring um Meðallandið. Allt
frá landnámstíð og nokkuð fram
á þessa öld, hafa bæði sandar og
vötn verið miklir farartálmar
þeim, sem hafa þurft að ferðast
um Skaftafellssýslurnar, og eru
raunar enn, ekki sízt Öræfingum,
þó að margar ár og læki sé nú
búið að brúa.
Eins og að líkum lætur, þá
voru þeir menn, sem næstir
bjuggu við vötnin, þeim kunnug-
astir. Enda voru þeir margir
viðurkenndir vatnamenn Nokkru
fyrir, um og eftir aldamótin, voru
þessir taldir fremstir í Meðal-
landi: Sandabræður, Brynjólfur
Jónsson (seinna þekktur ökumað
ur í Reykjavík) og bræður hans,
Loftur, Eggert og Jóhannes Guð-1
mundssynir. Hjörleifur Jónsson
og Pétur Hansson í Sandaseli.
Þegar sást til ferðamanna á
vesturleið, væri mikið i fljótin
og þeir legðu í það án þess að fá
fylgd, þá máttj telja víst að þar
væru Öræfingar á ferð. Þeir virt-
ust allir vera ágætir vatnamenn,
enda voru stór vötn þeim á báðar
hliðar, bæði austan og vestan
Öræfa Það gæti verið Lárus á
Klaustri eða Sigurður á Maríu-
bakka. Kæmu ferðamenn að vest
an, fylgdu Álftveringar þeim
yfir ytra fljótið, síðan tóku Sanda
bræður við, og fylgdu þeim yfir
eystra fljótið. Af Álftveringum
mun Jón Brynjólfsson á Þykkva-
bæjarklaustri hafa staðið framar-
lega í flokki meðal vatnamanna.
Það var svolksamt hjá þessum
mönnum, sem oft fóru dagiega
og stundum oft á dag yfir Kúða-
fljót með ferðamönnum. Þeir
voru glöggir að sjá, hvar likleg-
ast væri að fara, án þess að sund-
riða (hvar brotin voru). Þeir
voru ekki að fást um það, þótt
þeir sundriðu, væru þeir einir,
en öðru máli var að gegna, væru
þeir að fylgja ferðamönnum, sem
oftast voru með dýrmætan flutn-
ing, sem ekki mátti blotna.
En það voru fleiri en mennirn
ir, sem voru vatnaglöggir, það
voru hestarnir. Það var eitt sinn,,
þegar Stefán Ingimundarson
hreppstjóri á Rofabæ, var að
koma úr Víkurferð. Hann var
með þrjá hesta frá sér og grá-
skjótta hryssu frá Sandaseli. Þeg-
ar hann kom að Söndum, var
fljótið talið alófært. Hann var
fluttur yfir á bát með allan sinn
farangur, en hrossin skilin eftir.
Þau lögðust og hvíldu sig fram á
kvöld, þá fóru þau að veltg sér
og stóðu svo upp. Eftir stutta
stund fer sú gráskjótta af stað
og þeir á eftir líkt og þau væru
hnýtt í taglið hvert á öðru, og
leggja út í fljótið. Sandabræður
sátu uppi á einu bæjarhúsinu og
sömuleiðis Hjörleifur í Sanda-
seli ásamt stráksnáða. Þeir höfðu
víst sterka löngun til að fylgjast
með hvernig þeirri gráskjóttu
og fylgdarliði hennar tækist
að velja sér leið yfir. AUt
gekk vel að austasta ál,
ekkert sund. Nú kom smá
hik á þá gömlu. Þetta var stærsti
állinn í fljótinu. Svo leggur hún
af stað niður með álnum, snýr
svo við aftur og heldur upp með
honum dálítið upp fyrir þann
stað, er þau komu að honum
fyrst. Þar leggur hún út í. Hún
klýfur álinn skáhallt uppí straum
inn, eins og sýnilegt var að
mundi vera grynnst. Þegar eftir
voru ca. 3 til 4 hestlengdir að
næstu eyri; var farið að vætla
yfir hrygginn (alltaf voru klár-
arnir á eftir í sömu fjarlægð) þá
skellir hún sér beint yfir og á
sund. Þeim kom saman um það,
Sandabræðrum og Hjörleifi, að
enginn maður hefði valið betur
fljótið í þetta sinn, en sú grá-
skjótta gerði.
Sandbærinn stóð á syðsta hólm
anum í Kúðafljóti. Sá hluti af
fljótinu, sem rann fyrir vestan
bæinn, var kallaður Gvendarál).
Svo kom Skálmin norðvestan af
Mýrdalssandi og sameinaðist hon
um. En sá hlutinn, sem rann fyrir
austan bæinn, Eystrafljót eða
Kúðafljót. Það var því sama
hvort farið var austur eða vestur
frá Söndum, þá voru stórvötn
við túnfótinn. Þess vegna munu
Sandabræður hafa átt flestar
ferðir allra Skaftfellinga yfir
Kúðafljót, meðan þeir voru á
Söndum.
Nú er Eystrafljótið farið úr sín-
um gamla farvegi og komið vest-
ur fyrir hólmann. Getur það ver-
ið að vísan hans fngimundar Ei-
ríkssonar hreppstjóra á Rofabæ,
sem hann kvað eitt sinn þegar
fljótið var að renna austur á mýr-
arnar að vetrarlagi, hafi orðið að
áhrínsorðum, þó langt sé síðan
hún varð til. Hún er svona:
Ákalla ég a.........
oft í nauðum vöndum.
Flytji hann. sem fljótast kann,
fljótið út að söndum.
Nú er aðeins einn eftir af þess-
um aldamóta vatnamönnum við
Kúðafljót, Jóhannes Guðmunds-
son frá Söndum, nú Joóndi á
Herjólfsstöðum í Álftaveri. Enda
er þeirra ekki lengur þörf. Bætt-
ar samgöngur, brýr og vegir hafa
leyst þá af hólmi.
Einn þeirra er nýlátinn, Loftur
Guðmundsson bóndi á Strönd
Loftur var fæddur 14. desember
1875 á Söndum í Meðallandi. For-
eldrar hans voru Guðrún Magnús
dóttir prests í Langholtsþingum
og Guðmundur Loftsson, bróðir
Markúsar bónda og fræðimanns
í Hjörleifshöfða. Hann ólst upp
hjá foreldrum sínum á Söndum.
Guðmundur faðir hans lézt 1891.
Eftir það bjó Guðrún með börn-
um sínum á Söndum, og reyndi
þá á dugnað bræðranna, þó ekki
væri aldurinn hár. Kom þá
snemma í ljós, þó betur sæist
síðar, hversu miklir dugnaðar-
menn Sandabræður voru.
Árið 1906 gekk Loftur að eiga
Loftur Guðmundsson
Guðfinnu Björnsdóttur, frá
Hryggjum í Mýrdal. Þau reistu
bú í Háukotey í Meðallandi. Það-
an fluttu þau að Sandaseli og
síðan að 'Strönd í sömu sveit.
Þeim vafð tveggja barna auðið.
Eggert er nú búsettur í Reykja-
vík og Guðlaúg húsfreyja á
Strönd. Guðfinna á Strönd var
fyrirmyndar kona, og bar heimili
þeirra glöggt vitni. Hún gegadi
ljósmóðurstörfum í fjölda ára.
Árið 1934 missti Loftur konu
sína og var það þungt áfall fyrir
hann, börnin og sveitina í heild,
því Guðfinna vann mikið að fram
fara- og mannúðarmálum í sínu
byggðarlagi. Þessu tók Loftur
með stillingu og trúarþreki. En
þetta var ekki eini skugginn, sem
kom yfir Strandaheimilið eða
varð á vegi Lofts Guðmundsson-
ar. Hann varð líka að sjá á bak
tengdasyni sínum ungum, Run-
ólfi Runólfssyni, mesta myndar-
og dugnaðarmanni frá konu og
þremur börnum. Þarna varð
hann að taka upp föðurstörfin í
annað sinn. Hvernig honum tókst
það, vita þeir bezt, sem komið
hafa að Strönd. Loftur var odd-
viti og sýslunefndarmaður Leið-
vallarhrepps um langt árabil.
Þessi og öll önnur störf, sem hon-
um voru falin, fyrir sitt byggðar-
lag, vann hann með stakri trú-
mennsku.
Loftur var ekki einn af þeim
mönnum, sem vilja láta bera mik-
ið á sér. Hann kaus að vinna sín
störf í ró og næði. Hann var bú-
hagur, bæði á tré og járn. Sæi
Loftur hófinn, þá passaði skeif ■
an. Hann var karlmenni að burð-
um eins og hann átti kyn til.
Það var mikið um skipströnd
í Meðallandinu um og eftn- alda-
mótin. Þegar skip hafði strandað,
þá voru settir fjórir vaktmenn
við strandið, til þess að gæta þess,
sem bjargað var úr skipinu, þar
til búið var að selja, og mun oft-
ast hafa liðið vika frá stranddegi
til söludags. Væri strandið milli
Kúðaóss og Eldvatnsóss, þá var
Loftur einn af vaktmönnunum
Trúmennska hans og reglusemi
mun hafa ráðið valinu. Laust fyr-
ir aldamótin strandaði franska
spítalaskipið „St. Paul“ við Kúða
ós. Skipverjar létu línu reka i
land, sem þeir svo notuðu til
þess að komast á upp í fjöruna,
Einn af þeim, sem fljótlega kom
á strandstaðinn, var strákhnokki
frá Sandaseli. Hann tók fljótlega
eftir því, að allra augu hvíldu á
skipinu. Þetta var stórt skip, með
þrjú siglutré. Var það þetta sem
allir voru að skoða? Gátan var
fljótt ráðin. Loftur á Söndum var
kominn út í skipið. Hann hafði
farið upp línuna sem skipsbrots-
mennirnir höfðu komið á í land.
Erindið var að ná í kex handa
skipsbrotsmönnunum, Hann kom
með kassa sem hann lét siga eftir
línunni og kom svo sjálfur á
eftir. Meðan á þessu stóð, gekk
sjórinn langt upp fyrir skipið.
Loftur lét það ekkert á sig fá.
Hans eina hugsun var að ná í
eitthvað handa mönnunum að
borða.
Ég var staddur á Strönd fyrir
tveimur árum. Þar voru þrír ungl
ingar, tvær stúlkur og einn dreng
ur. Þau komu af engjum, þegar
nokkuð var komið fram á kvöld.
Þau þvo sér og borða. Þegar því
var lokið, fóru þau inn til gamla
mannsins, sem sat í rúmi sínu.
Stúlkurnar setjast sitt til hvorrar
hliðar við hann, en drengurinn á
stól. Eftir stutt samtal segir önn-
ur stúlkari: „Hvað er að sjá
skeggið á þér afi“? „Og hvað er
nú við það“? segir hann. „Það
er skjöldótt, það er rautt og það
er hvítt“, segir hún. „En hvað er
að sjá þig“?, svo byrjar hann á
sokkunum, buxunum og blússu,
allt sitt með hverjum lit, og svo
er andlitið, það er grátt.
Það, sem ég fékk út úr þessu
samtali, var þetta. Þau kallá hann
afa, þó mér vitanlega væru þau
honum óskyld. Þau eru þreytt
eftir önn dagsins, þó er það þeirra
fyrsta verk, þegar tími er til, að
koma til afa og skemmta honum,
segja honum hvernig vinnan hafi
gengið í dag og sitthvað fleira.
Sýnir ekki þessi litla saga, hversu
mikil ítök Loftur á Strönd átti
meðal ungu kynslóðarinnar?
Ég sá mann, sem kemur að
Sandaseli seint um kvöld, að vetr
arlagi. Hann er á vesturleið,
heim. Honum er boðið að gista
yfir nóttina, en hann neitar því,
hann verður að kornast heim.
Fljótið er að ryðja af sér vetrar-
ísnum. Hann fær mann með sér,
Pétur Hansson. Þeir leggja á fljót
ið með bát. Þeir ýmist róa á auðu,
draga bátinn á föstum ís eða
krapi og yfir komast þeir. Það
hafði dregið ský fyrir sólu á
Sandaheimilinu. Þá sótti Loftur
fast að komast heim til móður
sinnar. Þeir félagar voru sagna-
fáir um þetta ferðalag sitt þessa
nótt. Ég hygg að þetta hafi verið
sú djarfasta og jafnframt hættu-
legasta ferð sem Loftur Guð-
mundsson fór yfir Kúðafljót.
Hjólið snýst, árin færast yfir.
Hvítu hárin fara að koma, þeim
smáfjölgar. Elli kerling er komin
í heimsókn, hún er sakleysisleg
til að byrja með, en smám sam-
an þjarmar hún meira að, þar
til hún hefir lokið ætiunarverki
sínu. Loftur lézt að heimili sínu
11. apríl sl. og var jarðsetlur frá
Langholtskirkju 19. sama mánað-
ar, að viðstöddu fjölmenni (80
manns). Minningin um hami mun
lengi lifa meðal Skaftfellinga, og
allra þeirra, sem einhver kvnni
höfðu af honum. Loftur fæddist,
lifði og dó á bökkum Kúðafljóts.
„Fögur er hlíðin. Hvergi mun
ek fara“, sagði Gunnar. Fögur er
fjallasýnin hefir Loftur hugsað,
hér vil ég vera. Sveitina sína
litlu hefir hann áreiðanlega kvatt
eitthvað á þessa leið. eins og
skaftfellska skáldið orðar það:
Heill sé þér fagra fósturbyggð,
fylgi þér allir góðir vættir.
Hylli þig vorsins hörpuslættir.
Gleðin þér heiti trú og tryggð.
Börnin þín drottins blessun hljóti.
Brosi þeim hugljúf framtíð móti.
Djörfung og fegra, stærra starf,
stöðugt þau megi taka í arí.
Vertu sæll gamli vinur.
Far þú í friði.
Friður guðs þig blessi.
Hafðu þökk fyrir allt og allt.
Friðrik Ág. Hjörleifsson.
Afgreiðslustúlka
óskast í sérverzlun við Laugaveg. Uppl.
um aldur og fyrri störf, sendist Mbl. fyrir
16. okt. merkt: Sérverzlun — 7925.
*
Stúlkur oskast strax
Veilingahúsið INIaust
IMORSK
FISKISKIP
ur stáli
Getum útvegað nú þegar og snemma á næsta ári nokkur
fyrsta flokks norsk-byggð fiskiskip,-t.d.:
1. 184 brúttó-rúmlestir, byggt 1955, með 240/300 ha.
Wickmann diesel.
2. 197 brúttó-rúmlestir, byggt 1958, með 320/400 ha.
Wickmann diesel.
3. 208 brúttó-rúmlestir, byggt 1956, með 455 ha.
Völund diesel.
4. 214 brúttó-rúmlestir, byggt 1954, með 400 ha. Bergen
Mek. Verkst. diesel.
5. 235 brúttó-rúmlestir, byggt 1956, með 480/600 ha.
Wickmann diesel.
Öll þessi skip eru byggð eftir ströngustu kröfum um
úthafs-fiskiskip, og eru með öllum þeim fullkomnasta
útbúnaði sem völ er á. Verð og greiðsluskilmálar mjög
hagkvæm ef samið er fljótt. —
Björn & Holldór
Vélaverkstæði
Ingólfsstræti 11 — Sími 2-22-20